• No se han encontrado resultados

TORTURA

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2020

Share "TORTURA"

Copied!
5
0
0

Texto completo

(1)

Tortura herri txikia Kuartango haranean dago, Ba-daia mendilerrotik Baia ibaiaren ezkerreko ertzerai-no zakar jaisten den mailaren oinetan. Malkar piko eta aldapatsua bada ere, mendilerrotik Torturara-ino bide bat doa, historiaurretik erabili izan dena Lautadatik Kuartangora heltzeko, eta Erdi Aroaren azkenalditik bide garrantzitsu moduan dokumen-taturik ageri dena. Kuartangoko udalerriaren eta Añanako kuadrillaren barruan dago, Gasteiztik 26 km-ra.

Tortura Kalagorriko Jeronimo Aznar gotzai-naren agirian azaltzen da, 1257an, Tortum izenaz. Micaela Portillak dioenez, Badaia mendilerrotik leku horretaraino jaisten diren bide oker eta zailek emango zioten beharbada izena lekuari (tortura bat izango zen haraino heltzea). Martin Gil lizentzia-tuak 1556an egindako bisita pastoralean dioenez, elizgizon bat zegoen parrokiaren zerbitzura, eta Torturan bi baseliza zeudela ere aipatzen du. Bata, San Joanena, eta bestea, San Pelaiorena. Aipatzen denez, ez batak eta besteak ez zuen errentarik, eta jende onak debozioz ematen zuenetik irauten zu-ten. Gaur egun bat bera ere ez dago. San Pelaiore-na 1735ean bota zuten; San JoanePelaiore-na zutik zegoen, artean, xix. mendean. Torturan oso jende gutxi bizi

izan da beti; 1556an, Gil lizentziatuak aipatzen duenez, hamabi auzotar ziren. 1590eko erroldan zortzi auzotar, txiro bat eta bi emakume bizi zi-rela zehazten da. 1786an zazpi auzotar bizi ziren, denak aitoren seme-alabak eta “nekazari zintzoak”, eta, guztira, hogeita hamasei bizilagun ziren. xx.

mendearen bigarren erditik aurrera izan zuen Tor-turak auzotar gehien. Arabako Foru Aldundiak 1993an argitaraturiko estatistikan, Tortura hutsik dauden guneen artean azaltzen da. Gaur egun au-zotar gutxi batzuk bizi dira herrian.

El pequeño pueblo de Tortura se encuentra en el Valle de Kuartango, al pie del escalón que descien-de, brusco, desde la Sierra Brava de Badai hasta la margen izquierda del río Bayas. Pese a lo abrupto de este escarpe, baja desde la sierra a términos de Tortura un camino transitado ya desde la prehisto-ria, paso de la Llanada a Kuartango, y documentado como ruta importante desde finales del medievo. Pertenece al municipio de Kuartango y a la cuadri-lla de Añana, y dista unos 26 km de Vitoria-Gasteiz.

Tortura figura en el documento del obispo calagurritano don Jerónimo Aznar, en 1257, con el nombre de Tortum. Micaela Portilla indica que el nombre puede aludir a los caminos tortuosos que bajan desde la Sierra de Badai hasta el lugar. En su visita pastoral realizada en el año 1556, el licenciado Martín Gil indica que tenía un clérigo al servicio de su parroquia, y tomó razón de dos ermitas existentes en Tortura. Una estaba dedicada a San Juan y la otra a San Pelayo. Según indica, ninguna de las dos tenía renta, y se sustentaban con lo que las buenas gentes daban por devoción. En la actualidad no persiste ninguna. La de San Pelayo se demolió en 1735, la de San Juan estaba aún en pie a comienzos de siglo xix. La población de Tortura siempre ha sido muy escasa, en 1556, también se-gún el licenciado Gil, tenía doce vecinos. El censo de 1590 arrojaba un total de ocho vecinos, más un pobre y dos mujeres moradoras. En 1786 vivían en Tortura siete vecinos, todos hidalgos y “labradores honrados”, con un total de treinta y seis habitantes. A partir de la segunda mitad del siglo xx Tortura lle-gó a la despoblación. En la estadística publicada por la Diputación Foral de Álava del año 1993, Tortura figura en la relación de núcleos deshabitados. En la actualidad viven en el lugar unos pocos vecinos.

TORTURA

San Andres eliza

/ Iglesia de San Andrés

t

orturArAJoAteko errepidea hartuta, ezkerrera

ge-ratzen dira herrian gaur egun dauden bi etxeak, eta, goraka jarraituta, tenplua altxatuta dagoen

go-raunean amaitzen da bidea. Torturako parrokia-eliza San

L

A CArreterA loCAl que conduce a Tortura deja a mano izquierda las dos únicas casas existentes en el pueblo, y asciende, para morir, hasta el altozano donde se sitúa el templo. La iglesia parroquial de Tortura,

(2)

Andresen omenez altxatuta dago, eta eraikin soil eta sin-plea da. Inoiz ez du dirurik izan berritzeko, ezta xvi.

