• No se han encontrado resultados

Vocabulario de la lengua mexicana

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2020

Share "Vocabulario de la lengua mexicana"

Copied!
586
0
0

Texto completo

(1)

L E N G U A M E X I C A N A

COMPUESIO POR EL

P. F R . A L O N S O D E M O L I N A

R G .

T E U B N E R

1880 4

(2)

VOCABULARLO

(3)

DB LA

E N G U A M E X I C A N A

P. F R .

A L O N S O

D E M O L I N A

L E I P Z I G

B.

6.

T E U B N E R

I 8 8 0

(4)
(5)
(6)
(7)

V O

C A B V L A R I 0

EN

L E N C V A C A S T E L L A N A

Y

M E X I C A N A , C O M - pueRo porelmuy Reuerendo Padre Fray Alonfo de Moliaqdel.

Ordm del bicaalvcntwrdo auebo Padre fuut Fnacifco. D I R I C I D O A L MVY E X C E L E N

T

E S E N O

R

(8)

&riqua

Vi-

G o u d e r y Capitan general

pmru

M a p n u e u a E r p ~ y P ~ d ~ ~ d d Audicneiarepl que cncllarcIidc &e. F h y Aledo de Molina, dela ordm de f a n F n d i c o d& nueua

hiao

rclaaon,queel auia hecho y recopihdwnVocahulariodda aCaRellana yMexicana,y anli mefmovnaDokb;LuChriRianabreu~en

purOna

que lo auia compuefi:t%;;Ls pme pareciere:e por m i v i R o , ~ t ~ o p p o r I a l i i a dcldicho R e u e r c n d i f i o Arpbiipo c& e parece, que el d d o Vocabulario e Dottrina ChriRiana fue viito y exaaninado,e parecio fer m u y v t i l y n e d a r i o para 10s e&ktm.de

fufo

referidos.Por la prefmte en nom- bre de fuMagefiad,doy liccncia y ficultad a h t o n i o de SpinofaYmprelFor, contenido mla dichalicm- cia del dicho ReuerendiCsimAtybifp,paraque en fu empreuta pueda imprimii e4 dicho Vocabulario eDo€hinaCh$?iana enlas dichas ImguasCaiIeUana y Mexicana,con que afsi imprelTo,fe trayga ante mi p m q m mande talfar el p&o,en que fe ha de vender,yno en otra mancra:y proybo, que por tiempo de Eeys &s,queotra ninguna perfona pueda hazer imprimir el dichoVocabulario e W r i n a Chriiiana ni

gun ymprelFor la imprima,iiuvoluntad e facdtad del dicho Eray Alodo d e M o l i a : f o p e n a d e c i p & de oro,yde pedes la dKha emprenta,pm la camara e fifco de fu MageRad. Fecho en Mexico* xxxj. di- as delmes de O&k,de mill e quinientos e fefenta y nueue h o s .

Don Martin Ensiqon.

1

Pm mndado L fu Excelencia. Iurn de Cumas.

I

'

Or Don Fray M o d o de Mwhlfu,por la d e r & diuiaa Aqobifp de Me xico,del codejo de fu Mig&ad. &c. Por la prcfente darmas licencia a

Anto-

nio de S p i n d a , p q w m fu emprmta pueda imphnir vnVocabulario

enlas

lcngaas

C a R b y Muicana e vna &&rima ChriRiana, que compufo el Pa &Fray A l d o de Molinz, tfcla orden de Sehor fm Eridico : pocyuanto por

nu& mandado h e todo viRo y examindog parecio fermuyvtil y n e c d a rio,anli para el aproueehunientodelos naturales enlas cmfasdc n& f d a Fee catholica c o r n para 10s m i n i h a del fantto Euangelio,e no contiewer- rw a l p o ni cofa

mal

h a t e . Fccho en Mexico, a diez y f i e

de

Oau- brc,de mill e quinicntos e fdha y nueue &os.

Frates.A.Archiepa. M&ua

(9)

BI

Q V E h

M O

E L

F E L I C E

Y P R O S P E R 0

6 S T A D O

DEQVAL

ier Republica [muy cxeelenrePrineipe] quanto a l bum regimiacto h u m no, dependa

y

cuelgue del que gouicrna y prdide, y d d que con mucha ra zon es tenido y eRimad0 porcubqn:pwque naturalmente d e h cabega d s i co mode fu w i g m y prbcipi. recibenlw fentidm y n m i a s de todo d cuapo

la

intlusnua y virtud, alji

deh

mifma manera rcciben todos 10s &bras de

la Republica La fortdeza y vigwdelos neruios

y

rentidos del que prrdide en

ella, para poderre fukentar y perrewar enel bien o enel ma1,eRando f.hj&os y obedefiendo a Tu imperio

y

mmdamientos : porque con fu g~uem;u~ion

y

prelidnucia,co&ma y foctilica a todor enel blen :

dtludoks

y proueyendoks de mucbw y d i d o s f a u m s de b u a a s o k d e g u n que iucadavm delos que rltmd&;oro

de

iu gouer nacion eympeno, les Q necdario

y

expedrmte. P a q u e regun el Apokd, afii ~ 0 6 1 ~ ) en vn cuerpo tax-

mas muchw mi&os,y cada vno dellas no tiem vn milimo &o y oblicio, alii nofotms Cannas v q mer ma cofa en ChriRo :

y

cada vno de noforros, f m o s miem$ros mos de otrwporgue dace &a qae w to dos

los

mirmbras fonops ni orejas,mas cada mi&o [ f e y n q w n d r o

seiror b

ordmo y diijpufo] exercita

h

o s c i o , conforme alo que d d e mdnao Dim le

be

dado y c o m d o , p a aydarfe, cmfo-

lark

y fanwecede 10s v m mimbros alos otros & m e s a que q d o dguno d e b s +ece m- fsidad

9

algun tabajo,

lw

otros fe compadecen del: y quando a l y n o d d o s &a alegre y c d & o ,

.

lo &an tambien los otros.

Mas

de tal mama re haze eRo, que la foctakza

y

vigor de todos ~ u ~ Q s , &

para r c f i i r a l mal como para o b m d bien,y 10s f e n d m para ddcesnkymteruderdeqmfmamerauldnw no dellos exercite IuRa y IgnAamivlte f i aperacioner, re t m g a

poc

muy cat0 qme, +mde

y

peace-

de delo alto dela cabqa:poquanto er mrnifEefto que M a depede la f d d ,

el

bien o el md ddos o t m

mieabros. Porque eRando la cab a ram, fm m i m b ~ w lo &m:y

li

e&uuiere enfnma,ellos eitvan en

fermos : y 110 pcdran dexar de Cer% miedroo.Delo qual dan t e i h o n i i lar dcriptwas diuhas e h m w nas y allende deRo,lar profperidades y dueAdadies de n&os t i

.

P q n e

fi

qzrerenun con&- rar,qual Tea la razonde que erveh n&a edYdayan caydo,yapmiudok dela f&Fee cathdkataaaw Reynos y prouinuas, hallaranos que 110 es otm, fmo qoe lor Prkcipes

y

Gowrnldores cay- y

Fe

a- p a r o n primer0 dd1a:y Tu corrupcion

y

maldad c m a n p i o e inficiono dus fubdiiros y v a f h .

Y

q d rea la caufa de que algunw R e y m pcrfeiieran h l t a agora enh 6rrnez.a de&

m f a

Fac, Limo qw de

f p w

del fauoc diuino,fus Prirvcipu y Reyes &an firm

eruella?

Emre

h

p&,

y

el mas

+wC

pal dellor ue c o w a d m es mm&&a,

quim a k i como el iiuRmta d enuefiro figlo c m muy g r a % h de amus

h

Fee ChriRimihim ?

El

qual enla ygklia de Dios a k m i k n a y fortTsima colunz, la qual[ lo qrue nu&o foberano Dies no permita

] li

cay& y en dguna m e r a re muielfe d a parte L k l h a e no fue llie rho por muy brew e f p i o L tiempo, p r e m i a a n a ya

fawriclo y d

@

el c u y d a x u o m b k y manutmencia deln y&fia de Dios:la qual n 4 r o fefiw hRURenta e& Eump c dcuydadoSa fdci- tad de tan c h r i h n i k i m o Rey>en todos lor Reyms y prowiack Y$ C icon

h

Fee wrd& de

Ka

f d a yglelia : y m m ~ o s en m a s d i d a s partes delta rima EfpadLa, enlar quaks con fu rabidu- ria, prouidecia y fauor,

In

dicha Fee ea plantada, yva de cada dia neck& p d e n m n t e y a p w m u -

d d anwua ygldia :m fe oluidarrdo ni H c u y d a d o de texuerla fokitryd

y

cuydado rllaoccellhoio: proueyendola no f&n&eenlo fpiritual, mas aun en10 tempma1 de ydoncw m i n i R 4 k g u n Tu poSiu%i lidad. ]Entre 10s quala o excdente Primdpe, eligio y c d i t u y o a vu&ra Ezcdmia por fuprerm yca %a deRa yglelia

dda

nwua E C i a : c W o

[

con mucha razon] &la fabybidusia, cbrilti;rrudrd y proukh cia de m&ra Excelemciano Te mg&& e&o,como haka agon dan &monio las h y c a s

y

ma-

rauiliofas &as, las quales dam atodos dpperiFa muy cferta,que a k i como ha& q u i ha d otodocwy d d o [regun fu pokibfidaq de cmfolarlosy f a m c e d o s , d d a miCma mama de q u i d e l a t e no

f a

menor elcuydado ydircrctaprouidervcia que te&a M a RepuMica: poqueaurque elbreahi que laca b q a influya el mouimiento y 10s f d o s en todos 10s &ros mieavbws

,

empero no maolprecia el ofti-

cio

de cuda vno dellos,por peqrueh y baxw que rean,

cnlos

quakes iduyo la virtud para obrar y p o w en cxcfllcion

el diho

&cia, anta m i b c todas ius &os y opreri\ciona, M e a n d o que n y a en m i - mienco:lo

qual

m y excelate Prilu+,no mmos vu&ra Excelencia haw con Cu buena y

pr&

go-

r i s z w es nmko Rey

y

Sehor

Dm

P W p p e ,

(10)

Fray A l d o

De

M d i .

