TRIMESTRE. X (d6cirno)
HORAS A LA SEMANA. 20HORAS
LUGAR DONDE SE LLEVARR A CABO.
FECHA DE INICIO. 25-SEPTIEMBRE-1983 d
LABORATORIO C-152 DEP. BIOTECNOLOGIA
V;;TUL~.
ALUMNO:
TUTOR:
"UTILIZACION 9EL AGUA DE NIXTAMALIZACIEN A NIVEL INDUSTRIAL"
LA&?&
c
*
T i t i i l n t UTILZZACION DEL AGUA DE BIXTAMALIZACION A NIVEL INDUSTRIAL.
Justificacien y naturaleaa del prnyectn.
Actualmente, es necesarin actualieir 1- plantas industriales, danda eofasis fundamental, en l a mejnrfa del pr-cenn de6de 01 puntn de v i s t a de r e u t i l i s a c i h d e l nejajnte y , 0 1 establecimientn de prncosns cnlate- r a l a s que aseguren un aprnvechamientn integral de tndns In. irubpnduc
-
tos c-n l a onneiguiente nptimisacign de Ins recursns ecnnAmicnü, f f s i
-
cos y tecnolggicns. La i n v e s t i g a c i h de l a r e u t i l i e a c i h d e l nejaynte-
en e1 nismn prncosn tendrfa l~ siguientes ventajas:1.- Ahnrrn de un
6C$ d e l coneumn de agua
en e1 pr-cesn2.- Menor c n w m r de energ6ticne p-r la reutilieacign d e l nejaynte ca-- liente.
3.- C-ncentracih de cnmpnnentes de1 nejaynte facilitando su pnsterirr
separacicn y p u r i f i c a c i h I n t r - d u c c i h
E l maíz, cereal do gran impnrtancia en nuestr- pals, p-r ser materia prima para la t-rtilla, prnduct- b6sich en l a dieta de I n s mexicann8,es además cultura para snciedades primitiva6 asentadas en a d r i o a , espe-
-
ciaimente M h i c n , cultura aán para una e-ciedad tan altenente s n f i s t i c z da CnQn l a actual. Una de l a s ap-rtaci-nes mas i n g e n i a a s cnn respectn a l mafs es l a c-cciAn d e l g r a n o en medio alcalinn, es decir, cenvertidnen nixtamal. Las aguas residuales de nixtamalieacih (nejaynte) s n n 5 prnximadamentr l a mitad del vclumen o r i g i n a l de agua; l l e v a en sp1uci:n
Antecedentes
En Héxice, 88 inici: desde 1954 l a pr-duccih de harina de maíz a n i v e l
En dicha- industrial a prtir <e prncesns prr lote y prrce6es cnntinu-s.
prnduccih eo generaron grandes r d m e n e s de agua de n i x t a s a l i z a c i h , 10s cuales se desechan s i n -btener ningdn beneficin y sf en cmbin representa una fuente de cnntaminacih elevada. En 1979 se desecharen 41300(k de agua de nixtamcllisaci6n (nexaynte) que repesentÓ e l 70% de agua requerida para
el e l pn-cem, 6-1- en eee d e .
Per ctr- lad- l a gran cantidad de &lidos snlubles ( e l IC% apreximadamen-
te) que eo arraetran en 6stas aguas residuales d6sminuyen n-tnriamente I n s
rendimientns de prcduccifin. Tambi6n en l a s plantas ubicada6 en l a s znnaó
-
urbanas, e l aproricientmiento de agua cada vez resulta ma6 d i f i c i l , elev- dn c-stme de prnduccih y rentabilidad de1 producto.Objetivo
-Abatir e l Comiimn de agua en e l prrCb6r de o b t e n c i h de harina de nix- tamal
- 1 d e n t i f i c a c i h y o u a c t e r i z a c i % n experimental nexaynte y se5alamlentn de sus pndble6 Usnó.
Pr egrama
de l n ü o*mpnnüntes d e l
-
3 . A .
- Optimieaci& d e l proces- de nixtamalizacih en e l labnratorie. 3.B.- R e u t i l i e a c i h d e l nexaycte, 1.2 y 3 veces dentre de1 prnces- de
nixtasa1izaci:n
3.C.- Analisis d e l nexay-te despuh de cada reutilización.
3.D.- Separaoizn de l o 6 p r i n c i p l e s c.riapnnantes d e l nexay-te de impnr
-
tancia ecnn(hioa.
Metndnl-gfa
Para 1-8 diferentes a d l i e i s del nexaynte, se harán las siguientes det*rainaciXnes: alcalinidad, pE, d l i d - s t-tales, viscnsidad, cnnto-
nidc de cslcin, proteinas, hemicelulosas J pigment-s.
Tmdas éstas determinaciEnes se desarrnllir8n en base a lur técnicas O
fieiales de la A.A.C.C. y de la
-
A.O.A.C.
Cranngrama de actividades.
BfBLIOüRAFIAt
1.- D.W. Kent-Jonee, A.I. AMOS, (1976)tHODSW CEREAL CHLIIIS'WI
60 edición, Gran Brefaña. p.p. 131, 136
2,- Bannett, E.H. 1950. Xernel hardness i n c-rn.1. A maohiie f-r the
rapid determinatia sfkernel hardneer. Cereal Chei.27t222
' 3.- Bramaani.B., Pas y Pas, R. and SCrhRhaW,fi.S. 1958, Corn
trient lnsses. Chemical change6 i n cnrn during preparation
-f t-rtillas. J.Ag. P--d Ohem. 6:770.