men-dean orokorrean egon zen goraldian ere. Beraz, ia ukiturik egin ez zaion eraikina den aldetik, aparteko interesa du Arabako ondare arkitektonikoaren barruan.

xiii. mendean silarrixkaz eta harlangaitzez egindako

eraikin liraina da. Nabe bakarra dauka eta burualde zu-zena, laukizuzen luzea eratzen. Eraikinaren iparreko eta hegoko hegaletan sakristiaraino heltzen diren harburu-ilarak daude; dena dela, sakristia geroago erantsi zitzaion tenpluaren burualdeari, eta argi eta garbi markatzen du Erdi Aroko elizaren muga. Harburu horiek denak bisela-tuak eta lisoak dira, bat izan ezik: iparreko horman dago, eta kiribildua da. Hegoaldeko hormaren goialdean, saiete-ra itxusaiete-rako leiho estu bat dago, apaindusaiete-rarik gabea. Ten-pluaren elizatea mendebaldeko hastialean dago; soila eta apaindura gutxikoa da, Arabako erromanikoaren adibide

dedicada a San Andrés, es una sencilla construcción que nunca llegó a contar con medios suficientes para renovar-se, ni siquiera en los tiempos de auge general del siglo xvi. Es por ello que ofrece un interés singular como edificio casi intacto, componente del valioso patrimonio arquitec-tónico alavés.

Se trata de una esbelta construcción de sillarejo y mampostería del siglo xiii. Su traza de nave única y cabe-cera recta forma un prolongado rectángulo. En los costa-dos norte y sur del edificio se conservan hileras de canes que llegan hasta la sacristía, adosada posteriormente a la cabecera del templo, marcando así los límites de la iglesia medieval. Estos canes son biselados y lisos, a excepción de uno de rollos situado en el muro norte. En la parte superior del muro sur se abre una estrecha ventana sin ninguna decoración, a modo de saetera. La austera porta-da del templo es uno de los pocos ejemplos del románico

(3)

Oinplanoa / Planta

Mendebaldeko altxaera / Alzado oeste Ebaketa zeharka / Sección transversal

0 1 2 3 4 5 m

(4)

urrietako bat. Arku zorrotza du, ertz biziko lau arkibolta eta deskarga-arku molduratua, apaindu gabe. Arku horren zurkaitzek ere ez dute apaingarririk, ez inposta biselatuan, ezta ertz itxuraz ebakitako zangoetan ere. Zister eskolaren soiltasuna argi antzematen da hemen: ez dago ia apain-durarik, beharrezkoak diren elementuak baino ez daude, eta biluzik dagoela ematen du. Hala ere, portada dotorea da. Gainean, hastialaren ardatzean, saietera estu bat dago. Ateak antzinako burdineria gorde du: morroilo handi bat eta zumitzak, zerrenden muturretan kurbatuta. Ipar-men-debaldeko angeluan kanpai-horma dago, Ebanjelioko hor-maren jarraian; bi arku ditu, zorrotz samarrak, eta barruan, kanpaiak.

Barruan, nabea hiru zatitan banatuta dago, parpain-arkuen bidez, eta kanoi-ganga zorrotz batekin estalita. Par-painak kapitel molduratuak dituzten pilastra gainera datoz; Erdi Aroko tenpluan lerro nagusiak ezartzean egin ziren. Zorua harlauza handiz dago estalita; horietako bi hilobiak dira, eta ezpata ebaki batzuekin daude apainduta. Alda-rearen ardatzean leihate eder bat dago, saietera itxurako baoa du, eta hormatuta dago kanpoalderantz, lehen aipatu dugun sakristiarekin, ekialdera atxikita dago eta. Leihatea burutzen erdi-puntuko arku bat dago, bi arkiboltaduna.

alavés que se sitúa en el hastial de poniente. Tiene arco apuntado con cuatro arquivoltas en arista viva y sobrearco moldurado, sin decorar. También los apeos de este arco carecen de ornamentación, tanto en la imposta, biselada, como en las jambas, cortadas también en arista. El espíri-tu de austeridad del Císter se advierte aquí en la falta de ornamentación, la carencia de elementos superfluos y la adusta desnudez, pero no por ello la portada está exenta de elegancia. Sobre ella, en el eje del hastial, se abre una estrecha saetera. La puerta conserva sus herrajes antiguos: un gran cerrojo y los flejes, curvados en los extremos de las tiras. En el ángulo noroeste se sitúa la espadaña, en pro-longación del muro del Evangelio y provista de dos arcos, ligeramente apuntados, que acogen las campanas.