(11)

V Y M A N I F I E S T O

E S

A T O D O S

L O S QVE D E L A

agradaeTcriptura, y d i u h r letras tienen algunaintelligencia. qua" caRigado ya f i o de Dies a l a ley de naturalua y de ercriptura, y quan reprehendido nla

ky

& gracia el pecado &la f&uk

De

Saul fe lee enel libro delmle- a, que todo el tiempo que fe futlento enla humildad y conocimiento de G d m o

he

& i n d o de Dios, y p d o ym Rey

de

Yfrad: pem M p u a qtx e enfobaoecio y dexo de obateca al mmdamknto de Dior, fue priuado

d

Rwm,

Y V ~a mock Q en manos

de

fur enmimr. JA foberui

de

R o b

(12)

a

M a ydefihpara conusaLl~tracrlds ala Bee y c&arlos enda,por la predicaeion,es ti-

bia

muy =&do p q u e puedan a d m i n i 10s facramentos como conuienrpuespdranmal Caber

d d c u G 10s impdimentw que timen en fus matrimoNos,no fhiendo la 1engua:y fiar oconhrvna Cora tangnue como

dta

de vn mnchahho,iolo por entkder vn poco de knguizyelia muydifermte delo qmeJmen& par0 el negocioque fe tra&xtmgolo porcofa p e r j d k i a l , y a + p . h s c d c i m c i w muy

fw.

Tambm manos muy entendido y bicn experimatado,que para la emien&yrefo-&

de fns G h , la a p u & mudo a &os n a t u d a [mu0 a todos 10s demas]el faatamhito dcla

p d -

tencia. puu daro &,quelos podranma1 induziryatraer ala contricion de Tu5

p”Cad0a

7 a1 a- de fu d c i e n d a y oyrlos enla confel~on,y darlcs o megarla la abfn1ueion;no

cn~cndimdoYsnloplucdi-

-Malpodn eljundarferurenciralacaufaqueno e n t h d e , n i el medico c u m

la Ilagn

o e n f w h d femn

Iino

fabe lo que dip el mfermo,quando le haze relacion del0 que

en.

Y

&mas ddto p m c b qoc DO folamentc er axeffisio que fepan

dta

lengua 10s que mla i+al J bempwal 10s han

de

segir:

mas aum conuiare que tengan noticia deUa, l a d e mas que con &os naturales han de tra&r:puesvaos v e m u d a s V- m

L

entendidos

Ios

Yndioqde buenas o bo pal&ar,iacan mal galardon:

pen

[ a d o que el boen m+imiento y comedimbto es inj~ia:ymanda~oquefehagaloque pidm,pien- fan que lo e l t o m y par no enteruder4os.dedonde a u k de repmar pcernio o agrudecimieoco.Crcan ca-

t i g o . A l p a r difncultader que fe me

h m

ofreddo,anfido caufa que antes de agon n~ aya yudto mano m&aobra. Lo primer0

y

principalqw no auer mwnado &a kngua con la kche,ni

fer

me R;Musal:fmo suerla a p d i d o pw vn poco de vfo y exercicio,y &e BO del t o d o , p d e Mcubrirlos iecretm que ayda k n p , l a qualm tan c+, tan e&mte,y

de

tanto vtiticio y primor en ius mctaphmrs y m a m n s de

dezir,quaao conweran

lor

queenella fe e x e r c i t u a L o iegudo a w i e me e odelaate lavaridad :y &&dad que q en los voublos, poc que algums ie vfm envnas p u i n c h s , que DO 10s t k a t & i s

J &a difemxia, lolo el que

ollkL

b i d en todas alar la podria dar a enten&. Lo tercer0 haze d&ul tad y nopeqda t a r m h o s muchas c o t s que dlos no conofcian, N alcaqauatxy para &a no te- nian ni tienenvocrblos proprios: y pw el cm&m,las cofar que ellos tenian de

os

casecimms,

en nueltn &a, BO fe p.l.aeR bim dar a m&r, PO“ vowblos precidor y partKulares : y p dto aGi para mtender fusroublos c m o para &clam 10s nudtms, i6 m m c k algulus wes largos cirai loquios y rodeos. Per0 todos &os inconuenienta han vencido en mi dos cofno:la m a la obediencia de mis prdados que m R o me

ban

d a d o cnteder: e f p e c i a h c e de nuekro muy.

R

.padre cbniffirio general delta nueua Eipaiu Fray Frkiico de fibera, el qual con grm zelo y i d l o dedeo que time &I

m c b y ialua$rm d & o s n a t u r k h a pwBo mas d p h s y d a b m a s calm paraqme &o

L

&eQloa& T d imc ha mouido a entemder d ah 1 a gran necdsidd que aydella,y Lm proudtogque de fa h r eRa k n y a

fe

fia;umdpecialmente cayemdo en perionasqlne auaque no mgm la p e d m c k p r of

ticio,con la palabra amoneltan y con la vida y a m p l o p r e d i n Y poc el daiio que confaberlahn~los

I A V I S O P R I M E R O .

E N & d o : Y

m o s & = a h a ” v e

monianih qual en bum m m a n c s q u k dair,el que a h a a l g a

Pam

la Variedad

I

diferenci u~ ay en

lor

weablos,fegun d i u d s prouineias,fe tendra &e a d o

4

I

I”inciPi0 fe M n10s quele v h aqui mTctLeucoy enMexb,quCu donde

w o ~ . ~

m a curbfa

v ofe ponm.lp...s ~ romns=,que en n n e h ~ Wdlaruo no qudran,ni ie V& mu fe

huc

p~ dar a d e rnWpr la plopriedad dela 1-a delos Yndiw, y aGi dni-

re

vfa en nrpeRro rornulce:por dedarar lo que q u k e

dair

efia pal&a,fite Y A v I S O S E G V N D O .

(13)

I'

,"

AB18

0

5.

mcncele

hnblala

lengua:y atcabo re pddran 10s yude vfanen otrv prouinela,fi a l p n o s ouiere partiisu

lams,

Y A V I S O T E R C E R O .

p d o s los rerbosdda h g u a re p d r a n enla primera perrona del prefente del indiatiuo [fila tuuic- ren]y firnoenla terccra,porpeeRa todos 10s v e r b la tienen:y F i

rmlxe

v n a r n e f i para Gngular y plural, per0

el

romance delosverbos fepondra me1 infiaitiuo,cumo lo poncAntOaJ0 d e W i a 5 Tu vo cabuluia

T A V I S O Q V A R T O .

TPorqus ea mu? nccelfvio para v r u b i n delos wrbos y delos &es verbales grue dellos ralm, ia- Ker q d es la fubfiancia d d ;erbo,y qual es el pronombri o puticulasquc re

k

ant&*& p a r a m fc micirculo o enciro para que fe cntida,quc lo

4

fc ponc defpucr del dkho femicirculo, CI la fubRancia y cucrpo del serbo,y lo que e h antes del Cernkirculo,& el prmombre o particular que fe antepod alver bo. Pem aunque aya diuiCon entre el verb0 y particuktodo reha de pronuncirr junto. Excmplo. Nite tla,cuili.tomar a l p a alguno,la fubRicL, delvubo escuilia,yel pronombre y pxticulas ron,nitctla:pe

ro ha fe de pronunciar,nitetlacuia.

T A V I S O Q V I N T O .

TTodoo 10s vocaMo5 que ouicrc difcrentcr para fignificar V M mifma cofa,que enel lui llamrams fino nomos& diltinguiran con vn punto. Y pueito cafo que d (ign&ada V a l de todm dlos fer vno,pe ro en particular algunoo fe apluan y dizen de algunar cofas de Ias quales no fe podrian d n u lor otros que alli re p0"en. Exemplo. Ayudar. Nirepaleuia. Ni~m;ulamqui.Nitcnanquilia.El croJedue del que ayuda a otro en fur necefsidadcs,trabajos y enfmmeddcs. El r q u d o ,

k

dire d Ga+ al que &iualmente eRa haziendo algo,como el quc cRa leuantando del Cuelo alguna picdraopdogande.&c.

El

tcrcero,fc dize del que ayuda a rniffi canranda orezadr. Tambhn fe dm del que ayuda a l h r la ti- erra & fu vezino. &c. Y afsi ay rnucbor deita manera,los quales fe dcduan muy mjor. enel Vocabu- lario fegundo que cornicnga enla lengua delos y d i

T A V ! S O S E X T O .