4.- Cravictn,R.O., Anderean, R.K., Ldshart,E.E., HIRMDA, F.P.
and Harris, B.S. 1945. Nutritive value ef the Mexican t o r t i l l a . Science lO2:9l
5.- Wellhausen,E.J. 1976."The Agriculture e l Herioc".Scientific Ame5ican
222,
1296,- W-lf,H., C.L. Bazan, M.H. HacMasters y C.E. Riat. Wtruo tare m f the mature Cnrn Kernel". I Or-ss Anat-ay and Struo
ture Balati-nmhip. Cereal Chmistry V e l . XXIX NQ.5 September 1953
7.-A.C.h.C. 1975. "Oficial iíethols c f &alyisisn. AOAC Whashingtcn D.C.
./'
TüT*FPON03 7;31
-
27-
40781
-
O0-
91
~?
I
. - ~ . ~ .
~.
l-1 A TRI CDLAS 78325574
70203244
I]
I
1
I
I-
CARRERA fiigenierfa de los Alimentos.
I
f
F
--
A X A . DE COMCZ;NTRA
BICN. Biotecnologf a .. ~~~ . ~, ..
I TRI XZSTRE
I
i
HORAS
SEMMA ; 20-H o r w
.J
'.A l I_
LüCb8
DOHDB
3 Laboratorio de T e c n o l o g í a de Cet%aie;q' .
I
L L E V A A
CABO
,( 5-1521.
r
I
;]
.~ 'FECHA
D E TNIGIO .2í! 3eDtiembre 1981O '
. .
FqCIiA DE TERI~IN.~CION .K,arza.. 1922. , . , ' t . I
. .
,
i .
/ 1NTRM)UGCION. .~ ~ ~ . . . .~~~ . .~ .. ~~. /* ~ ~~ ~ ~ ~~~~
En l a actualidad el c u l t i v o d e l mafz ( Sea Mays 1, como fuente p r i E
c i p a l para l a obtención de l a t o r t i l l a r e s u l t a ser uno de los productos- básicos en l a d i e t a d e l mexicano. Esto r e v i s t e gran importancia ya que
-
éste cu1.tivo ae ha incremantado como resultado l d g i c o d e l crecimiento p i
blacional, ya que uno de BUS procluctos, l a t o r t i l l a , es consumido a t o
-
dos los n i v e l e s . aoaluéaonhicoa;, y, además. es también c u l t i v a d a , para.-
-
o t r o s usos t a l e s como s e m i l l a , f o r r a j e y como ma£;eria prinia para l a ob
-
tención de otros prodüctos i n d u s t r i a l i z a d o s como es el caso del aceite,-
.. . ~
I
I
e l almidón y sue hidrolizados. - .
E 1 proceso, punto c l a v e de nuestro estudio c o n s i s t e en una COC--
c i ó n a l c a l i n a d e l grano h8Sta que una porción d e l almiddn.existent@ en
-
Por o t r a parte, e l agua u t i l i z a d a en éste proceso (nexey,ute),- ,es d e
sechado s i n tomar en cuenta
l e cantidad
de subproductos que s e pueden02
tener de dicho l í q u i d o , aunado a l a disminuci6n del gaste de,.nergfa en
e l psoceeo a i se utiiizme e l agua para ser r e u t i l i z a d o .
4
LT.
. . . . ,.
. . . . . . . , . . ., te de:oontaminarrl^& que puk!raPd? ear* suprim
b m
dichas razones,. durante e l presente estudio se' enc trb'aue e l - : , ' ' ' .. . . . . , . . , . I . . . . .
h i c o uso q u e ' e e le ha ranco&rado a l n e x a y o t es el de,medio d e cultj.vo, punto ..que
.nos
mncedi6 L a - r e z ó n a l mencionorl'o como',excelente.
frEc%t? de-:Se ha encontrado un dato que nos hace poner atenci6n en dicho l f q u i
-
do. ésto es e l volumen desechado anuqlmente que resulta ser de .400,000 m~ ~ -~ ~~ .~
~ ~. .~ ~ . . ~
... /~ . ~~ ~ ~~~
i
1
de nexayote, consecuencia iógica, e l volumen consumido de agua para d i
-
cho proceso es elevado.
Para nuestra investigación, e l grana de maíz que nos interesa es el amiláceo, e l cual presenta bajo contenido protéico, razdn p o r l a cual 65 te grano r e s u l t a ser e l mas adecuado para e l proceso, y en consecuencia- e l mejor para l a obtenci6n d e l producto con las c a r a c t e r i s t i c a s normale6
,
ANTECEDPJTEC. .f I I . .. . ~ , /' ~~ ~~~ - ~~~ ~~~~~~
Tomando en cuenta lo anteriormente expuesto, se han realizado estu-
dios para tratar de obtener beneficios del mala y sus subproductos, dls- minuyendo de ésta manera los costos de producción del proceso de nistamg
lización. 6 ! . - ~ ~~~~ ~ ~~~ ~.~~ . . ~ . ~. ~~~ ~ ~ . . . ~~~
Una investigación. importante se realizó en el instituto Politécnico
Nacional en el año de -1974, el cual consistió en un estudio comparativo-
de las propiedades físicas y quimicas en
a
¡
nixtamaiizac%ón de. Oras ti-
pos de mafz. De tal estudio se concluyó que el valor del calcio se vió-
aumentado en el inah nixtamelirado 7 veces, l o cual es importante, ya'
-
que el calcio es aprovechado por el organismo.
I
.~ ~~
Se sugirió otro estudio en la Universidad Autónoma Metropoiitana de
Iztapalapa por el departamento de B%otecnalogfs en 1980, pero no se lle-
vó
a cabo por no contsrse'con el presupuesto necesario para su realiza-
ción.
A partir de éste año, no se 'han registrado nuevos estudios en este tema.
