TEXTO 3
REINADO ISABEL II
Durante o reinado de Isabel II instaláse definitivamente o liberalismo; un liberalismo de tipo moderado. Será un reinado de gran inestabilidade pola falta de entendemento entre as distintas ramas liberais. Ao longo do seu reinado será frecuente o recurso ao pronunciamento para cambiar o goberno, e tamén a intervención do exército na vida política, debido á debilidade das forzas burguesas e á vinculación da coroa cun grupo concreto do liberalismo:
os moderados. Durante o seu reinado teremos catro textos constitucionais.
O reinado de Isabel II comeza en 1833 trala morte do seu pai Fernando VII.
Como aínda é menor de idade será a súa nai, María Cristina, a que asuma a rexencia. Podemos dividir o reinado en dúas etapas: a) de 1833 a 1844 a etapa de rexencias: María Cristina de 1833 a 1840 e a do xeneral Espartero, de 1840 a 1844; b) de 1844 a 1868, o seu reinado persoal, dividido en tres etapas; década moderada: 1844-54; bienio progresista: 1854-56; e etapa da Unión Liberal, de 1856 a 1868.
En 1833 María Cristina asume a rexencia, e mantén no goberno a Cea Bermúdez, que pretende gobernar sen moitos cambios, co apoio dos absolutistas leais e dos liberais moderados. Pero ten que atender ao problema do carlismo. Os carlistas, partidarios de Carlos María Isidro, non aceptan a rexencia e reclaman o trono, consideran ilegal a publicación da Pragmática Sanción, e desde, Portugal (están refuxiados desde finais do reinado de Fernando VII, reclaman o trono (Manifesto de Abrantes) e inician unha guerra: a 1ª guerra carlista. Os carlistas defenden posturas ultraabsolutistas, que se sintetizan, como expón María Teresa de Braganza a muller de D. Carlos no Doc.1, no lema Deus, Patria e Rei. O carlismo defende o concepto de soberanía real, fundamentado na idea de que o poder vén de Deus (Doc. 1, lín. 4), defenden o lexitímesmo, o predominio da Igrexa católica e o foralismo (respecto ás leis propias no País Vasco e Navarra). Os carlistas non queren perder os seus privilexios. Están apoiados por parte da nobreza, clero, fidalguía rural e campesiños do País Vasco, Navarra, norte de Cataluña, algo en Valencia e moi pouco en Galicia. Esta primeira guerra Carlista, conta con éxitos iniciais dos carlistas, dirixidos por Zumalacárregui, pero logo da súa morte, e coa recuperación do bando cristino-isabelino, serán derrotados polo xeneral Espartero. Remata a guerra co Convenio de Vergara de 1839 asinado por Espartero e o xeneral carlista Maroto. Por esta Paz os militares carlistas podían integrarse no exército cristino e eran respectados os dereitos forais. Os carlistas extremistas manteñen a guerra, dirixidos por Cabrera, ata ser derrotados en 1840.
Este problema carlista, obrigou a María Cristina a ter que buscar máis apoios,
e a realizar reformas para permitir un desenvolvemento económico. Deste xeito cesou a Cea Bermúdez e nomeou a un liberal moderado, Martínez da Rosa, que redactou o ESTATUTO REAL DE 1834. Este documento non é unha constitución senón unha Carta outorgada, xa que é unha autolimitación do poder por parte da Coroa. Basicamente consistía nunha convocatoria de Cortes, non se recollían liberdades, a soberanía seguía sendo do rei, non hai separación de poderes. Só se convocaban unhas Cortes divididas en dous cámaras: Próceres (para a alta nobreza...) e Procuradores (deputados); coas funcións de: aprobar impostos e contestar a consultas e dereito de petición;
pero non ten iniciativa lexislativa.
É un liberalismo moi censatario, só pensa en obter apoio de nobreza, burguesía, administración, exército, etc. para apoiar a Isabel II.
Outras reformas que suscita Mtnez da Rosa son: repoñer a Milicia Nacional, revalidar os empregos do Trienio, concellos, desamortización. A realización destas reformas divide aos liberais en: MODERADOS e PROGREISTAS.