YQando o u i m a l y n w diCtiona que fc deriurn de vcrbos,cmw, n m b m verbals,o Aduerbios:pri mer0 fe pondra el v e r b de don& dekicnden

,

fi concuerdan con el enln +ras fyllabas : per0 C

enellas difierenpo fe pondran con Im verbos fino enel lugarque

h

pertenece,confamc ah ordcndel a bece. Exemplo. Aungue abicrto, fe dcriue de abrir : porqw vuirn cnlas prlnerar rflabas,

k

pondra ca- da vno en Tu lugar, fcgun la orden delas Ltrn.

T A V I S O S E P T I M O .

YEn lor rocaldor &la lengua,vnas &cs re p ~ e n u . p o r . o . y otras 0.p0r.u. porque

lor

Ydios e d a pronunriacion

L

vnian mdifmentemenre. Y airi vnos dizenMwhi.y otros mnchi.

T A V I S O O C T A V O .

TDonde fe po"e,lo mefmo,o,idem[defpuer del rornance]fc ha de entender,que Los M~U&S no

otro vocahlo proprio en Tu lengua,fino que vfm del mirmo que nofmos tenemos ala letra: yotruvc-

LCS de nueitro rci-nance y Tu lengua formrn fus Rombres o vcrbos,variando o mudando Ago d d r o m

ce nueRro y Tu lengua.0 rnezclando el vn knguaje con el otro. Exunplo.Nino calgascopma

.

que q u k e dair. Defcalpne las ,a$=.

T A V I S O N O N O .

YMuchas dit\ioner ay enla lengu;sqau pw fi no fignifican na&:pem jumudorecon otras,figni6cand go.Ymdta Cgnikrion fe porn enelVocabulario.Esemphc.quiL q u a h por fi folas no fignifican nada,pero antepniendore alos wrbos con Lo5 p m m b r c r o panicultr que Ics p e n e c C : fignifica quc

la opencion &I verbo pa& en otra cofa:y es lo que en n d r o romance &zimos.A Pedm,a Iuan.

NK

t l a p l a yn Pedro: Yo amo a Pedro.

-

g A V l S 0 D E C I M O .

Taitmbkn fc deue notar, que p a faltar 10s nombcn verb& proprim enla ligna, a l p a s vezes lorfu m por 10s p e r i t o s pcrfeQos del verbo, o por otros tiip0s:y tibm quando faltan lor aduerbior,los f u p h con loa vcrbos acabdos en,liztli:y eRa particula,tica Exemplo,Teoyeuaudli2tica. E f d a d e . T A -

(14)

A V I S O B Y A V I . 3 0 V N D E C I M O .

(15)

Denotando o d a d o a

entender la porfona Abatido

d

s

i

.

tlarltnirla&.rlatlakhitlaztli.tlaicno que padece. e. qui. ncmachilii

A. paca Ilacnar. Ncca. Abdmienm taL tlatla-tli. tetldshirlapliz

ui. ane.mtlc. di. teicno~machilitli.

A a. del que halla a 0- A b d r k p d m d o l e poc

d

liprbo. &so, my.?& tro huiuLdo a l p

tiuehi.Rinjixtlirpuchtlap.n,ixdapPcb

onotiue-

makkio. yye.yy. d.

y q a m o y o k Abaxar o ddccndi.ni,tcmo.mn, temo. tlalchitlaga nke&nmemachiria.

A a &l q'ue feric ha Abax&nto taL t&li.

Abaxw la

cabeta,

a r a r d o o c c p n c e d i

d-

ha ha. hi hi hi. A alguna parte.cana. canapa. A ambas partes. yocampixti.

A ambos Iados,o numbm ldos yontlapliiti. Abad preldo o dignidad. tenyrnticr tepacha. ten-

yotica t e p c b n i . teoyarica t+ui temama.te oyarica teyacana. teopatica tepan ycac.

Abad

fer. tmyatica d e , pachoa. &c.

hbadep,, ekwauajo pm.jofy~~o. tldxiqwipillii Abadia o prekia. teoyotica tepachohtli. &G

A b d a

de

monjas. ciuctl teoyoriu tepccba &c. ciua teoyotica tepachoani.

hbahar dgo. n i t k yhiipachoa.

Ab&&

cofa tlayhiopacblli. Abnhamiento afii. tlayh+&tli.

hbalayarfe o cdurfe

p

elTom f& pwatrad~. &tala+ metien$ofe entre arrosalte,

cuitlne-

Abarcar entre

loJ

brap. Ritla, makacboa. Abarcda cola 19. tlamakocholli.

Abascu debaxo dellbbrro. nltla,ciacauia. nitiagia Aharcada c d a afsi tlaciKapgcholli tlzckamilli. Abarcador taltluciacauiani. tkiacapmctuomi. Abarrancwfcnin, athcmdhuia. nin, actwzcoma- Abcurur+dero dsi. &lucomnlli. uc~nCMIMtl. Abarrar o

dw

c o d hdo enla ped.&a, c+- Abarrifco. rn d a k h u i l i i c a . nththmachui Abarrifco h a r d hdnm q m o ania en cafa,o

a

bcadas,vi~ar

y frUaales. uno

tlatlamcchnia. a- momopilhuia.

Ab&.

Aduerbio. yequalli. yeixquich'. mafa" yx-

qUiQ.yduhqui.

Abatirfe el aue.mo,pilotiuaLi. tatocabiuctzi. Abatimieuto &si. n e p h i u d d i z t I i . totocduechi Abatir a o m , humillan$olo. &e, W y a .&e,

nino, mayauhtiwhi nirua, t l a z t i b . loa. =+a. Uia. nia. liztica. itruire~y~ooln~dny.gnniao,t,,darlasrem lierli.

(16)
(17)
(18)
(19)

*

-.

3

A*@.%

tl&petlwani. daichichiquhi. Aecpilhdun. tlaixpetlaualitlii tlaiiichiquiliz-

tli.

Acepilhduras o aferraduns. quauhtextli. quauh- $oneualli.

Acepilhduras largar. quauhtlyorueualli. quauhxi rnalli. tlapneuallii tlaximaUi

AcrpUar algo a otro. nite, ixcopitzalhuia. Acepur peticion.nitla, uelcaqui. Aceptada peticion. tlanelcuCtli. Aceptar p e r h a . nite, ixitu. Aceptacion de yerfonas. teixittaliztli. Acepador tal. teixittani.

hcequia.

tlalnclauhtli. Yuerzllii. vriapansli apan- Acequias d d e re fu&n tuziar alguws

.

mlti- Acerca de alguno. tetlan. tdac.tmauac. Acercade ala pofada el caminance.yemci.yem

mcitiuh. yeitech m a c i yeitech nipuchiwi. Acacado afii. yeymh m c i n i

Acercarnieruto tal. tetech onaxitiuiliztli Acercarre a algo. yeitech m a c i .

Acertar enlqgue

h

dize o haze.nicl+aadia.ypii A c m d a Cora a h t l a i p i l i l l i

.

Acertadamente. tLipantUutka. Acertamienta tlaipanfililitli

Acerur y tener b m a dicka. y p m r i n q n i p a d - Aceramtiento afsi. ypan axihtli.

Acertar alo que fe tira. vel i p n nicuwa. vd y p - yaukvel ipan nrttlaxilia.

Acertada coca a f s i velipan tlaui&lr. Ace& td.velipan tlauicani.

den to a&. d p a n tlauicaliztli Amtar o hallac lo que fe bufca. nitla, dipamti- Acertac e n h neg&os. vd uhochiua. ~certadm. d d i u a n i . Acanrniento tal. velnechiualiztli. Acme de agua bendita. dateochiualapirEtli Acenilark o apocarre. nino,mceualqnrxtia. nin, a

uilquixtia.

~ ~ d l a d o . mrceualquizqui. rnauilquiniani. m a d quixtiqui.

Acaar. nihcica.

hezzar o carlea

d

perra neneciui Achacar algo a otro.tetech uitlatlarnia. A & d o fer. smntmotztlpni. anotech n i n a x i t h

tll. lad. niauh. nitla,i+tir.

liz.

Y F lia. ayicelknoconneaica.

.

nifnodaneuia A c h a d e afsi.y&itcdr rnodamiani.quimotlane- uiani.

Achicar algo. nitla, tcpitonoa.nitla, tepitiianirla, pidw.nida,ilochtia.

Achicar o h bufca acortar. Acidentalrnente burca acafo.

Adarar el tiempo. y&hipaua.yetlachipauatima ni. tlayeccanti.yetlaqualcanti.da~ipaua.tla tlanaliui.veUarnani. dacalani. Prterita odanali- uhta. o t l a c ~ t a . o t l a n e o m ~ o t l a c h i p a u a s otlartayac.yn y1huicaGi.a a c h d o o a f e l ~ a e n a do el tiempo, defpws de ma parado el aguace

CO.

A d a m e l alua o ammcer. yedaztaya. AclaraTe y a 6 e d e qualquresa lieor que char

d oy rebuelm chipaua. y&a.

Achrado kw.rlachipaualli. d;lchiipauhtli. tlayeai

ni.

llcocras a otro o tirac coz o mcu. 6% tdiqa. ni re, t a e l i c p nite, canicxoda.

Acoceada. tlrreedipUr tht&plli hcoceada. t d i a i . t e t d q a n i .