Basandonos en lo anterior, se eiigi6. &te estudio como teme de'ser-
,
. ~. .
I
1
~ , .
o
vicio auciai.
;Como datos oficialee de produccibn de maíz, se tiene que México prg
I
duce' apraximadamente e1 3.9% de la produccibn mundial de maíz$ . y . de &st+¶
cantidad el 65,al 70 % aproximadsafeate 88 destina Rara fines eli
,
cios inmediatos; fundamentalmente en forma de..tortilla- ~.
Cabe mencionar que la pdctica tradicional de nixtamalizar e l maíz, así-
C.omo su molienda resultan. ser procasos a h vigentes.
* I
A
nivel industrial, dichos procesos-consisten escencialmente en dosclsaes de operaciones, el continuo: y el de l o t e s o Batch, siendo éste Úl-
timo el que ocupa un meyor consumo de agua,,
1 . ,
OBJETIVOC. . /'
... ~ ~~ . . .-
t
,, . . ~~ ~~ ~~ ~ ~~~ ~ ~~
Tomando en cuenta l o s inconvenientes ya mencionados, se persigue con
.~ ~
éste estudio l o siguiente:
a) Actualizar y optimizar l a s plantas industriales productoras de harina
~.~ .~ . . ~ ~ ~~
~ .~ . . . ~.~ ~ de nixtamal
b) Abatir e l consumo de agua en e l proceao
c) Reducir e l consumo de energía, ya que a l r e u t i l i z a r e l nexayote para
-
l a nixtamaiizaci6n d e l maíz,. se aprovecha ésta a temperaturas a l t a s ,
-
entre 55 y 60 OC. -Cabe mencionar que l a temperatura óptima del proce-
so es de 75 a 80
5.
'd) investigación de procesos para e l aprovechamiento t o t a l d e l nexsyote
-
en l a planta de fabricacihn de harina de nixtamal, identificando y ca- racterizando sus diferentes componentas y posibles usos.e) Reducir e l gran volumen de nexayote.desechado, consiguiendo con ésto
-
disminuir l o s desechos industrialea.l i
i
I
,, . ,
I
~
!
'1
.-
,i;Ti:RXINACION DE, ALCALINIDAD
-
r i p e t a volum4trica5
ml.
-
aureta de 10al.
*I
F
-
..,atraz erlenmeyer l o o m l .-
"aporte u n i versa1-
rinzas para soporte-
r a r r i l i a con agitaci6n-
.-,gi tador aagnbtico-1
L1
i,
a
1 I,,cacti vos
-
Acido c l o r h f d r i c o 0.1N
METODO.
i
'I
tponer
5 ~ 1 .
de muestra en e l matraz erlenmeyer, adicionar unasgotas de indicador
i
fenoftalefna,, agregar gotaa
gota /ie l ácido-
.I
-
...
.
.
., .l mequil. i a l c a l i n i d a d )
-
ml. castado6 de H C i XN .
il
;. .
Volumen de muestra
';i
, . . ,*I 1
: I . . . .
CC
.-
/
DETERP~INACION DE SOLIDOS TOTALZS.
t
i
-IAPARATOS
-
r;stufa a prrsión normal.-
1
NZTODOSe pesan aproximadamente
5
g d e muestra, en un c r i s o l taradode yorcelana, se coloca en l a estufa durante das y nedia horas a
-
ternp<ratura constante d e ?3 r;dor y una vez
frio
se pees.1
1)
1
5 C.
Se r e t i r a de l a cstufa y se d e j a e n f r i a r dentro a e U% deseoa-
, .
,.
1
GALUULOS
.. ..
. .
r
. . g d e Tiuestra f i n a l . .
r-
-
.,,.x
100-
$ Solidos Totales
=.
i,.' \
g de muestra o r i g i n a l
.. . . ,. . , . , . . . . -~ ~ ~ . . , . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,. . . . . . .
r
~1
r'
-'l.
:
J
'I-.
' ' ~ . , .r
' f .
, .'. . . . . . . . . , . . . . . . , . . , , . / .. . , . , : , . . .
D ~ ~ E R M I N A C I O N DE LbLCIO
- ~ a p s u l a de porcelana -..,ufla
\550
-1
-..risol
-bmbudo con f i l t r o de lana d e v i d r i o
60mm) y
3K
m l . de capacidadO
,.EA CTIVOS.
-
-
,olucibn de n i t r a t o .- de magnesio90,
-
nN0 redestilado-solucibn de ácido o x á l i co a l
3%
-
KMn04
a l 0.05 N-
Verde *e bromocresol a l 1%3
-Acetat0 d e sodio a l
2OP
Hetodo.
Tome ama muestra de 3-5:g en una capsula d e porcelana previamente ta- rada. i n c i a e r e y coloque: en mumufla a 550 C hasta l a obtención d e ce
-
nizas gris pálido. Enfriar en desecador y pesar. !%Agregar5
ml. deHCL
evaporar a sequedad en baPlo. de vapor.
u i m c l v a e l residuo,,en 2 m l deHCL. C a l i e n t e
5
min. en bailo de vapor tapando l a capsdla con un v i d r i od e r e l o j . Lave e l vid e
400 m l . y d i l g x a solución de aceta
d r i o de r e l o j y C a l i ente hasta ebnllición. '
P r e c i p i t e e l calcio lentamente ap-e.::ando solución de Bcido oxál.ico, una
gata cgda 3-5 seg.'"hasta que e l p . s e a ' 4.4
-
4.6 ( X p t i a o para l a p r e c ipitación de oxalato d e calaio) indicado por l a .apariencia 6 e
ar.a
sombraverde ( c o l o r amarl*illo indkca eñce'so de á c i d o
Oxálico).
