AS PLANTAS MEDICINAIS NO DESENVOLVEMENTO SOSTIBLE DAS RESERVAS DA BIOSFERA “TERRAS DO
MIÑO” E “OS ANCARES LUCENSES E MONTES DE CERVANTES, NAVIA E
BECERREÁ”
PEQUENA GUÍA DE CAMPO DAS PLANTAS MEDICINAIS DA SERRA DO COUREL
Mércores 27 de xullo de 2016
Autores:
Ruth María Barros Camba Rosa Romero Franco
Manuel Antonio Rodríguez Guitián María Moure Oteyza
Antonio Rigueiro Rodríguez
Catálogo de plantas medicinais da Serra do Courel
Xénero: Acer
Especie: Acer pseudoplatanus L.
Nomes vulgares: pradairo, pradia ou pedrairo
Nomes vulgares (castelán): arce, arce blanco ou falso plátano
Principios activos: taninos
Propiedades: astrinxentes e vulnerarias (codia)
Usos: curación de feridas
Familia: Compositae Xénero: Achillea
Especie: Achillea millefolium L.
Nomes vulgares: aquilea, aquileia, correola, herba da rula, herba das cortadelas, herba dos carpinteiros, herba dos golpes, merisana, milenrama, milfollas ou milfollo Nomes vulgares (castelán): flores mil, hierba cabezuda, milenrama ou té purgante
Principios activos: ácido cafeico, azuleno, flavonoides, lactonas sesquiterpénicas e taninos
Propiedades: antiespasmódicas,
antiinflamatorias, antipiréticas, cicatrizantes, coleréticas, diuréticas e vulnerarias
(sumidades floridas), antihemorroidais (zume da planta)
Usos: combate os espasmos dixestivos, dixestiva, feridas, queimaduras, tónica e úlceras
Piorniña
Familia: Lamiaceae Xénero: Ajuga
Especie: Ajuga reptans L.
Nomes vulgares: consolda media Nomes vulgares (castelán): consuelda media
Principios activos: taninos
Propiedades: antidiarreicas e vulnerarias (sumidades floridas)
Usos: afeccións da gorxa
Familia: Poaceae
Xénero: Anthoxantum
Especie: Anthoxantum odoratum L.
Nomes vulgares: herba ballesta, herba balestra, lesta ou lestra
Nomes vulgares (castelán): alestaz ou grama de olor
Principios activos: cumarinas e dicumarol (antagonista da vitamina K)
Propiedades: sedantes e antiinflamatorias (planta enteira)
Usos: edemas e problemas relacionados coa insuficiencia venosa
Familia: Betulaceae Xénero: Alnus
Especie: Alnus glutinosa (L.) Gaertner Nomes vulgares: ameneiro, amineiro, amieiro, abeneiro, arche, humeiro, pau do demo ou samoeiro
Nomes vulgares (castelán): aliso
Principios activos: taninos
Propiedades: antirreumáticas (follas), astrinxentes, antidiarreicas e
hipocolesterolemiantes (codia)
Usos: diarrea, estomatite, farinxite e reuma
Familia: Compositae Xénero: Arnica
Especie: Arnica montana L.
Nomes vulgares: árnica, herba cheirenta, herba da papeira ou talpica
Nomes vulgares (castelán): árnica ou tabaco de montaña
Principios activos: alcohois terpénicos non saturados, carotenoides, lactonas sesquiterpénicas e polifenois
Propiedades: antiinflamatorias e vulnerarias (capítulos florais)
Usos: contusións, hematomas e reumatismo
Familia: Polipodiaceae Xénero: Asplenium
Especie: Asplenium trichomanes L.
Nomes vulgares: cuandro ou fento das boticas
Nomes vulgares (castelán): culantrillo menor, culantrillo bastardo ou tricómanes
Principios activos: fitoestrógenos Propiedades: emenagogas (follas) Usos: regulación da menstruación
Familia: Compositae Xénero: Bellis
Especie: Bellis perennis L.