~ o r r a m c i o o

danio

y tirando corns. tetefjqaiiii AcocearnLnto. t & p h l i .

hcalar witler o wcP kmqa(sM

ltcome~er a mor fin rwm. nire,itempakia.mte

ACOW~OI a&. n y n p a K i . teixnempeual- hametdo &la mlllc~a. thwyswklili tlaixd

pcualtilli

.

dairpeualtillr.

A c o a ~ e t i m i m tal. tcncmpeualti~idi. t e k n e m p

w l t c l i i i i reixyaltrlhli.

Acohnetff varmt y e~fcxp&amente c m t n

h

E m i g a s . ruoquichma.

Acometeda tal. oqukhcuani AcometimieMo afsi oqukhalutli

Acmwter o dac oc%on a otro de rchir y cmkn- der.nite,paha.niie, pepeualtie

Acanereda. tepeualtian' Acarnethniento tal. t

Afomplfrar a +no & d o cmel en fu cafi. Be. A c o i n p a a& y&n yehw. y bonoac. Acompafiada tal. tetlan yeni. tenauac ye- Acompafmmknto afg. t d a n yebtli. tenauac ye-

a 3 Acompa- C L t h , n o l i h m c a . bmzwmpaltia. d e . i x p a h a . ti& tcirpeualtiaru. tli. tal&. ni liatli.

(20)
(21)

f

e%

c1 ammtmumuun s h t t a p m a c p e n h rubr,

&ashiUudw.

m w m u m q n a u h a & h . Ae.uchilledor,tctepumcquauh&i. & ~ d i l l d w . t l a a e p u q u m ~ d k . Anniar o dar prielTa.nitla,ciuisiaaitla, tototza.ni Acudu acierto lugan.ni,uellamati.m,tl~. Aadir o mumit a d p a perfona.ni,qualmati.ni A a d n ron

d

tributo e mta.non,tlacananon,tla Acudimienro tal. bcaualiztli. t l a c a h q ~ . t-s Acucrdo de cod+ o determinacion. n e m d

Acuerdo entrdi. neyolnonoanlili. tluyemililiztli Aculk.ncpa. n i p nechcapa. nachcapa. nachca. A c u h en juizianite.t&pauia. nite,teilhuia. Acufacion

d,

teteixpauiliztb. teteilhuilidi Acufado. tlatcixpauilli. tlateilhuilli. A c u f ~ ~ . t r t e ~ ~ u i a n i c e t e i l h u i u l i ,

Acurar f i ~ a m e n t c n i t e , i u l a c a u i a . ~ e , ~ ~ q ~ ~

te, tlatoleuia. nite,rlatdchichiuiliiaitc,~~- chilia.nite, cuitlachiuiz

Acufado dssidaztlacauilli. thth$qu&. ththwk u i u i . t l a t l a t o l l i . t l a t l ~ o l ~ c h i ~ ~ ~ cuitlachiuilli.

Acufador tal. teiztlwauiani. tbhpiquiani. tdato- 1euiani.tetlatoIquechiliani.tetlatokhichiuani.te cuitlicchiuiani

AeucIcion afsi. teiniacauihtlii tetlapiquiliiuli te- tlatoleuiliztli. tetlatolquechilizrli. talatodchii uiliztli tecuitlachiuiliitli.

Aceuilarfe apocde o disfamade. nkaadquixth. Acedado. madquixtii mauilquixtiani. mau8quin Aptea. dapanth.

A p m q oM a tierra o nm$apa”shiaryciw. +car de caltilla. cilRilvl chiancaca. Apela. tlarimaloni. matepatli

Apela pe€$ia. mztepuzdasimdo~. matqwt6di ae,iciuitia.

qu~lroca.

calaquia.ni,tquicauz quicaualili.

li

necentlalilli. necc@olli. tiqui. Dsld. tci“wlmxbri

A

tpcanqui. Mrrga o rodela. ckimalB.

~dpr%prfe.nino, chtnalcakb. nino, chimdth.

chi-

Admpdo. mochicalri. mofhidcdtiqui. mo-

Macga~

o

dcudar

a mu. nirc,

Ehimalcalria.

Rite, Addam o mas

a

h

ocnepa. ocafhinaps.

M d ~ f . d

hqtsandando.yn ompadtatiui.h maltidan nicalaqui. nino,chimallapuch. ahindlqacho.

(22)
(23)

..‘~;,fk%Eoya~lIia*

.~ i ~ t ~ I I o u a ~ E ~ ~ ~ a c a y n n ~ ~ o I

ponacayo. nic, ciaui.

Adkde de& a hazer algo. y~ nitqudoa. +mi

nque!oa, p i u h nicchiua,yc ninotccoa. A d u e n e h . vceadxad. veca vakua. veca chine.

touoyo.

Aduenedizos ya aunindados. dacanechicolti. da-

.

canepapanti.

A d m i t a o otro, panque ande robreauiio d o

p

le conuiene. ycnixonerca. ycnitl+ muem. Aduiento. v a h b t l i .

Adu& p r a taBo

Irs

r n u g a u eua u s u d Adular.bnrca libngear. nite, chachamaua. &C. ni-

Adulador. techachamauani. Adulscion. t c e h & m d i l i .

Addterar. nite, tlaxima. tepan niauh. nic. ~ x s l o . Adultmino o adult&.bufca IwRardo. Adulterio. tetlaximaliitli.cep*n yditli. Adultem o adultera. tethximani tetla+ui.t+

Ello, Cur coplplaaos, ea ea a ella tla- te. mamxhotla.

yn n m m i c .

yani. tepan yaqui.

A

yecuel. mayccwle m r c d e

.

A a n p u x o n n . taot+ik&

te*icg

ekteixcuecuedarulietica

.

A & c d & d a buka e k o m d b n t e . Adotra p e , o a d o f r a vanda. y-. M a h ay m & .

A efte tkmpo,o d e m i b

tkmpo.

yeaxcan. ye-

A

Fable .pafona. muchi tfacad ytlqa. noyquafy. y e n d a x u h

machiitlacad ycniuh. texnicniuh. Afabilidad. tecemicniuhyotl.

Afmde.ni, tenyoa.ni,mauip. n h o tenyotia. Afamar a MKO. nke, tenph. nitc m%o&

Afear y dtragar lo bermohnith.ytlacoa. M acola alii. ttai&o&

Afeitade la muger a fu d oantigu~. n kxam

Afeitda aCi. tlaxaudli. tlaza&di,xluhqi Afeite tal. uualli nexaualani.

Afcitde lor hombres a1 modo mtiguo. n h

,

-

i

&

Afeite &.n&hkhiudoni ndchichiualli.udli. Afeitade la cam. nin,Khichiua.

Afekar a otro dsi.nite,khichiua.

hfeitrdor t a l t e i c ~ i h i & Afeitamiento afsi. teicbichiu&tE.

Af0itar a c a p y tdquhr el cabello. nit% rima. Afeitado aki, tlaritli.

Afeitar bqua a ofm. nite, tentzoxima. Afcitado afsi. tlatennonXintli.

hfeminado. cimayollo. n y o b dapdtk. =qui&-

chi&%.

(24)

'4

y bahlonado. dapapa&. RUE&. tlantuoouiUi.dano

(25)

Agua pie o MO fegundo.apatzcaluino. Agmdar o complazer a otro.nite, uellamachtia. Agua de xagud atecochatl.

Agradable cofa afsi. teuellamachti. Agua que va fofegada y mda.yxmantiuh atl. Agradablcrnenee. tcudlamachtiliztica. Agua con que fe b&o alguno.ne altilatl. Agmdamiento tal. twllamachtiliztli. Aguada cofa, afG como vino, miel o coja femejan- Agradecer con humildad. nitla, icnopilmati. te. ayo. tlaayotilli.

Agradecs a atro alguna cofa.nite, icnelimati.ni- Agua falobre. poyecatl.

Aguar el vim.&c. nitla, ayotia.nida,ayutia. Agradecedor. teicnelilmatini. tetlaparnatini. teic Aguacero. quiauitl.

Aguacero g r a d que viene c m gran mido y tem Agradeddo. mouvelilmatini

.

modyocamathi. peitd. tladacrcatiuitz

.

yutuquindrqoequnti- uiu. PquiriUitz. yuhquin Fquirl o d u i n . o-

Agradecimicnto. necnelimatiliztli. netlagocamati tetzauac. q o q u i t k . ehecayo quiauitl. te, tlagocamati.nite, tlapnati.

nelilmatqui.

motlafomatini. motlaqocamati.

M i . netlaSomatiliuli. A g u ~ h i l o agua de axi.chiiat1 Aguado qne no beue vino. atlauanani. Ayador. bucca. apcan. atladacuic.

Aguaducho que v i m fusiofo. pnrontiuh. peyaua Apamanil. nematcquilizrecomd. nmmtequiltc-

Aguado,

que no beue h.atlauanani. amoquini

ca. pnnen tetoliiliztica. &ti.

Aguar dgo. nith, ay& tetolinilizdi. ~ g u & coca. 'yo. t l a z y d l i

Aguapk. yc accan umivino. Agradecido Gr. ninoc, nclimati. Agu;u&o. bucca. y n .