Na década dos trinta vaise conformando a división dentro do liberalismo. Van aparecendo dúas correntes (non son partidos como os actuais) ligadas a certas personalidades, que se separan en torno a puntos centrais do liberalismo. Non son separacións moi nítidas, e os cambios dos deputados eran frecuentes. Os moderados asumen os principios do liberalismo doutrinario, responden aos intereses da burguesía alta e nobreza, e son partidarios da soberanía compartida (Doc. 3, lín, 1,2), de dar máis poder ao rei, de limitación de liberdades, de restrinxir a participación política, de maior predominio da igrexa, etc. Os progresistas responden aos intereses da burguesía media e baixa e defende a idea da soberanía nacional, ríxida separación de poderes, separación igrexa- estado, ampliar o sufraxio, do librecambismo, da elección de alcaldes polo pobo.
Esta división no liberalismo restáballe apoio a María Cristina, o que unido á mala marcha da guerra carlista e á pouca profundidade das reformas produciranse queixas.
Nese contexto prodúcense protestas e motíns (queima da fábrica Bonaplata en Barcelona), polo que María Cristina chama para formar goberno a un liberal destacado, Juan Álvarez de Mendizábal, que realiza medidas máis progresistas para solucionar o problema económico e a guerra: supresión de conventos, salvo os dedicados ao auxilio e obra social, e expropiación e posta en venda das súas propiedades; reforma no servizo militar. Estas medidas causan temor nos moderados, que logran que sexa cesado e o nomeamento dun moderado, Istúriz; pero o 13 de agosto de 1836 un grupo de sarxentos levan a cabo o Motín da Granja e obrigan a rexéntea a repoñer a constitución de 1812 e chamar de novo aos progresistas.
María Cristina ten que chamar a formar goberno aos liberais progresistas.
Forma goberno Calatrava (e Mendizábal en facenda) que elaborará a Constitución de 1837. A partir deste momento queda instalado definitivamente o liberalismo. Esta Constitución (Doc.2) é unha revisión da de 1812, e aínda que é progresista, e máis moderada que a do 12. Ten certo equilibrio entre os principios moderados e os progresistas. Pretende moderar algo a Constitución do 12, dando máis poder á Coroa, pero aumentado liberdades e máis tolerancia relixiosa. Os aspectos máis destacados son: a Soberanía nacional, que reside nas Cortes, recorte con respecto á Constitución de Cádiz que establecese unha soberanía popular. Reforzamento das prerrogativas do rei: exerce o poder executivo, nomea e separa ministros, comparte o poder lexislativo, ten veto absoluto, convoca e suspende cámaras, nomea senadores...Cortes bicamerais: Congreso e Senado. Iguais en funcións.
Congreso elixido por sufraxio censatario, Senado nomeado polo rei a partir dunha terna (grupo de tres).
· Declaración de dereitos e liberdades: amplos.
· Tolerancia relixiosa, pero mantendo os gastos de culto e clero.
· Elección popular de concellos.
Los moderados parecíalles moi progresista, polo que se organizaron mellor nas eleccións de 1838 e lograron a vitoria, formaron goberno e intentaron paralizar as reformas. O punto final foi a lei de concellos que María Cristina quería impoñer para nomear todos os alcaldes e poder parar as reformas, sobre todo a desamortización. A lei non tivo apoios (falou con Espartero, pero non a aceptou) e María Cristina impúxoa o que provocou motíns e a formación de Xuntas revolucionarias, polo que ante o cariz que tomaba a situación María Cristina presentou a renuncia e foi nomeado rexente o xeneral Espartero. Militar progresista de prestixio (vencedor dos carlistas). Espartero é rexente de 1840 a 1844. A súa rexencia será moi autoritaria, case despótica, e non gustase nin aos moderados nin aos progresistas. Entre as súas accións están: a desamortización de bens do clero secular (se continua coa desamortización do clero regular). Intento de solución do particularismo foral vasco-navarro. Lei paccionada con Navarra (supresión de particularismo a cambio dun cupo económico) e supresión do vasco (máis tarde reposto).
Acordo librecambista con Inglaterra (provoca a sublevación de Barcelona que
é bombardeada).
O seu autoritarismo e a imposibilidade de cambiar o goberno leva á realización dun pronunciamento[1] que fan os moderados: Ramón Narváez enfróntase en Torrejón de Ardoz ás tropas do goberno. Espartero se exilia a Inglaterra.