Nomes vulgares: belorita, bilorita, bonina, margarida, margarita ou velorita
Nomes vulgares (castelán): bellorita, chiribita, chirivita, margarita, margarita menor, maya, pascueta ou vellorita
Principios activos: taninos, aceites esenciais e saponinas
Propiedades: antitusivas, diuréticas, cicatrizantes e expectorantes (planta enteira)
Usos: ampolas, feridas e queimaduras
Colondrillo
Xénero: Castanea
Especie: Castanea sativa Miller.
Nomes vulgares: castañeiro, castaño, castiro, castiñeiro ou restre
Nomes vulgares (castelán): castaño
Principios activos: taninos Propiedades: astrinxentes,
antidiarreicas e colutorias (follas e codia)
Usos: diarrea e inflamacións da boca
Familia: Lamiaceae Xénero: Calamintha
Especie: Calamintha nepeta (L.) Savi Nomes vulgares: calaminta, herba das aceitonas, nébeda ou népeta
Nomes vulgares (castelán): calamento, calaminta (de montaña, de monte ou menor), hedeota, hierba (de los pastores ou pastora), nébeda (mayor), nevada, ñota, poleo ou poleosa
Principios activos: aceite esencial, monoterpenonas, monoterpenoles e triterpenos
Propiedades: antisépticas,
expectorantes e sudoríficas (sumidades floridas)
Usos: contra a fatiga e os fungos, tanto da pel como repiratorios, e ademais, favorece a dixestión
Castiñeiro
Familia: Papaveraceae Xénero: Chelidonium
Especie: Chelidonium majus L.
Nomes vulgares: andoriña, anduriña, celedoña, celidonia, celidoña, ceruda, cilidonia, ciregoña, ciridonia, ciridoña, herba andoriña, herba ceruda, herba da andoriña, herba da anduriña, herba das verrugas, herba leiteira ou leiteiriña Nomes vulgares (castelán): celidonia ou ceruda
Principios activos: alcaloides Propiedades: antiespasmódicas, coleréticas e sedantes suaves (planta enteira). Cáusticas (látex)
Usos: tóxico por vía interna
¡Precaución!
Familia: Ranunculaceae Xénero: Clematis
Especie: Clematis vitalba L.
Nomes vulgares: congorcia, clemátide, herba dos esmoleiros ou herba dos mendigos
Nomes vulgares (castelán): hierba de los pordioseros
Principios activos: protoanemonina Propiedades: rubefacientes e vesicantes (follas)
Usos: alivio de dores reumáticas
Ceruda
Familia: Betulaceae Xénero: Corylus
Especie: Corylus avellana L.
Nomes vulgares: abeladoira, abelaira, abelairo, abelán, abelaneira, abelaneiro, abelanoira, abelao, abeleira, abeleiro, abraira, avelaira, avelairo, avelán, avelaneira, avelaneiro, avelao, aveleira ou aveleiro
Nomes vulgares (castelán): ablano, avellanero, avellano ou nochizo
Principios activos: taninos
Propiedades: astrinxentes e tónico venosas (follas e codia)
Usos: atallar diarreas e hemorraxias. O froito (abelá) é comestible
Familia: Rosaceae Xénero: Crataegus
Especie: Crataegus monogyna Jacq.