Agrauiar a otro. nite. toliia.nite,tequipachoa. ?an Agnuiado. tlatolinilli. tlatequipacholli. pnnentla Agrauiador. tetoliiani. tetequipachoani. p m n t e Agmubdarnente. tetolinilizkica. tetequipdolizti Agrauio. tetoliniliztli. tctequipachoktli. pnnen Agrauiar con demakada carganite, eticiuitknite,

nen, titetolinia.

t o l i n i . tiuh. pcpcyauatiul.

tolinia. camad. nematequiloni.

etilia.

Agrauiado a&. tlaetiduitilli. tlaetililli. Agrauio tal. teetiduiliztli. teetiliktli. Agua.atl.

Agua de axi.chiatl.

Agua de manoanematquilad

.

Agua dulce.yecatl.chipauacat1. Agua de ~o.aolhuazatl.arlaco~olarl. Agua bendita. tlateochiualatl.

Agua cozida. tlatatonilliatl. ycucicatl. Agua de pies.n&papacatl.

Agua donde fe bahan.nealtilatl. Agua de baptifma nequatequilatl. Agua de bimuenturanp. tlacnnpilhuilizatl. Agua de t&aonio y de verdad.ndtiit1. Agua de caho.apanat1.

Agua biua. yulilizatl. puliugni atl. Agua fria. ybticatl. at1 cecec.

Agua honda y profundaami&tlan.auecatlan. A p a molida.mchatl.ruchiat1.

Agua dsntada &ego.atatMlilli. Agua dente. totonqui at1.atl t o t q u i .

Aguardar o erperar a MIO conla cwnida o con o Aguasdar a1 m h g o con esfmerp y animo TWO

Aguda coca y muy afaadil. tnue. terntic. &tic.

Agudeza tal. tenatcayotl tsnintkayod. Agudo de puntz. yacauhtk. yac-aptic. tzapdc. Agudaa tal. yacauintkayd. yacatzaptkayod &do, diligeute. yel. drcacqui.yciuhcayo. yciuh

tra cofa a&. nic, chhltia. n k chielia. nil. niuto, chielria.

vitztic. yacauitzauhqui. yacauitzauhcaywl.

.

cayollo.

Amdamente a&yell&ca. d&tica. tlacaccapti I

ca. yciuhcayotiu. c a y d

l i m t q u i . yoliwllcma.

polizmatcayotica. yolizmarillatica. Agudeza tal. y d l o d dtiliztli. tlacaccayotLiduh Agudo de ingenio.yoll0. tlecaquini. y o l i m . yo- Agudamente afsi. yollocaydca. thcaqdi&ca

Aguera tetzauitl.

Agujem hecho en m a d w . q u a u k o ~ ~ . Agujero

(26)
(27)
(28)

r$

:

-

4

C r

&

-dolus. nida,mtcohtldia.nitla, ncqdoa.

aa.

Aynntadas mantas aiii.tlmetechtlalilli. tlaneceqa- lupnpda coie tlatopeuhtli. tlaixicquetzalli. Alaru&ar.nite,i&te,tepuztoplh~& Alanccado. tlaxiUib tlatepuztopilhuilli. Alancudor. ttixilini. t d q n i tetepuztopilhuia- Al-micnto. teixililktli. tetepuztopilhuilbtli. Ala *a. taxuz+rlan.ymcaztb.

A h poke. pepan. q u d c p m . tlamcca. f a d a b Alar& hazer. nith, tiauimextk

Alade. tlauiznextiliztli.

Alargar algo. nitla, myaquilia. nitla. ueilia. Alargada e d i . tlaueyaquilili.

Margat o diiatac tiempo.Rirla,umathya. nitla,=- A l d m dar a l a guerranino, tenuitequi.ztb,d- Alar& taL nctenuitequiliztl;. nctemprpa&li.

tlaxaxauanitili dacacamca. tlaxaxauani

.

Alaridor o a u K i dar.nite, coyouani,chichiqai limtai.

Alacido tal. t e c o y m a W & d i q u W i z &

Ala faron wliuac.

A h r a p M

UbOL

ywbauyocm. A l k a y t e c h necaualotiuh. ytechmnanAotiuh nmauatilabiuh. Ab& dnlrqnilqui Albarda. pepechtli. A k i t a ~ . cauallopati caudoputiani. Albciteria.cauallo patilixtli. Albcrra. tlaqu*d.

Albomr. bdca ammcc~.

Alborotar -e. nite, uxm&nitc

,

acomana. ni- Alborotark la gcnte. M c o n ~ d o . nemnnanala Albmotada gerpte. t l d

.

rlaaccmamlli Albomtador. tecomonipai. tcsaomanani. mlaltc-

Alborora I l e e o e I I o a Q d .telalte ni.

c a p tlatlonco.

caua. nie,uccatlztiuh.

p-h:

te, tlalncuin altia. tlaltCCUini. Ninalthni. C * . ~ ~ i I l ~ . mpI1B. l w i p i i l b A L A Q o

'

/

Alcvcer /

(29)
(30)

s l a r m i o . a d a m o n d a t e p c . atE nontlatoxam

liucgado

a otm.tetcchpachiui.&p&~.te Megamiento td. tctechpachididi

:

teteehncpa-

Allegar

o amontonar dgo. nida.ne&wa,nida,tcc ~ani&popoa.nitlay&. nitla,chipa tcchmopachoani. tetcchpchiuhqd. ua.

tIi.tla&paualiZtli.

li. Akg& haziaca. ni,ualniquania. -pimiento de alp. tlapopoaktli. &ye&&

h p i a d a cofa.tlapopoalli.tlaye&lli. tlachipad Almpiar mpa. nitla,ixpopoa.nitla, popoa. &pia& mpa. rkxpopouhtli tlapopouhtli, Alimpiamicnto de ropa tlaixpopo&tli.tlapopo-

War m a crcdad cb om.nite,tep5narniqui.nite

AliCar madera nitlajchi~qui.nitla,xpalaua.ni- Almadana. tcpuztedapanaloni. AlSada madm. tkichichi&li.tkixpctlauhtli. tlaix Almagrada Cora. dauhya AJiuk aotm.nite,caxaua. Almagre b o . tezcadauitl. AJiuiar a otm del trabajo. nikceuia nite,acotlap ALmagre baxo. caxtlauitl. tlauhxococ. AJiuio taL tcceuiliztli. teacda+tli. Almahizal. ncquuquimiloloni. ncqrmechquirnilolo Aliuiado.tlacenilli.tlaacotl~tli. ni.

AJiuiar quitando a otm algo del mbuto odda uf Almario o agujero. thcoydUi.tlapittli. tlatlatilo- llliular a& a o t m . n i t e t l a , t a . N t c t I a , c a x a Almena.mixuyutl.mixtequacuilli.

Aliuiar Ce la enfcmuedad. yloti. wxaua. cuetlani.

A h a . m i c o m i d . ~ q u i p ~ A h n o h a p tepuzaiquauaztli. rnafatepuztziaua- Aliofar.acitlali.pidtic epyollotli. uaztli.

M a ompr. Ahohagar. nitla, fcpuztziquauazhuia.

Alla,moltnndo el hgar.ompao.nachcapa.nachca Almohada. quychlcpalli. A L l u l a r C u e l o . n i t l a . i m ~ . n i ~ u t ~ . n i , t ~ Almoneda. tlatlatqutumaquiliztli. h d ofueuelo.thhtdi.tlakt&&.thh,di,

Allanador de fuelo.tlaiunananitlat~.tlalm quinanamaquia. h d u r a de Cuelo. tl-tli

.

t h t e q d i z

Allanar 0 ygUaLc

LB

boys de

LB

plantas.nitla,ta Almomr.ni,tenip ALlanada hoya. tlatacvpololli

Mlanador

taLtlatacaxpoloani. Alas 1ados.tlamac. Ailanndura afsi tlatacaxpolohtii.

A"g~oa-*fi

.19...

danotschnicpa Alpargate.ycpafattli

wh

COG Ai

.

notech tkpchollinotechpa-"

liu,

p lugu.n,aci.norqaci. mmmaca.

choktli.

pichoa.nitla cend&ia.nida, ololoa. AUende el no. amac. anal.

Mcnde d mar. d c o . anal.

Allende la lima. tlatepumo. tlaicspa. tepedicam- Alli.ncpa.yn nepa oncan.

Alma o anima. teyolia. teyolitia. teanima.

alietli.

_ , pa. tepetlitepumo.

quaxocbnamiqui nin, milnetechana.

tla,irpctLoa. Almagrar. nitla, tlauia.

p&u& Almagre.tlauit1.

pt.nitla,tzantlapnitla,caraua. yan. tladatlaliloyan.

uilia.nitetla,x&uia.

.

Almenu. ni, mixyotlalia. ni, mixoteca.

k . teptcxoayan.

Almoneda ham. nitla,tlatquinamaquia nida,tlat- Almoncda,el lugardonde

P

haze. tlatlatquinama- nani

tlirlixt&.rl.Immlllr 'tli. A l m o m a a mencxualitli. xuchiciuiztli.

carpoloa Almueno. tenigaloni.

Alo m a s mas.yntlancl ccma.ymwdnd cenca. $los p i a de alguno. tcidtlan. tcidtitlan. ehol.

Al

p r i i p i o .

r.

q u d o fomence a hazer G o . ytzi

etuohqui

luquilarre.nino,

te~mu~tia.nino,tro,mnitbl.nino,

neun. yn ahto.

(31)
(32)

8. &aim+- yolicniuhnatdzimuh.

ni.