Unha nova intervención militar fai cambiar o goberno. Ante o temor a outra
rexencia é adiantada a maioría de idade de Isabel e proclamada Raíña. Inicia o seu reinado persoal (1844-68). O poder está nos progresistas, pero a raíz do incidente Olozaga (xefe de goberno progresista acusado de forzar á raíña a asinar o decreto de disolución de cortes), o poder pasou aos moderados, inaugurándose a primeira etapa do seu reinado: a década moderada (1844-54).
Os moderados controlan o poder (o xeneral Ramón Narváez é o artífice) e consolidarán o seu sistema liberal moderado: politicamente autoritario, oligárquico e centralista.
A súa aplicación faise cunha forte represión sobre as outras opcións políticas, co uso do exército e a Garda Civil, e o dominio ideolóxico da igrexa.
O seu sistema baséase na Constitución moderada de 1845 (Doc.2) e na lexislación que promulgan. Ao chegar ao poder os moderados revisan a Constitución do 37 e fan unha que responda aos seus intereses. Esta constitución responde aos principios básicos do moderantismo:
Soberanía: compartida Rei-Cortes (sendo nosa vontade e á das Cortes Doc.2, lín. 3)
División de poderes: reforzamento do poder executivo-rei.
Poder executivo: rei. Nomea ministros, designa senadores, convoca e disolve cortes, comparte o poder lexislativo.
Poder lexislativo: 2 cámaras: Congreso e Senado. Congreso por sufragio censitario, Senado de nomeamento real, reservado para a aristocracia.
Poder xudicial: perde a categoría de poder, fálase de administración de xustiza, dependencia do goberno.
Declaración de dereitos: semellante á do 37, pero leis posteriores limitaranos.
En materia relixiosa: vólvese á confesionalidade do Estado e pago de gastos de culto e clero.
Unida á Constitución hai unha lexislación que axuda a conformar o modelo conservador oligárquico; destacamos:
- Creación da Garda Civil, 1844, en substitución da Milicia Nacional.
- Lei de concellos de 1845, nomea os alcaldes o poder central.
- Reforma impositiva de Mon e Santilla, 1845. Impostos directos: contribución territorial, comercial e industrial; impostos indirectos: aduanas, hipotecas, especias/tabaco e consumos. Reforma moi impopular (motíns).
- Lei electoral de 1846: moi restritiva.
A práctica política reservada para unha camarilla dos moderados (Narváez) que gobernan co apoio da coroa e o uso sistemático da represión sobre as
demais forzas políticas.
Os progresistas intentan pronunciamentos, pero fracasan: exemplo: 1846 pronunciamento de Solís en Lugo e establécese en Santiago unha Xunta (secretario Antolín Faraldo); rematan fusilados en Carral: Os mártires de Carral.
Tamén se opoñen os carlistas: guerra dos matiners ou 2ª guerra carlista,
tamén fracaso.
Deste xeito os moderados gobernan sen oposición e sen control, pero nos anos 1850 o goberno pasa a mans dos grupos máis moderados: en 1851, Bravo Murillo firma Concordato coa Santa Sé: esta acepta a desamortización a cambio de: gastos culto, prohibir outras relixións e control educativo. Tamén intenta reforma constitucional para moderar aínda máis.
Os propios moderados danse conta da excesiva moderación, pero non queda máis camiño que recorrer a un PRONUNCIAMIENTO para poder cambiar o goberno. De novo unha intervención militar.
O Pronunciamento é organizado polo xeneral Leopoldo O´Donnell en Vicálvaro (30-6-54), que fracasa (foi chamada a Vicalvarada). Estes moderados descontentos ven necesaria a participación dos progresistas.
Buscan o seu apoio a través do MANIFESTO DE MANZANARES (7-7-54, redactado por Antonio Cánovas). Prodúcense motíns nas cidades e Isabel II ten que cambiar o goberno.
A segunda etapa do reinado é o BIENIO PROGRESISTA (1854-56). A raíña para controlar a situación ten que chamar a Espartero (líder dos progresistas) como xefe de goberno, e coloca a O´Donnell (moderado, líder da Unión Liberal, grupo formado por moderados de centro e progresistas moderados) como ministro da Guerra. Inícianse dous anos de goberno progresista. As principais accións son:
Redacción dunha nova constitución: a non nata de 1856. Progresista. (De novo a redacción dunha constitución que responde aos intereses dos que gobernan).