' :S .
-
5.6' (azu.l),.. wbraaom''vi: .
'.
. . .
. ,
. ,
.~
. .
, .
.~
Hierva por 1-2 i i n < - y repose h a s t a que l a mezcla s e a clara. F i l t r e el
sobrenadante a través de pap 1 f i l t r o c u a n t i t a t i v o . . Lave e l vaso de,-
p r - c i p i t a d o s y e l p r t c i p i t a d o , con 50 n i l . de
NH
OH usando pequeqas p o iciones. Orade e l papel y l a v e l o con n e z c l a de 125 m l d e a s a y
5ml.
deá r i d o s u l f ú r i c o a 83-90 L.
6
-~ ~ ~~~~ ~
_.
~ . . :.
4
T i t u l e a 70-90 C con KI'ln04 0.05N hasta co'or r o s a p á l i e o , agrege -- ~
e l p a p e l
f i l t r o
y continúe l a t i t u l a c i ó n , si es n e c e s a r i o ,1
m l . 0.05 H K14nu4=
1 mg. de b a l d oi
!
I
D ~ T Z ~ ~ R I N A C I O N DE: PROTXIMAS. i ,
'
1
La deterrninació:i--6é protefnas por' e l método d e - j e l d a h l se bas,a~ .~~
en l a o x i dación de l a materia o r z á n i c a por acción d e l Acid,> s u l f ú r i
-
C O , f i j a n d o s e e l nitrógeno. como s u l f a t o de amonio, que posteriormente
s e i i b e r a poü l a acción d e nna b a s e f u e r t e , y se r e c i b e en un ácido
valorado; por t i t u l a c i ó n d e l Qci do n e u t r a l i z a d o Be c a l c u l a l a canti
dad de n i trógeno contenido en l a n u e s t r a , que multiplicado por un
-
.~ ~~~f a c t o r nos d a l a .cantidad de p r o t e í n a s . . -.
i.iATERIAL!
-
A parato d e 8 i z e s t i 6 n y d e s t i l a c i 6 n h j e l d a h l-',
Matraces ,.jeldahl-
matracee erlenmeyer de 500 m l .-
o u r e t a d e 50 ml.-
Probctae de 25, 50 y 100ml.iiEACTI7OS
-
a c i d 0 sulfúrico conc. A. R.-
d d r d x i do de sodi o-
i d d o b d r i c o a l 2%-
Zinc Metálico-
.,ojo d emetilo
-
Acid0 S U l f & F i C O 0.1P
O
-
i ó x i d o de a e l e n i oMETODO.
~.
. .
I
En un papel g l a c i n c s e pesa 0 , 5 3. ae muestra, se c o l o c a en un
-
matraz K j e l d a h l , se l e a?aden 8.5 g de Iiezcla d i g e s t o r a , unas perlas
de v i d r i o y 25 m l . de á c i d o s u l f ú r i c o conc. s e c o l o c a en l a unidad
-
d i g e s t o r a h a s t a o b t e n e r una soiucidn t r a n s p a r e n t e , más o menos en
---
/
llna hora. P o s t e r i o r n e n t e SE: d e j a e n f r i a r , se a grigan
700ml
de agua, : e s t i l a d a , 90 m l . de ..aOH, unos p a h i t o s de z i n c y se destila. E l
-
d e s t i l a d o se r e c i b e en 50 L I ~ . d e á c i d a b ó r i c o (con 2 g o t a s d e i n d i -cador; h a s t a l l e g a r a un volumen de 250 m l .
. ~.
oe titlila con n c i do s u l f i h i c o 0.1 N hasta
un
v i r e rosa. .,1mis
mo tiempo se haceun
blanco con r e a c t i v o s para correccibn.( m l . de H SO d e l problema
-
m l H SO blanco, x Norm.2 4 2 4
;'
d e Nitrogen0._
d e l n 90 X m i l i e q u i v a l e n t e d e l
.:
X 1002 4 9
Peso d e l a mut!st-a en g r a w s
..iiiequi v z l e n t e d e l W2'.- 0.014
UETERMINACION 3E CAROTENOS. EN NEXAYOTE.
,..,
Los c a r o t e n o s son gen ralmento separados n o r cromatozrafla. ~l
mktodo se b a s a sobre.*la separación de^ los pignentos c a r o t t m o i d e s b i b
loeicamente a c t i v o s d e lospigmentos carotenoide:; t o t a l e s en un ex-- t r a c t o , usando un adsorbente con d i f e r e n t e s a f i n i d a d e s ; nara l o s
di
fercntes p i m e n t o s .
APARATOS.
-Bomba de Vacfo
-Espectrofot6metro Baush and Lomb
-C e I d as
-Balanza analftica.
- P i p e t a s de
5
m l . y 10 m l .-Matraz aforado de 250 m l .
-Katraz aforado de 100 m i . -Embudo
4mbudo de separaci.6n de 1.30 rol.
-Vasos d e p r e c i p i t a d o s de 100 y
259
al.-Frasco tapofi esmerilado 1 1.
-Matraz v o l u a 6 t r i c o de 25al.
-
Tubos de adsorciJn 1 3 0 x 13 nm.
. ,-
"spátuia peque9a0 ,
(
. .
' nEACTI VOS.
!
-,Cloroformo ....
-p
caroteno-..ter d e p e t r d i e o 65-70
-Acetona
-&ana de v i d r i o
-nidrdxido de Potasio ' I
-A l c o h o l absoluto . .
-Ceiita . . . . I , . . . . .
Curva iistandar.