Amigos

barer

dgunoa.d&dahg@.

nit%*

bada

a

p ~ e d i i ciocopini- n o m h

.

n k n e t l a F d d t i a . nib,

iuiub

Amprill0 afri. +&tc ci-pi&c. ciocopm- Amigoa hazerfe

.

ninote,ien*hria

.

tito, icniuh-

e

k

k

la h t a , que comieoga a madurac.

Amiffad

Eniuhyorl. necniuhtilizdi.

Amarilla fiuta.ca~ile€ticmoxauhqui Amohinar y molcr aoaa.nite,xiuhdatia. nite,xixi h f a d a r k q u a l o . tlxaqualoani. h a q u a l o Amohhamiento aki. texiuhtlatilili

.

texixixuh- h U a & pan.daxaqualolli. A r r u o h i . texiuhtlatiani. texixiuhdaciani. texi-

AmaEadaa de tam&. tamalo+amaloani. m a l o Amopnar terminos. ni, quaxachquetza. n i tepan

amalFadaa

de tonillas.tlxralo.toani.tLu- Amolar o a p z a akgo. Ntia, tentia. nitla, t

Andiirtortillas.ni.tlaxcaloa. . , AmoIar d p d a o cofa ferseipM.. nitla, oecootttr AmaK& qne mnele map o o m coGO metlad

taquitecini Amoluda. cofa.claserutilli tkenytztilli. tlanec Ambas a dor pufonas o culebras. ymumex- Amollentar la &ma. n i t l a , p o a . nitla,

pia. ua.

Ambas a

dos

&alias, o pax- ymontcix- Amolkntirda tiern. tlapopoxoE.damoleuhtli

tin. Amolle@dura de tierra. tlapopoxolizdi.

dvno

Ambos ados dtaar,tabhs,vafijas,mantas o cofas

remjaptcs.y-ti. A m o h t a d m afsi. tlapopoxwni. tlapopxcq

Amblu

la mugcr o

d

pacienCe.nin0, yoma. niuo,

Y0Y-a hnvollentar otra cda. &la, pptztili. nith,yama Amilia d e . youahepmda. tlacoywc. &oyu

U % r i u d a . Amdemda d a afii. tlappabtiliili.clayyamlpailEi

Amcdrcacar o a m c n a y ~ a otra nitcmmdatia.

niwemmmuhtia. A m o k t a d o r tal. t i a p p a d i a n i . tlayamankni. Bmen;lzado.tlat~alnauhtu t l a y a m i l i a n i

Ammarx&etunmamauhtilztli Amollentadura aki. tlapapamilirrli. tlayamuliliz

Amenazador.tctemmamauhtiani. tli.

Amcruundo. taemmarnauhtihtica. Am&.nite,-a. n i t c y o l d i t i a .

~ ~ . n i t ~ ~ Amollcltafian. tenonotzalizdi u h ~

.

teyolmaxlitiliw

Amvuzado aTsidamamauhdlli tli.

AMnazar a otro con la mnerte o UHI n i o eafti- Amondtpdar. tenon&. teyolmapiltiani t q o l

Amuswar con palo o asoor

bdix

Bmsgar. b d a r y publicar a loaque fc ban de calgr.bd

-,

t hurn~uto.abpanitlamirlaminn.a-

timticanirllniuu.ni&* Amonel€ar o

de

+

a o m . nire,mm&

lit&.

h

qui.

tla.

moxnua.camileua.camiliUi. Am0 de L u o . tetecuyo. Ama&r.nida,xaqualoa. uhtlatia.

Amal%raokbesnitarmloa. Uhtlatiqui.

qui. datilizd.

gui

quetza. ni,tlalxotla. nite, quaxochtia.

+Ui. tia.

nida.ruecoctenitztia.

ai

Ambv

o dpuma de agua. a p o p d i .

udiitii. dmmleuani. nia.nitla, yamanilia. tlayamaniUi,

Ammaudar..tcmunauiuiani. -o.tlalmmom&

day*illi.

go.

I l i t G I o i q u i e ~ d t i q u i .

.

ca b m s bw ~ U W . s u i a t ( . . n i r l % ~ , ~ ~ l l h t d a h -

A

m

-&

(33)

--*-a

#

EO

Anadino. Eanauhconcal. b c a a q u d d quarcpulli. Anmdmrni~ nencpilpaahm. h q l a nalga. clintarmlli.

krwKdawdo. darmepilpaebU. h m d h m i e n t o . tenwepilpncholiztli.

Amordador. tmmepilpachouli. Anchura a C s i p ~ t b d z t l i .

Amoenjarmurrro.ni,miecaqnimilo~Nte,quimi- Ancha coCa,a& u)o rentana,agujem.cahode a

10%

Amorrajadm aihi. miccaquimilod. tquidoa- Anchura afsi. coyaualttli.

N. Anciano. yeueue. chicauac. pipinqui.

Amorraja+m. miccaquimiloliztli.’ tequimiloli- -a muger.ilama.cbicauac.

tli. Andamio. tlapehdi. quauhtlzpechtfi.

h w t e c e r f e o dcfmayade. ni,pIaua.ni, yolmi-

hndar.

ni,nmmi.

qui. Andador. narcmini.

Amoatecida.ptlauac. yolmicqm. A d d u n nene&li.

Amoaecknknto. p!adiztli. yolmiquiliztli AlPdrdura & vn dia. cemilbui nmanilili Anmtecerfe de mk&.ni,maubcamiqui.ni,yolmi A& de cabencaC;lRFhullplnuia.&e,calpanoa

Arrwrrtecido ailimauhcamicqui. yo&+. A n d a h tal. tccrfpaawi.malpatm. tw&ocac.caca Amcrtecimknto tal. mauhclmiquiliztli. yohiqui laquini. t e p u u w l a g u i i .

A n d d m a&. tdpanuiliali tecalpmdiz di te Ammtecaie de trifteu. ni, cnethxiui.nim,cuetka- cahcahtli. c r a l a q u i k d i . tepacacniaqubtli h r t e c i d o deRa manera. Nnlaxiuhqui mocm

Amortecimiento taL cuctlaxi&tb. ~‘mw&xokiz Amporade detnr de algo.nim, to&.yd-

Amparado. motetotlii ycmamcuili I

h p a m . netetotliiiztli ycmtzacuilili. Amparark o efconderre ala

6 h .

tlaywalli nEc-

noto&. thyualli nicwvuuakii. x o m d i ab techtli nicnototlia.

h p a d o aC& tlayualli qnim&&.tlayuaUi qui-

monaualti.uwnulli caltechrli quint&&. Col

.

nino, ceuakaltia.

Ancha coL, a I i i como t a b l a , c & ~ , e ~ ~ ~ o o cofw Cemejantes.patlauac. padachsii.

gua,cahon, cafa o m p cerradecoyauac.

qui. nite, caItoa.N,caca4aqui.t~ nicacal+.

lili

xoa. tlaxoani.

tli. cuilia.

h d a r & rodill=. mi, t + d . hadrp. aptas. ni, coprime&.

b d a y fin refdo &I ~crpo,+ y lcugaade l a a b c p y lor lmdxos, co~lo loco. niaa, cue-

cuelaiuh.

Andar nl y r o c d s i o n . & & y d i , -ui

h d a r L repofa de vna parte aotra.n,ix&u+.

Andv

en derredm. nitlr. yaualoa

.

A n d a r w a p n d o . n i d pnninememi.& A d a r c n l a n d o dc c d a d a

Ri.

l m m t c i a

ANdu becho

vzymlando.

Nda~ztlacoz nida,tiaz Amparade con Cornbra0 o con c o b Cemejants p.

Amparado a f i . m e u a k a l t i . h p a r o tal.neceualcaltilizrli. Ampolla o

bcr’

a x h o d z t l i .

auic N a u l n , irtot0m;ra &CY+.

A m p o h d e

A

pie.no,cxitotonmi q u a d tl;undaua.

Ampollrs aihi. ycxitotm*~.

Ampollas hazerfe enla mano.nwna totammi. Ampollaa ddas maws- matot-.

niciauhtinemi.

Amiolla de agua. axittontli. tkoa.

Ampollas hazer el agua. axitto&. Ampolla tal. a x i t t o t d l i

Andar Iw vicios a vallderar rkfpkgadas. totoo;- mc y d a d i a y o t l . muian totocuicx yn nea toya&rli yn m t e p x i u i l i i , yntladibca-

yauhqui.

Anade pqueho.atapalcat1. Anade

arro.pcamtli.

mi

Andar

r&ritucao

con otm.&iXcu&ta

Andar en vn ah0 que Cc b o o acolaecio

GO.

ye b 2 yauh

(34)

Antmtier. yeueyupan.

Ante o delaute de a+ Cora. tlahpan.

Ante alguna pcrrona. toiwpa~~ Anteceder o pima nit% yacana.

AutcceKor mio.niqualtoquiIi. achtopa & ach- Antenado de varm rlacpauit&.

topa otlatocat.

7 Ante

(35)
(36)

o o la lumba,wui. drd wui. Aparmknto a +ridmr t& tlamdomni. Apartar ganado. nida,xdoa, Apartado ganada daxellolli. Apartador afsi. &&fani. Apartamionto tal. daxclollolietli. Apartark del camino.niccaua yn odi. Apartar algo para otra ceca ni, theca.