Nomes vulgares: escalambrón, escambrón, escaramiñeiro, espiñeiro albar, espiño albar, espiño cambrón, esterpete, estrepeiro, estripeiro, estripio, estripo, marzoa, perilloteiro bravo, pilriteiro ou pirliteiro
Nomes vulgares (castelán): espino albar ou majuelo
Principios activos: derivados triterpénicos, flavonoides e leucoantocianidinas
Propiedades: antiespasmódico, sedante do sistema nervioso e tónico do corazón (sumidades floridas)
Usos: ¡Precaución! tóxico en doses altas
Abraira
Escambrón
Familia: Leguminosae Xénero: Cytisus
Especie: Cytisus scoparius (L.) Link
Nomes vulgares: xesta, xesta brava, xesta de vasoiras, xesta mansa, xesta marela, xesta molar, xesta moura, xesta negra ou xesteira
Nomes vulgares (castelán): escoba negra ou retama de escobas
Principios activos: alcaloides e flavonoides
Propiedades: diuréticas (flores)
Usos: suprime a excitabilidade anormal, palpitacións, podendo actuar como oxitócido no parto, facilitando a expulsión do neno
Familia: Leguminosae Xénero: Cytisus
Especie: Cytisus striatus (Hill) Rothm.
Nomes vulgares: xesta mansa ou xesta molar
Nomes vulgares (castelán): escobón morisco
Principios activos: alcaloides e flavonoides
Propiedades: diuréticas (flores)
Usos: suprime a excitabilidade anormal, palpitacións, podendo actuar como oxitócido no parto, facilitando a expulsión do neno
Xesta negral
Familia: Aspidiaceae Xénero: Dryopteris
Especie: Dryopteris affinis (Lowe) Fraser‐
Jenkins
Nomes vulgares: felgo ou folgueira da raposa
Nomes vulgares (castelán): dentabrón, faleito, falso helecho macho, feleito, foleito, halecho, helecho ou helecho macho
Principios activos: polifenois
Propiedades: antihelmínticas e febrífugas (rizoma)
Usos: contra a tenia ¡Tóxica!
Familia: Aspidiaceae Xénero: Dryopteris
Especie: Dryopteris filix‐mas (L.) Schott Nomes vulgares: dentabrú, dentabrún, dentrabrón, felgo, fenta, fento macho, folgueira ou folgueira da raposa Nomes vulgares (castelán): helecho macho
Principios activos: polifenoles
Propiedades: antihelmínticas e febrífugas (rizoma e a base peciolar das frondes) Usos: contra a tenia ¡Tóxica!
Fenta Fenta
Familia: Equisetaceae Xénero: Equisetum Especie: Equisetum sp.
Nomes vulgares: chifre, herba estañeira, rabo de cabalo ou xestela
Nomes vulgares (castelán): cola de caballo ou equiseto
Principios activos: equisetonina
(saponosido), flavonoides, sales minerais e sílice
Propiedades: antirreumáticas,
cicatrizantes, diuréticas, hemostáticas e remineralizantes
Usos: consolidación de fracturas, curas de adelgazamento, lavado de feridas, litiase renal, oliguria, para tratar edemas e reumatismo
Familia: Ericaceae Xénero: Erica
Especie: Erica arborea L.
Nomes vulgares: uz branca ou uz bornal Nomes vulgares (castelán): brezo blanco
Principios activos: taninos e glucósidos flavónicos (arbutósido)
Propiedades: astrinxentes e antiseptícas das vías urinarias (flores)
Usos: antidiarreica e infeccións das vías urinarias
Cola de cabalo
U z b o rn a l
Familia: Euphorbiaceae Xénero: Euphorbia
Especie: Euphorbia dulcis L.
Nomes vulgares: leitariega
Nomes vulgares (castelán): lechitierna dulce ou nabos de hechicera
Principios activos: alcaloides Propiedades: caústicas (látex que segregan talos e follas)
Usos: calos, durezas, eccemas e verrugas
¡Cáustica!
Familia: Rosaceae Xénero: Filipendula
Especie: Filipendula ulmaria (L.) Maxim.
Nomes vulgares: herba culmaria, herba culmeira ou raiña dos prados
Nomes vulgares (castelán): filipéndula ou reina de los prados
Principios activos: derivados flavónicos Propiedades: diuréticas,
antiinflamatorias, analxésicas,
antipiréticas e anticoagulantes (flores) Usos: afeccións reumáticas
Familia: Rosaceae Xénero: Fragaria
Especie: Fragaria vesca L.