J-'
resar 25 ag. 6 e p c a r o t e n o , D i s o l v e r en 2.5 ml. de'cloroformo y
l l e v a r a 250 m l . ron é t i r de p c t r 5 l e o . u i l u i r 10
al.
de Ssta s Ó l u c i611 a 100ml. con é t e r de p e t r ó l e o ( 1 m l .
-
L m g . ). r i p e t e a r5,
10,15~20, 25, y 30 m l . d e ésta s o l u c i ón en matraces volumétricos de lOOrnl.
c;ada uno conteniendo
3
ml. de acetona. " i l u i r con é t e r de p e t r ó l e o .La concentración será ::0.5, L O , 1.5, 2.0, 2.5 y 3.0 mg/ml.
* -
. .
'z
i
1
iriedir e l c o l o r a
452
nm. usando acetonit a l , 3 p en éter de pet-l e o COTO t e s t i g o . Graficar absorbancia c o n t r a conccntración.
Extraccibn.
1
1
1
r e s a r una muestra r e p r e s e n t a t i v a ,5 h a s t a . Z 5 g . ~ . C o n t e n i e n d o--
10-500 ag. de caroteno. Si l a n u e s t r a c o n t i e n e mucha azúcar, se pug~:I
de lavar con agua., sobre un ~mbudo con f i b r a de v i d r i o b a j o succión.I 'I'Riturar en un mortero con dcetona, usar arena pura, s i . m n e c e s a r i o
p r a ayudar a
-1
desmenuzado. ~ j n algrnas o c a c i o n i s despues de 2o
3 ext r a c i o n e s , e l residuo f o ma una
m.sa
r e s i n o s a y no puede ser desme-nuzada; en tal c a s o , s e a d i c i o n a 1-,0;,2 a l de zi.;Ua para permitir un
mejor desmenuzado. Filtrar a t r a v é s d e una l a n a de algodbn en matraz
cónico. c o n t i n u a r l a e x t r a c c i ó n y f i l t r a c i ó n hasta que e l residuo
-
s e a i n c o ioro.t
I
I
; r a n s f e r i r i e l f i l t r a d o a un embudo de s e p a r z - i ó n , a y a d i r 10
--
15 nil. de é t e r d e p e t r : l e o , t r a n s f e r i r los piji9eritos dentro a e .La fa* .
se . é t é r e a diluyendo l a acf.tona- con a,:na
o
a ' 3 2 . conteniit,nao 596.de. ' s u l f a t o S O U ~ C O . n e p e t i r l a
ext
- a c c i o n f a s e de a c e t 3 n a con pcquefios-
volumenes e eter, si e s n e c e s a r i o hrisi;a que r!iii-ri c o l o r ma e x t r a -
i s o . L i i t r a r e l e s t r a c t o e t 6 r e o a tray& ü e S u i f ü t o de swji3. Con---
centrar e l e x t r a c t o e t h r e o s i ' e s n e c e s a r i o y i i e v x r l o a cn I-oLurnen-
conocido 25. ml..
,
. , ,I
I
/
l . Saponi ficar .mezclando l a InuesCra pesada aezi.:J.ando Coli 1:%0ml.
-
d e KOH xal 12% a t e n p e r a t u r a m b i ente en un 3 ~ . z z l ~ i ! ; o r , tr.;ir.<- . . , f e r i r e l
contenido d e l mezclr;¿dor a un erit.udo tie Fcparaci6n usando KG!< para e l - ,
, .
lavado. A?adir,lO-l5ml. de éter. Agitar suavemente por un lapso de--
:!,sec. y d e j a r que l a s capas se separen. S i se p i e c i p i t a un c o l o r
-
amarrillo en l a capa alcohol-ama aqadir agua con
5$
de Na SO para- ayudar a l a transferencia de pibaientos a l éter. Repetir l a extraccidn con é t e r hasta que l a capa alcohol-agua e s t e incblora.2 4
separacid
.
Cromatogrdfica.Preparacidn de l a columna. Conectar e l tubo de adsorcidn a un ma traz Buchner y poner un tapdn de algodón o lana de viürio
.
Aplicar- vacío y aqadir s u f i c i e n t e adaoxbsnte para hacer una columns de 2-2.5cmde longitud. Pre%onar con un émbolo. A f l o j a r l a s u p e r f i c i e d e l adsor bente con una espátula. Añadir más adsorbente y r e p e t i r l o s pasos
--
hasta que l a columna tenga 10
cm.
de lon itud. Poner lcm. de Na2S04 sobre e l tope d e l a columna.Adsorcidn y Slucidn.
I
Humedeeer l a colunna con 25-50 m l . de éter, e l último 'ml. de éter
quedrá sobre e l Na2S04. Desconectar e l vacfo y t r a n s f e r i r l a columna
I
de adsorcidn a un matraz Buchner limpio y seco. r i p e t e a r una alícuota $$-lOml.) d e l extracto a ser cromatografiado a l a columna aplicar-- vacfo. Lavar l a columna continuamente con eiuyento. PCljadir porcionee
sucesivas de eluyente-Cuando e l eluyente anterior e s t a palidamente
-
v i s i b l e sobre e l ~ a ~ S O ~ . , e l caroteno s a l e de l a columna antes que loso t r o s pigmentos., Contihuar
los
lavado@ hasta que l o s ~pigntenbos desea-dos hallan s a l i d o . de. l a columna y e l eluyent'e e s t e i .cÓlorol.
Transferir el. contenido de e l
r
ma&& rico. y-
d i l u i r a l volunen con eluyente ( l a concentración de caroteno estar4 ent7-e 1 a
3
ng/ml).
medir l a intensidad d e l c o l o r a 452nm.
un estandar. Medir l o s carotenoF t o t a l e s ( carotenos, xantofilLas y
-
I
Leer l a concentracidn . d e b caroteno en mg/nl. en l a aoiución sobre
I
r-
1
p"
1
e s t e r e s de x a n t o f i l a e ) p i etear una ali c u o t a d e l ezttracto de é t e r de
petr61eo de l a muestra no adsorbida en un matraz f o l u d t r i c o d e l O O m l
conteniendo Z al. d e a c e t o n a y d i l u i r con é t e r , medir e l c o l o r a 452nm.