A p &

cofa afsireca tlateAli. Apartador tal. m a thtetecani. A p k n t o af& teca daaeeuliztli.

A p t = o vredrar algo de otro

.

d e # iquaui- Apartar o diu& algo.nitla, xexeloa.

Apemda c d a aG.tlaxex&lB. Apartador tal. tlaxexebmi.

Aphtamienco deita m m m . thxexdobtli. Apart& o diuidirfe. xexeliui. moxexeloa. Apartare dos caminos enla mcruzipda, o dos m-

fe y p ~ ~ i r i s alpno. maxaliui. ni, rmuli-

ui.

Apartade &la compaAia por la suer pcrdido

.

ni- te,poloa.

Apartado aliri. trpdoqui.tepoloani. Apaaamicnto T$iohli.

Appyte. mnqua. cecni.yyoa. cecca. ceccan. Muer Apartadamente. cccccni. nwonqur.

Apafsionado. moyolcocolti. ApaTSiommknto a& neyolcocoltiztli. ApearG del caualb. ypan niualtemo yn caualla Apechugat CMI o h , teuk n, nn.nite, cuihiunai. ApeehuganiKnto tal.& eualiitli. recuitiucchi:

l i i .

Apechugador. teuic euani. tecuitiuctzini. ~ c u i t i - ruehqui.

Aped;uFoa r a w d niho mnerto delhrc.nite,co cotutza. nite, tequi

Apedrcar a otro.nite, tcpa&oa.nitc, teqeprhor,ni te, motla. nite, manotla.

Apcdreado. tlatepadmlli. tlatctepacholli. tlamatlal

li.

tlamomotJa&

Apedmdor.tmpaohoani ~motlani, tcterspechor

ni. tetepchcqui. tctctepachoqui. amomc&

.

N.

lia.

RkaS dd ' X b O & O d o s I k 0 "-OS, 0 d e 2 a t k

bia

(37)
(38)

A * W & t I a d W A@.nitla, tpppachoa A p r d d a mtZ dammppncholli Apcd&r.tlateteppach& Apm&adura.drteteppachoWi. A$de.n,ich?i.n,ompikatmnin, iciuitia. A p ~ ~ I i d u n c n t e . yuu&tb. yuuhca. Aprefurado.yuubcayo.yciuini. +cfiuramieum.ycidiztli. yciuhcapotl. Apr&urar a otm.nite,yauida. A p r algoida, p a h . Aprctada EO& afJithpacholli. +tador. tlapachoaui. A p P a a m i ~ n r o . t b ~ ~ i t l i .

A p a r atando dgo. nitla, cacatzilpknitla. teteuh Apretada cola afsi.tbcaedpilli tlatetediilpilli. Apretadw taL tlwcaailpi. t l a d p i q u i .

I

ylpia.

Apropria+,~Gatdi5tli. netlatquitilizdi. neyo Apmpriado p a dgnm cora.ynamic. quhonami Aprouat a l p POI buew.nida,nelkt~h,qu&- Aprouada cofa &si. tlauelittdi. tlaqualittalli. Aproudor.tlanclirtani.tlaue.littac. tlaqualittmitls A y w por bnem lo que oyo.ni&,uduquLni- A@a Cora a&. tlanekallli.thpeccaOii. A+r tal.tlauelcaquini.tlayeccaquinii Rprouvciw tal. dhuelcaquiliztli. tetlnre4caqoilii Apronechar a otranitla,cnclia. yth k,mntquix-

uciliztli

R e i x c o y ~ l i . 15. quimqwhiuia. ti. qu&m th, yeccaqminite, tlamkaquilia. , t l i t l a p e ~ u i ~ l a y ~ a q U & t l i .

tia. ytla notechpa quina. . .

.teteuhilpiani. tlateteahilpiqui. Aprouechnfc de dpactech, monequi.

Apouechar en

40.

m y o h mririuh. nixco, ve-

(39)
(40)
(41)

q&ydlyd&

9 l*lE. .dZpIl1-- I .* I _ I, rllma ololoa,&oMoa. le.mlwl0, ' a

-

a l o l o l i ~ ncolwlolmck l a r n m q d e le mu$er.fiino, Eueolwloa. Arremangada muger. mocueololo.

.

&-&to tal. mcumlololili. Arremmgar ala muger. nite,cuedoloa Arremangada afii. tlacueolololli. Ammangador tal. temeololo. tccueololaani. Arremangamiento arsi. tecueolololitk Arremangarre el hombre. bufa arregapfe

.

Arremeter de

p r t o

corriendanino, tlalociquip Ammetida afsi nalalotiqui~aliztli. netialotiuctzi Ammeter contra otro o apechugar cadnitc,cui

Armmtida afsi. tecuitiuechihtli. Arremcrador tal. tecuitiuetzini.

Arrendar,dar algo a rentanite, tlatlaneuhtia. Arrendiuda Cora afsi.tetlaclaneuhtilli. t l + m u h t W Arrendador tal. tctlatlaneuhtiani.

Amndamiento afsi. tetlatlaneuhtihli. Arrendar tomar a renta. nino,tlaneuia. ninqmilla- A m d a d o r tal. mlaneuiani. maanillmuiani. h d a m i e n t o afii. ruetlaneuiliatli. nnaillanenilir

t l i

Arrmdar huerta. nino,huerta tlarueuia.ninqxochi- qua 1 mil 1 a m i a.

Arrendvdor de hwrtamo huerta tlaneuimo hruer ta tlaneuiani. mo huerta daneuiqui

.

mxochii qualmillaneui. moxochiqual rnilluueuirni. ma- xochiqualmillaneuiqui

Arrendar o contrahazer a otra, o tomu pcrirma 6

farfa.nite,tlayeyedhuia.uite,tlanmquilii. te pan n i q u i p tepa" nimhiua.

Arrendadura afii.C el a€to. de arrendar rotro. terk yey~nlhuiliztli.tananaruauililiatli. tepi

quip

lii.

t e p a mchiualiztli.

A m d a d o r a t i tnlayeyecllhuiani

.

tcnananqd liani. tepan qu+i.tepam mochiuani. Ampentide delo que hm.nin,elMtla.nim,yoh

caa. nh, yoltmeua.nino, yoltequipachoa. Arqentido a l l . melklti. moyolcocoqui. mogd-

torueuhqui. moyoltquipachoqui

Aqmtimiento tal. ncelleltilirtli. neyolcocoliztli ncyolton~&tli. neyoltequipacholitli. h p M e d d o que

prawdii

hazer

,

mudando

do afii. mogalmepqui

.

mohinquixti- nino, tlalotiuenj. lili. tiuetzi. tlaneuhtli. muia.

.

a

p P S f O Q . ~ ~ y ~ c u ~ . - n i n o , n i n q u ~ t ~ .

(42)
(43)

hrhmp&? IE omm ni%ana. nits,ilpia. nitssaitz

h r ?

d d .

Wb&quiani.

N i e n t o a M tesnaliztli. tetziquiliztli.

aria.

ueihiomquabtli.

Afma tmer. ni, hiommaqua.

IO

miiiio.

Aldo a& tlmtli. datzitquillli

[+-

M m t i c o . y ~ o In#latzaquani.

Noker +lganitla.tonalhuia. tonallini, quittitii Moleada cofa. tlatonalhuilli. todlithttitilli. Mokador. datonalhuiani. tonalli guktithni. AfolEsmimta tlatomlhdiztli. tlmcmaliaitiliztli. Afokgar y quictar a otro. nk,ueUalilia yni ynlla A f o f e p b afsi. tlayolucllali

AfoCcgador deRa manera. teyoluellalilirni. Afofegamknto tal. teyoludalillztli A f F a algunaquauhtitech nitc,m&aqoakia.ni- A f F a cofrvapauac. u a ~ i c . q u a p p ~ c . Afpeza dsi. vapaualiztli. vapakliliztlii quaptz- Afpera pared o piedra. chachaquachtic. te+c.

Afpero hazer re afsi.nith,chachaqeacfioa. nida, te

tal. c h a c h a q u d i u i . tla*qodiztL Afpera yerudia coca, alii como cuero, tortillas fe-

Afpereza tal. quauhpitzauiliztli quappitrtiliwli. Afpcra cola al g d o tetelquk. tetmacauap .te-

towachachalo. tmrrxpilmotrola

Afpero y pedrcgob camino. techachaquachda. te tala. teuitztla.

Afpcro y rircoro lu r. texcalla. tetexcah. ~ p e m y k u a perLa. cocok. h u e h

Afpcnmente aGi. tecoco. tetolini. yubquintegnu-

AC

uemfo.motlailtiai. tla yhiani. A& en d a d - o en parrillas. nitlz, tleuana Affida cofa afsi. tklewntli. tlatkuabllli. ho&miento tal. tlarlcuatzaliztli Affdor en que affan. tlatkuatzaloni.

M

e

r

enlu brafas. nitla, ma. Affida coca

dsi.

tlaxquitl. A&mhnm ut. tIaxqYiliatli

' ii5kbra de animal&~comatL yxitmnn yulqui

-a -nib caC$initlwnimim. nite.

AFea@da o BcEhada rlmdli. damiminalli.

th-

ni&lalilia yniyullo. te, quaquammatia. tiliztli. FM"w- cas. drc. quappiratic. Mqua o bnfr tlexochtli. [P. r n b n i & c a U a l i .

mimincli

(44)

, c :

L . J

I

Ii.