Nomes vulgares: amarón, amodoreira, amorillón, amorillote, amorilloteira, amorodeira, amoridio, amorodo, amorote, cacareixón, careixón, fragaria, fresa, freseira, maroteiro, morangueira, morodeira, morodo, morogo,
morogueiro, morongueiro ou morote Nomes vulgares (castelán): fresa, fragaria ou meruéndanos
Principios activos: taninos
Propiedades: astrinxentes (flores e rizoma)
Usos: amigdalite, diarrea, farinxite, metrorraxia, vaxinite e xenxivite. Os froitos son comestibles (amorodos ou morotes)
Familia: Oleaceae Xénero: Fraxinus
Especie: Fraxinus angustifolia Vahl.
Nomes vulgares: freixa, freixo ou freixo de folla pequena
Nomes vulgares (castelán): fresno de hoja estrecha ou fresno de la tierra
Principios activos: heterósidos e taninos Propiedades: antiartríticas e diuréticas (follas)
Usos: gota, oliguria, reuma e urolitiase
Morodo
Freixo
Xénero: Galium
Especie: Galium mollugo L.
Nomes vulgares: callaleite ou presoira Nomes vulgares (castelán): galio blanco, galio, amor de hortelano, cerrillo, presera castellana, retama, rubia lisa, rubia mansa ou rubia silvestre
Principios activos: asperulósido (glucósido)
Propiedades: antiespasmódicas,
antirreumáticas, astrinxentes e diuréticas (sumidades floridas)
Usos: afeccións das vías urinarias, estados edematosos e hiperuricemias
Familia: Xentianaceae Xénero: Gentiana
Especie: Gentiana lutea L. subsp.
aurantiaca Laínz
Nomes vulgares: xenciana ou xanzá Nomes vulgares (castelán): genciana mayor
Principios activos: heterósidos amargos, principalmente xenciopicrósido e amaroxenciósido
Propiedades: tónicas amargas (raíces)
Usos: actúa sobre a secreción biliar, estimula o apetito e favorece a dixestión
Familia: Geraniaceae Xénero: Geranium
Especie: Geranium robertianum L.
Nomes vulgares: agulleira, herba da agulla ou herba de San Roberto Nomes vulgares (castelán): geranio
Principios activos: aceite esencial, substancia amarga e taninos Propiedades: antidiarreicas, astrinxentes, diuréticas e
hipoglucemiantes (planta enteira) Usos: erupcións cutáneas, herpes, inflamacións de garganta e úlceras da boca
Familia: Rosaceae Xénero: Geum
Especie: Geum urbanum L.
Nomes vulgares: herba caraveleira Nomes vulgares (castelán): hierba de San Benito
Principios activos: glucósidos e taninos Propiedades: astrinxentes, febrífugas e tónicas (rizoma)
Usos: blefaro‐conxuntivite, farinxite, febre, feridas e gastroenterite
Familia: Araliaceae Xénero: Hedera
Especie: Hedera hibernica (G. Kirchn.) Bean
Nomes vulgares: hedra
Nomes vulgares (castelán): hiedra
Principios activos: saponósidos Propiedades: analxésicas, antiespasmódicas, emenagogas, hemolíticas, neuralxias e
vasoconstrictoras (talos e follas) Usos: anticelulítica, cicatrización das feridas, chagas e úlceras varicosas
Familia: Ranunculaceae Xénero: Helleborus
Especie: Helleborus foetidus L.