Vol.
!/i-*
F i n a l Qn t,onc. de caro-t e n o s cono se x Iuc' x 100 mg de carotenos/I,!üg
-
-
l e e en l a c u r v a (mg/ml)!
I
.-
PESO DE
L A I4Ui:STRAi
.iETER::INhCION
62
CENIZAS'!
1
J
,
A paratos .-
Estufa a presión normal.-
h f l ai
-
C r i s o l e s de porcelana~
"
-
Desecador-
Soporte, A n i l l o , Mechero-
Balanza A n a l f t i c a ( Seunter U 7470 timbH)1
METODO
J
Se pesan aproximadamente 2 g de muestra seca, en un c r i s o l tarado de plrcelana, se calcina y ouando no hay desprendiTiiento de
huno,
secoloca en l a a u f l a a 500-600 C , hasta que la muestra quede l i b r e de
--
carbón, se r e t i r a , s e d e j a e n f r i a r en un desecador y s e pesa.
,
1
!
d
il
CA LCUMS.
1
,
-'g de muestra calcinadai
f
y ETFGWI IU'ACION DE
'ÁZUC
ARES~ ~ ~~ ~~~~~~ ~ ~ ~. . . . . . . . ... . ~ .
. . . .~
.-/
~ ~~E l método ae basa en que a l a tmperatura de e b u l l i c i d n y en me- d i o a l c a l f n o , l o s azucares que poseen función carbonilo l i b r e , redu- cen e l r;u*contoni do en e l reactivo; de r e h l i n g a
d.
l a modificación- de Gausse Bonnans, u t i l i z a f e r r i c i a nuro de r o t a s i o en e l reactivo, ppara e d t a r l a precipitación d e l bu O que s e ~ - f o r a a durante l a titulación.
2
-
riA TERIAL.
- m r e t a graduada de 24 ml.
-ripetas graduadas d e 10 y 20 m l .
-
ombudo-
rape1 f i l t r o-Soporte, ani 110, mechero, t e l a de alianto. -Lrlenmeyer de 25%nl.
-Probeta graduada de..50 y 100 m l .
natraz aforado de fondo plano de 100 m l . -~ermóaetro O- 100 L
-
Bafio Marl a -Pap& tornaclol.
. I _ .-.aso de precipitado de 100- m l .
..
, . , . . . ~ . . . .~ . .~ . . . ~ ', -. . . < . , . . . .
HEACTIVOS
:
-Carbbn activado en polvo
.
. ..
-aoiución de ncetato d e rb. a l 25
i
;
~.
-Sociución de.NaOH 1
N
y .0.1N
. " .-Acid0 c l o r h í d r i c o conc. . . . .
.~
. .
-Reactivo de r e h l i n g bauase.&nnans
, . ~ .- . . . . , .
-
..;
. . ,... ~ . .. ..- I . . .i 1
. .
~~
. .
I
!
Se aiden con ana pi.-peta v o l u d t r i c a 20 m l . de muestra y se colo-~ can en un matraz aforado de 100 m l . a e l e agreg.&n 5 m l . de HC1 y se
-
c o l C a a Da30 I4arfa~ a67
durante3
min. ( temperatura de l a sniuciónd e l matraz), se enfrfa a l chorro de agua y se neutraliza con sosa conc. (2Og en 5Oml. de agua;, esperar a que,se e n f r f e y con e l l a t i t u l a r
5ml
de ,,Ci conc. q ue se encuentran en
un
matraz con 25 m i .a%
agua. ~qca6
t i dad de sosa empleada en esta tituLaci6n es l a que s e deberá agregar en e l matraz aforado para neutrslizar e l d1..
~~ ~
Se agregan aproximadanente 40 al. de agua, deapues se egregan l O m l de acetato d e plomo a l 25,~.
E l acetato t i e n e por o b j e t o p r e c i p i t a r l a s sustancias que pueden inter-
f e r i r l a reacción con e l iehling.
~~
S i l a muestra se presenta coloreada, es necesario e l i a i n a r e l c o l o r .ara e l l o de adiciona carbdn activado, no más de 0.5 g. Le a g i t a b i e n
para que
cl
acetato y e l carbón se distribuyan y se f i l t r a , recogiendo en f i l t r a d o en un r e c i p i e n t e seco y limpio.i
I
1
T i tulación de l a rLueatra.
exactamente medidos. Agregarunos 50 m l . de agua, a g i t a r hasta honoge- neizar. agregar p e r l a s de vidrio.
:alentar e l erlenmeyer Bolre una t e l a de amianto y con llama suave. .uando e l .ehling comieza a hervir, agre;:ar desde una bareta l a solu- cihn p r e v i
am
do 'q ue l a eb .uando se ace
ve rdosa; .cada 'vez más palida. Se continúa l a a:.ición de l a muestra,
ahora 35.s lentamente .;1 g e t a por seg.7, hasta l a desaparición comple-
t; d e l c o l o r azul-verde
.
31 lfquido finalmente de3e quedar ifmptdp' y. d.e color aniar-iiio cParo.Col.oca
r en
un erlenmeyer de 25091.. 1 5 ml. de r e a c t i v o &e f e h l i n go
. .
. .
. .
_e.
PARTE EXPERIMENTAL I
PARTE EXPERIMErdlAL.
Determinaci6n de parámetros 6 p t h o s de cocción.