En el interior, la nave, separada en tres tramos por los arcos fajones, se cubre con bóveda de cañón apun-tado. Voltean los fajones sobre pilastras con capiteles moldurados, fruto de un maestreo realizado en el templo medieval. El pavimento se cubre con grandes losas; dos de ellas sepulcrales y decoradas con espadas incisas. En el eje del altar se abre un bello ventanal, de vano aspillerado, y cegado al exterior por la mencionada sacristía, adosada al lado de levante. Remata el ventanal un arco de medio

(5)

Kanpokoa biselatua da; barnekoak baketoi bikoitz bat du aurrean, eta beste bi arkubarneran, soka-apaindurekin. Ar-kibolta inguratzen, deskarga-arku liso eta dobelatua ageri da. Arkua inposta liso baten gainera dator, eta inposta lau zutaberen gainean dago ezarrita. Zutabeok bi daude alde bakoitzean. Bi kanpo-kapitelek bola ebakiak dituzte goiko aldean, bisel eran, eta otzara-motibo ebakiz daude apain-duta. Barnekoetan, ebaki horiek lerro angeludunak eratzen dituzte, eta, gorengo partean, soka txurako motiboz lotuta dauden bolaz daude apainduta. Zutabeen fusteak lisoak di-ra, eta harroinak, atzapar itxurakoak.

Oraintsu arte, zenbait taula margotu zeuden gordeta eliza honetan, erretaula gotiko baten aztarnak izango zi-renak. Tenpluaren frontiseko beheko aldean zeuden, San Andres zaintzailearen irudi ainguratzen. Gaur egun za-harberrituta ikus daitezke Gasteizen, Aste Sakroaren Mu-seoan.

Hainbeste mende igaro ondoren ere, elizako hormak nahiko ondo zeuden, eta leku batzuetan eroritako mortero zatiak kenduta, gainerakoan ondo zeuden. Estalkian, oste-ra, isurkietako kopadurak apurtuta zeuden, eta teilak faltan eta lekutik kanpo. 2000. urtean konpondu egin zen tenplua kanpotik, eta gaur egun eder eta bikain ageri da.

Testua eta argazkiak: MPGH - Planoak: LGT

punto con dos arquivoltas. La exterior es biselada, y la interior lleva doble baquetón al frente y dos más, en el intradós, éstos con decoración de sogueado. Enmarca las arquivoltas un sobrearco liso y adovelado. El arco apoya en una imposta lisa que corre sobre cuatro columnas, dos a cada lado. Los dos capiteles exteriores llevan, en la parte superior, bolas seccionadas a modo de bisel, y cubren sus cestas con motivos incisos de encestado. En los interiores, estas incisiones forman líneas angulosas, y se ornamentan, en lo alto, con bolas abrazadas por motivos de sogueado. Las columnas tienen sus fustes lisos y las basas de garras.

Hasta fechas recientes se conservaban en esta iglesia varias tablas pintadas, como restos de un retablo gótico, que estuvieron situadas en la parte baja del frontis del tem-plo, encuadrando la imagen del titular, San Andrés. Estas tablas pueden verse actualmente, una vez restauradas, en el Museo de Arte Sacro de Vitoria-Gasteiz.

Los muros de esta iglesia mantenían con dignidad el paso de los siglos sobre ellos, y no presentaban otras le-siones que algunas pérdidas de mortero en zonas aisladas. Sin embargo, la cubierta mostraba lesiones en los alabeos de sus vertientes y en la disgregación de sus tejas. En el año 2000 se llevó a cabo una intervención en el exterior del templo que ha permitido que hoy pueda contemplarse en todo su esplendor.

Texto y fotos: MPGH - Planos: LGT

Bibliografia / Bibliografía

bilbAo lópez, G., 1994, p. 132; lAbordA ynevA, J., 2003, pp. 79-85; lópezde guereñu, g., 1962, pp. 161-162; portillA vitoriA, M. J., 1983,p. 55;

Referencias

Documento similar

a. MORPHEUS-en emaitza: hitz bakoitzeko analisi guztiak ematen ditu lerroka. Analisi- lerro bakoitzaren hasieran lema eta analisi morfosintaktiko bat. Eta jarraian,

Produktu ugari dago merkatuan salgai, testu-itzulpenean laguntza emateko. Itzulpen perfektua egiten duen sistemarik ez dago inon, eta sistema bat bera ere ez da gai testu

Egin dugun beste lan guztia hurrengo atal hauetan azalduko dugu, lehendabizi, zein den arloko egoera eta zein den kausazko erlazioak detekta- tzeko erabiliko dugun teoria

21 Amets Arzallusen lehen bertsoak gaiarekiko duen antzekotasun semantikoa- ren

Ezertan hasi aurretik, Elhuyar fundazioaren gaztelania-euskara eta ingelesa-euskara hiztegietako adibideetako batzuk erauzi ditugu, eta horietatik entitateren bat ‒gutxienez

Tesi-lan honetan, hain zuzen, ikasketa automatikoa erabiliko dugu gehien- bat, eta teknika honen bidez jorratuko ditugu batez ere, bai komaren zuzen- keta, eta baita

Katalanerako oraindik ez dago proiektu sakonik, baina analisi morfologikoa guztiz inplementatuta dute, ordenadore bidez automatikoki egin ahal izateko.. Bestetik Bartzelonan

Izan ere, tesi- lanaren muina UFen azterketa bat da: gaztelaniazko eta euskarazko adi- tza+izena motako UFak hartu ditugu oinarritzat, eta hizkuntza batetik bes- tera nola