Aprobación da lei xeral de desamortización de 1855, Lei Madoz; e a Lei de ferrocarrís, de minas e sociedades anónimas de 1855.
Ten boas accións no terreo económico, pero esquécese do plano social por iso é polo que se produzan folgas en Barcelona, en 1855, e no campo en Castilla en 1856.
A falta de entendemento de Espartero cos moderados, a hostilidade da coroa, as protestas, levan á renuncia de Espartero.
Isabel II nomea a O´Donnell como xefe de goberno coa misión de moderar.
Entramos na última etapa, chamada etapa da UNIÓN LIBERAL (1856-68).
Unha vez controlada a situación por O´Donnell, Isabel II chamou a formar goberno a Narváez para volver ao sistema da Constitución de 1845. Posta en vigor e reprimida toda a oposición, Isabel II volve chamar a O´Donnell e á xente da Unión Liberal (grupo que se forma cos descontentos dos moderados e dos progresistas), que gobernará ata 1863 grazas a: illar aos sectores máis reaccionarios, manipular os resultados electorais, apoio da coroa, prosperidade económica, e pola política exterior agresiva (Indochina,
Marruecos, México....).
A partir de 1863 o goberno volve a un maior moderantismo e ao autoritarismo:
noite de S. Daniel estudantes- e cuartel de S. Gil.
Esta situación empeorará coa crise económica, agraria e financeira. Ao mesmo tempo esténdense as ideas políticas na sociedade española. Aos tradicionais grupos de moderados, progresistas, carlistas, temos que engadir, como nos sinala o Doc. 4, os demócratas e os republicanos. O grupo demócrata é unha escisión que se produce no 48 dentro do grupo progresista; caracterízanse pola petición do sufraxio universal, a extensión de dereitos e a limitación dos poderes do rei. O grupo republicano, do que Fernando Garrido, autor do Doc. 4, é un destacado membro, parte do principio do rexeitamento da monarquía, ao que se lle suman os principios máis progresistas: ríxida separación de poderes, sufraxio universal, laicismo. O republicanismo está algo estendido nos núcleos urbanos (A Coruña, Barcelona), dentro dos grupos burgueses e traballadores, pero están moi divididos entre unitarios e federais.
A crise fai que O´Donnell dimita en 1866 e volve Narváez, moi ultraconservador. Esta situación leva a que, no exilio, as forzas opositoras, progresistas e demócratas, dirixidos polo xeneral Prim, unen as súas forzas para derrocar a Isabel II. Parte das causas do pronunciamento están expostas no Doc. 5: Aldraxada a lei fundamental corrompido ou sufraxio, é dicir, o goberno autoritario que recorre á represión (muda a prensa), o abuso do poder, a corrupción, e que goberna co apoio da Coroa e a fraude. A esta situación hai que sumar a crise económica e a extensión das ideas políticas na sociedade, como xa dixemos antes. Dese modo, o 18 de setembro de 1868, o xeneral Prim e o almirante Topete inician en Cádiz un pronunciamento que dirixe o xeneral Serrano. Co grito de ¡Viva España con honra!, e coa promesa de medidas democráticas (sufraxio universal, ampliación de dereitos, conseguen o apoio da poboación. Fórmanse xuntas revolucionarias e do 26-28 de setembro prodúcese a batalla da Ponte de Alcolea (Córdoba). As tropas da raíña son derrotadas e Isabel II foxe a Francia.
A revolución setembrina ou Gloriosa, como foi chamada, derrubou a monarquía dos Borbón. De novo unha intervención militar, provocada pola incapacidade do réxime para permitir a alternancia, é a protagonista do cambio de goberno; a novidade, agora, é a propia caída da monarquía dos Borbón.
Acaba deste xeito o reinado de Isabel II. Un reinado durante o que se instala o liberalismo, pero moderado; un reinado moi convulso e inestable con continuos cambios de goberno e coa constante intervención militar.
[1] O pronunciamento consiste nun intento revolucionario que fai unha personalidade ou facción para que o goberno cambie de orientación política ou derrubalo. Interveñen forzas políticas e militares. É característico do liberalismo español, pola debilidade da burguesía. Inícianse durante o reinado de Fernando VII (Porlier, Espoz e Mina, Torrijos, Rego