Como primer paso, se efectbaron diferentes ensayos de cocimiento del
maiz para saber la concentracióh de cal
mas
apropiada para la nixtamalizzci6n.
P o r medio de una encuesta incluyendo 20 molinos, se comenzó a traba-
jar con una onaccntpacL6n de 40
grs.
de oal por Kg. de mafz, A ésta con-centración, la tortilla presenta un marcado sabor a cal, por lo que se
--
optó por ir disminuyendo la concentración hasta obtener
&l sabor caracteristico. En los molinos se utiliza dicha cencentracidn
I
-
con
el fin de aIs2
lerar el proceso y consecuentemente disminuir el consumode energía.
Una
Jet
establecida la concentraci6n de cal adecuada, se observó quela tortilla presentaba el color caracteristico (blancuzco) que es el que-
tiene mayor aceDtación.
Como siguiente paso, se procedió a determinar el tiempo y temperatu-
ra de cocción para el proceso de nixtamaiización, hasta obtener la consig
tencig deseada del grano,
Como 'paso
a
seguir, s e comenzó a observar los diferentes volumenesresiduales de lo primera utilizacibn, segunda, tercera y cuarta reutiliza
-
ci6n.
Después de efectuadas las reutilizaciones y comparado los distintos-
volumenes residuales, se empezó a aislar cuantitativamente los distintos-
componentes del nexayote.
Las determinaciones fisicoquímicas efectuadas a nueatra muestra fueron:
Alcalinidad, pH, sblidos totales, viscosidad, calcio, proteinas, pigmen
-
I ! !
i
o
,
Y'-' ' - ' '
RESULTADOS Y DISCUSION
~,
.. .. .
RE,.i:tL !LQL\,., 'i 3 i 5 C U C I O N .
. . .
, .
* ,
, .
?.
Analizancio los siguientes cuadros y tablas de valores y basandonos en .. I
, . . .
. ,
. .
l a s diferentes carnctcristicas de¡ grano a l .finaliza'r la nixtamaiización,-
I . . ,. ,
se observb' ¡o siguiente:
. .
A)Determinacih de concentración de cal: . ,
. .
Para obtener el dato exaacao de cal a.wsar., ae ..florm%.wn'?pan@l de seis e-
lementos,.~ por medio del analisis organolfiptico y las caracteristicas -.
finales de la tortilla, se llegó a la conciusión de que la concentración
de cal necesarie era de 8 grs. de cal por Kg. de ma$%.
A continuacián se pzksenta el cuadro cornparativo,,mostrando la acepta-
-
ci6n de la tortilla con las diferentes ccncentraciones ae cal usadas.
I
grs. ASPECTO
de cal . COLOR OLOR SABOR 1 GENERAL
40 amarillo
intenso intenso
30 amarillo
25 amar i 110
pardo pardo tenue
20 aamarillo
15 amarillo
10 blancuzco
8 blancuzco
6 blancuzco
marcado a cal marcado a
cal
marcado a
cal marcado a cal marcado a cal ligera a cal
caracteris
-
tico
caracteris
-
E> Determinaci:,. .:I pti y temperatura óptimos-
A tiempo cons?.:;:i+;e
i
'7i:
min. ) y' variando la '¿e;?i,c.??tqira ('?O°C), ' e l al--
midón del qrzrlfi ria' alcu;,za l a s u f i c i e n t e gelatiriizsi:t6n., p o r l o t a n t o-
l a molienda re:; t a ipadecuada; ocurriendo l o mismo 'a 75 C.
Por o t r o ladc, a 95°C.'y 90°C.,' el producto f i n a l resul-ta ser una masa - ' c h i c l o s a d i f i c u l t a n d o s e e l manejo de ésta: Por l o tantü la temperatura-
i d e a l resulta ser de COOC, ya que l a textura d e '15 n;r:sa dbtenida preeen
t a l a s c a r a c t e r i s t i c n s normales para su manejo.
Una v e z e s t a b l e c i d a la temperatura bptima, se procedió a v a r i a r e l tie
PO de cocción para obtener e l grano con l a s c a r a c t e r i s t i c e s deseadas.
Se observó que por debajo de 10s 90,min. ( 70-¿30rnin.),, e l grano no prz
sentaba l a suavidad esperada; y por a r r i b a de los 9D min. (100-IZO min)
el grano resultaba c o c i d o en exceso.
De l o a n t e r i o r , se e s t a b l e c i e r o n los s i g u i e n t e s parárnetros de cocción: o
r b i
Temperatura : 80 O F I
Tiempo : 90 min.
0 Determinación d e l volumen r e s i d u a l en l a primera u t i l i z a c i b n , segunda,-
t e r c e r a y cuarta r e u t i i i z a c i ó n .
Durante é s t a etapa de nuestro trabajo, se r e a l i z a r o n inumerables reuti-
i i z a c i ó n e s , checando cada vez los volumenes res&duales. -En el cuadro
-
i
. ,
Ensayos d e v n l r - , I , ~ . * , < - ~
-
-':' rcsiduales de nexayote ( mi.)--I
E' ' . . . " F
x
. . D'
c
REUTi L IZA ~ . . .
CIONES A .''' ' ' B
'I .
I .
1900 2080 , ?
2200 1800 2100
> .
2 ' . 9GO 960 16W 1450 I%%.
1
3 62ü
a m
680 690 980 7üü 7464 489 5 16 ~, 4 15 4 15 530 450 469
. . _. . . . . . . . . . . ,. . . ..
. .
. .Corno se puede notar,.los volurnenes de agua residual disminuyen grauiduaL
mente en cada reutiiizacibn, ésto es debido a la concentraci6n de s6iido6,- ~ o m o se muestra en los dos siguientes cuadros:
.