1

huiani.

t

Moldor tal. tetlatholmmani

.

rarlnulucolpol-

Molucion dm.tedatlacoh&ili. tctlzelvcolpo1 A h n a r

k

c a b 9 p m mirar.nino,Nuzitteu.ni M d oalii.-

.

nac. n a d k h i x q u i . Mcmadura tal. d & e c a l i z t l i . nauallachiah

tli.

Mombrar a ononih,mauhda~te~auM.nire, to nalcaualtia.

A I T d a d o a f i . tlamauhtilli tlaiiuilli. tkona!- caualtilli.

Mornbrador. temauhtiani. +&ani. a m ~ a l p

ualtiani.

AKornbmmkuto taLtemauhtiitli.n~auiliz& h

tonakaualtiliztli.

AETolegde el ayre y

h

t r m p d t r d c d a n i yn e k catL ocuetlan yn ehecttl. t l q u a h t i r otlaqd c k x . tlmattimomxa othwtirmxnan. M a de

Imp

o de cofa lemjarure, o bodmtopii

li.

M i w largzs que Wtan dela mrdm

.

quadmi- cueualli. quauhximalli.

AM+s+cdeUacion. mamaIhua&. Aftrologia. ylhuicadamtiliztli. Aitrologo. ylhuicadamatilisini. Aftrologo l c r . n , i I h u i c a t l ~ & i . Ailtola cola. amo qualli yilacauhqui. Aitucia pmdente. nematdiili. yoIizmatibth. M a o alsi. mimnini. yolimyqui.

Aituto leer M a m a n e r a . n i u , ~ i . u i , ~ o ~ ~ Aitutammte alsi. nematilhtica. plizmatiktica.

A

Atabalem que lea haze. veaefhinb- qui.vmmzacqui.

Atabalero que lor tafie. reuetzOizonqui tlatro-

tzoqui.

Atabalearo trfrer atabales.ni,uslcetmaona. nitla, tzotzona. Atabal&ata v e u

.

m

li.

-

tl

li?,tli.

f

huilietli tetmchiualietli. M U a L a c h i z TabaLveuetL i

(45)

Atdayarm grrma.nlydaefib. Atalaya de gum.yaaclachhpoiyaatlaohinai Atanor.ataoni.

Atapr cubricndo a l p cofadtla, tlapachoa. ni- Atapada cofa A i . tlatlapachdi. tlatlmcutli. tlais- Atapador. f. cl qucatapa algo.tlatlapachoani.datza Atapadun ta1.f.d aAo de atapar algo. tlatlapacho Atapador o coberror. tladapxholoni

.

tlauaqualo Atapar agulero.nitla.tzaqua,nirL. p h o z Aupada cofa afsi.tlatlacudi.tla~~bolli. Ahpador taL tlnnaquani. tlapcpccboani. Atapadura tal. tlahaqualutli. tlapcpccholinli. Atapar agurn.anqua.

Atapada agua. tllrurutli. Atapador taL atzaquani. AupuniCnro afsi.;lcuqualiuli

Atapx el huclgo a otro.nite.yhiha..nite, yhi mi&. nite,yhiarrqua.

Aupdo afsi tlaihioprblli. rlaihiotracutli t l a i i omiAiKi

Atapdor tal. teihioprho. tcihiopwhoani tcyhio- tux.. n i b i u a n i . teyhiomi8iani. Atapamkrao rfsi.tcyhiapdoIiztli. teihi0mia'~i

tli.

hapa la boca a otro.nice, tmaqua.nite, N pachoa nice,tmquimilor.

Ata)uda afsii tctcrmquani. tcrempachoani. e- t q u b n i l o m i

.

&apado afsi. tlatennrcrli. tlatrmprholli datm- Atayamknto tal. mauuqualiali. tetcmpxbdiz- Atapado o c d o

de

narircso gangok. y l u q u i A y . d a s tcncr lar nrrues c m reumar.ni,yxaqni AIX a l p n i t l a lpia.

Atada cofa.tlalpilli.

Atar p l u m ricn,@xandolar para poncrlar en a1

gun plumaje,o en alguna imagen que fc haze dc plununlhinychotia. vcl.nitla, tzinicbaiz Et

per mctapbaan,fc toau o Ggnifica,el f u n d a d to,^ el fundar la platica o fcmm4 fobre a+

an€torwidrd de dcripturzbrc.

Atauide y canpondcnino. chKhiua.&o, yec- chichiua. nino, cencauanino. cccenuua. Atauiado afsi.mochichiuani.mochichiuhqui.mo-

cencauani. mocencaubqui. mocecencauhqub Atauiador tal. Nchicbiuani tecencauani. Atauio d& m-ncchichiuaktli. nccencaua-

tla,aaqua.nitla, istzaqua. tzacutli.

quani. thixnaquani.

liztli. tlanaqualiztli. tlaixtzaquaktli. ni.tlaixtzaqualoni.

1

quimiolli c l i tetcnquimilolidi. quin. yacaquiqulric. quinaui. mauh-zatlatoani.auellalatoa.

Atado qaemo fabe ni

G

a W a a hanada.aoom pa. aquimamati tcuomp~ti,

Atar algo.nitla,lpiznic, ilpia. Atada cofa.dalpilli.datlalpilli.

Atadura tal. hlpilbdi. tlatlalpilidi I

Atar fuertcmente. nitla, teteuhilphnitla, caudl- A d a Cora afsi. t k u h i p i l l i . tl;lUuniIpilli Atadora tal. tlatrxeuhilpiiktli tlacacatzilpilili. Am Raxamentcnitla, caxanuilpia At& c o p afsi.tkaxmcailpilli. Atadura tal. tlacaurrcailpiliili.

Anr ma cofa cd otra

.

n&gxddiipia. nllr,wnra Atada coft aktitlametechipilli tltoeuanilpilli. Ahudm tal. t l m h d $ a i tlancuanilpilirtli. Atapr a WO,O a1 g u w d a n i t e , y a c i l i m . n i t e ~

y m n u n i q u i nite, yacauilqui

Atrjado a&. tlnyuatz.acdiilbi. d~acznamieti rhyacanilte&li.

Amp taL tcyacatzacuiliztli. tlrywbasuibtli. te- jwuikquiliitli. tlayxauiltqeilidi tyaeucr- .n+uiliztlii

Atajo de ganado o mandrcentlmawin

rsi.c;un.

=qui yclrcatl Ec

k

de a+.

Atajar ramas. nite, tlatolmona. a h , daduiie- q u i d e , yhioykhtia. nite, tlat&ach&

Atapdo ~ i t l a t l a t o l i l o c h t i l l ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ t ~ hmylochtilli. tlatlatduitettli

Atap&to tal. tethtolilocbtilii

.

mlaaokotb n a l i i . tcihioyb&tilinfi. tetlrtaluiteguillr2i. Ataj,ado que 110 a&na a hablarpr

k

mer cwlu.5

cdo. poliuhtiwtzqui. tlapliuhtiilortli. t h mcutli.

Atajar,yr por c a n h a mas keue. eopstlwnebm. non, daxtlapalhuia. non, tIauiltequi. Atapdmafrj. tklaolai.tlaxtlapalhuiani.huie

tcquini.

h j o tal. t l a d a u a l i l i i tlax&+uilizcIi.tlauilte quilntli

. Atapr,cerm d camino.a,omqua.n,otYya. nic,

aqua yn 0th.

pia.

Nlpia.

Ara$or a f k u z a g u ; m q i Atajo taL ohlqudiatli otlapliurli. Atajar pleitos. nite,tdhuilcotonrr At@- de pkitorteteilhuilcoronani. Atajnmimto de pleito2tettilhuikotonal~tli. Atalaya,lugar alto p a ataGyar. tlachialoyan.tu- Atrlayar aGi.ni, tlschia. nin, ixtia.nite, &chid=

IlrrJaraS.pI

qutdta a t r l a y d o . dacbiqui.dachi irtiloyan.

Figure

Figura de trqos  o  debvxos  tlacuilol machiyotl.

Referencias

Documento similar

En sistemas de explotación o cuencas en los que la demanda supere a los recursos disponibles, cabe dos tipos de actuaciones: reducir los consumos y/o incre- mentar los

A este respecto, la Ley 21/2015 (Ley de Montes) en su disposi- ción final segunda lo deja muy claro: “Se considerarán aguas excedentarias todas aquellas existen- cias embalsadas en

La obtención de un coagulante natural a partir de las semillas de Moringa oleífera Lam., para clarificar agua cruda y el diseño de una tecnología para su aplicación

Con esto ya se puede entender que si se descalcifica un agua por un sistema de intercambio iónico, que sustituye el calcio y el magnesio por sodio, el balance

Debido a la autolimpieza por medio del diseño del salto hidráulico El filtro PR100 requiere un mantenimiento mínimo, en comparación con otros filtros de agua de

Los Estados Unidos y la Agencia de Protección Ambiental de los Centros para el Control y Prevención de Enfermedades de directrices sobre los medios apropiados para disminuir el

Por favor, sienta la temperatura del agua caliente de salida con la mano para asegurarse de que la misma es adecuada para ducharse antes de tomar la ducha para evitar ser

Esta apertura marca el tercer paso en la transi- ción, funcionando exclusivamente como marco para la visión interior desde la sala cupulada y donde el estanque actúa como un