I
Vol. residual de Nexayote
ReutilizE Agua Sblidos Vol. s i n
ciones (ml> (Qr) recuperar
1 , 1700 380 1920
2 7011 48 'I 2619
3 : 279 467 3254
4 116 353 3537
'~ Reutiliza
-
AGUA ' 56lidos Vol. .residualciones . . (%),. . (. %> . - dreepacto ai. . . .
vol. inicial.
1 81.73 18-26 52 %
2 59.27, 40.72 29.52 %
3 37.40 62.6 ia.65 %
4' 24.7 75.3 - 12.4 ' %'
~~~ ~ ~~
~ ~~ .~
. .~
Cabe hacer notar con respecto a l o s anteriores Uatos que l a diaminuci6n. del agua del agua residual, sumada a l aumento de l a concentración de adlidos r e s u l t a ser favorable pera e l d e s a r r o l l o de nuestros subsecuentes an&ieis.
si
-
guiente cuadro, e l cual respalda e l aumento en l a concentración de &lidos,
'
A continuación se! muestra, para confirmar l o s datos anteriores
mediante loa rangos de viscosidad establecidos experimentalmente.
REUTILIZACIONES VISCOSIDAD
(CP)
I
4.0
-
4.62 11.0 -11.8
3 25.0 -26.3
4 38.6 -39 2
.
141 INota:.
La viscosidad se determinó con e l Viscosfmetro Brookfield usando para nuestras muestras e l vastago 2.
\
.'
.
t r
: , i . .
Los datos que a continuación' s e muestran, son e l prPnnedio de Pos . . résuk
-
tadoa de 10s a n a l i a i s f i s i c o q u h i c o s practicados a l a s diferenkes ~n&StraS- de nexayote,
.
l-. .
. . .~
~ . .
. . . .
. .
- , .~
. .
. . .
.
'd
9-03 99.2 25.7 1.53 2.7
. . . -. .
I
Nota: Para l a obtenci6n de todos l o s datos incluidos en &te reporte, SR- tm6 como base un H g. de maíz base humeda.
-
...
,
i
,
I .
Durante l a s d i s t i n t a s etapas de nuestro proyecto y mediante
-
l o s resultados obtenidps, se concluyeronlos
&guientiBs puntoarI
-
La concentracidn de cal-máa adecuada para l a cooción del ma-í z , es 8 glKg de maíz, obteni endose de ésta manera un producto de- colar,
azar,
sabor parilencia agradable.-
Iia temperatura'ideal d e l proceso ea de 80°C (Z 2 C ) ; y e ltiempo óptimo es de 90 nin.
i
5
min j . _ /.- E l conmamo de agua para e l proceso, resulta en una disminugi
'.
6n
d& 30 % 40, en cada r e u t i i i z a c i b n , l o cual, a n i v e l indus--- t r i al, s i g n i f i c a r f a un considerable ahorro de agua ypor
consigui-ente econdni co.
-
La
energfa neeesaria para l a nixtamalizaci611, se v e dieminu$,causa de esto, e l tiempo empleado en calentar dicho líquido tam-
da, ga que e l agua se r e c i r c u l a a a t a s temperaturas i 55-60'C ).
A
b i e a disminuye.
.~
-
A l r e u t i l i z a r e l agua de nixtamaiización, se l o g r a l a conce2, ración de s ó l i d o s en e l nexayote, t a l e s CODO azdcarea (almidón),
-
protefnas, c a l c i
o
y pimentos.-
ae propone co!?o una a l t e r m t i v a , l a deshidrataci6n d e l nexayote__
a s í como tambi en una: posteri or separacidn y purificación de SUKL
.. ~~~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ ~ ~~ ~~ :.. . componentes. ~ ~~
, . ..
.
_ .
. .I
I
I
i
P O
-
A l darle los tratamientos ya mencionados a l nexagote la8-
industrias p r o eaadoras d e l maíz, d i s m i n u i r f a los deshechos indug
t r i a l e s , adem& de obtener ganancias a l vender ya fuese nexayote
-
como t a l ,o
los
componentes separados y purificados que l o consti-4
1
tuyen.
1
I
I
I
~. .
UIBLIOGRRFIA
.
. ..
.Bress?ni
R. Paz R,
and Scrimshu+N,.S. (1958)Chemiical Changes in.;corn e u r i n
J.
Agr. apd Food Ckem., 6 pp.J70
Association o f 0 f f i c i . A l Agricultural Chemists
(i96Oj
O f f i c i a l xetnods of a a i y s i s
A.o.-;c.
American hcnOci&tion :!f Ceretil Chernitits,
IN.
1955
Unoversitg' Avenue. Seventh E d i t i o np y cparsti
oon
o f t 0 r t i l!.as..
Crion Rcscarch Annl&clri blethods Cuide
.
Gixth edithion, August
lyY3
Samuel A. Mazt.
(lrÚ9)
Cereal Sciende . .
The Lvi Publii&ing Company ,he.
Meyer H.T.. (1969)
Fo?d Chemistry
Van Noatrand Refnhold Company.
I
b
-.
Soaa
E.#.
(1970)Compilaci
6n
b i b l i o g r á f i c a sobre ' l a composici6n qulmica, v a l o r n u t r i t i v o y aprovechami entoin-
d u a t r i a l demaíz.
Tesis profesional
U.N.A.M.
Cortke A. 9 Wild A.C.(1972)
Contribuc!bn a l a tecnol.ogfa &e l a harina 4%; rnafz.
Publicacidn INCAP
I,-3
.
. .~ .. .~~~ ~~ .. ~ ~~ ~
~~ ~ ~~~~~~ .