Nomes vulgares: allabeira, chaveiro, claveira, elébor, follabeira, héboro, herba, herva chaveira, herba da braña, herba do gado, herba do gando, herba do lobo, herba do porco, herba dos bois, herba forte, herba papeira, herbal, herbedal, herbeira, ollabeira ou pé de grifo
Nomes vulgares (castelán): eléboro fétido, hierba llavera, hierba de ballesteros, vedegambre fétido, hierba del alobadado, llave del año, pie de grifo
Principios activos: helebrósido, protoanemonina e saponósidos Propiedades: cardiotónicas (planta enteira)
Usos: tratamento de enfermidades do corazón ¡Prescrición facultativa!
Hedra
Chaveira
Familia: Apiaceae Xénero: Heracleum
Especie: Heracleum sphondylium L.
Nomes vulgares: badoros, bodolo, limpacú ou pe de oso
Nomes vulgares (castelán): ursina ou lampaza
Principios activos: aceite esencial e furanocumarina
Propiedades: dixestivas, estimulantes e hipotensoras
Usos: hipertensión
Familia: Guttiferae Xénero: Hypericum
Especie: Hypericum perforatum L.
Nomes vulgares: abeluria, herba de San Xoán ou pericón
Nomes vulgares (castelán): hierba de las heridas
Principios activos: aceite esencial, flavonoides, hipericina e taninos Propiedades: antisépticas e cicatrizantes (sumidades floridas) Usos: lavado e cicatrización de feridas e depresión
Pericón
Familia: Xuglandaceae Xénero: Juglans
Especie: Juglans regia L.
Nomes vulgares: caroleira, concheiro, noceira ou nogueira
Nomes vulgares (castelán): nogal
Principios activos: inositol, taninos catáquicos e gálicos, vitamica C e xuglona
Propiedades: antiescrofulosas, astrinxentes, hipoglucemiantes, hipotensoras (follas)
Usos: acción tranquilizante, eccemas, estomatite, farinxite, feridas e psoriase
Familia: Labiatae Xénero: Melittis
Especie: Melittis melissophyllum L.
Nomes vulgares: herba melisa Nomes vulgares (castelán): melisa bastarda, melisa de campo, melisa silvestre, tolonjina, torongil de campo, toronjil de monte, toronjil silvestre ou toronjín
Principios activos: cumarina Propiedades: antiespásmódicas, diuréticas e sedantes (parte aérea) Usos: antiséptico urinario, facilita a dixestión, lavados oculares, limpeza de feridas e tratamento do insomnio
Nogal
Familia: Lamiaceae Xénero: Mentha
Especie: Mentha suaveolens Ehrh.
Nomes vulgares: hierba sapera, hierbabuena de burro ou mentastro Nomes vulgares (castelán): amenta, maravallo, maravalum, meldrasco, menta de can, mentraste, mentastres ou milta
Principios activos: aceite esencial, óxidos terpénicos, sesquiterpenonas e
sesquiterpenos
Propiedades: antidiarreicas, antiespasmódicas, carminativas e colagogas
Usos: alivia a acumulación de gases, bronquite, diarrea, insuficiencias hepáticas moderadas ou a sinusite
Familia: Lamiaceae Xénero: Origanum
Especie: Origanum virens Hoffmanns. &
Link
Nomes vulgares: aurego, aurogo, eirogo, eirogos, ourego ou ourogo Nomes vulgares (castelán): orégano
Principios activos: aceite esencial con carvacrol e timol, ácidos fenólicos, ácido ursólico, origaneno e tanino
Propiedades: analxésicas, antiespasmódicas, antisépticas,
carminativas, cicatrizantes, emenagogas e tónicas estomacais (sumidades
floridas)
Usos: acción antibacteriana e antifúnxica en afeccións cutáneas, dixestivas e respiratorias
Ourego
Familia: Plantaginaceae Xénero: Plantago
Especie: Plantago lanceolata L.
Nomes vulgares: lingua de ovella ou chantaxe
Nomes vulgares (castelán): llantén de hoja estrecha ou llantén menor
Principios activos: mucilaxes, taninos e heterósidos
Propiedades: antiinflamatorias,
astrinxentes, balsámicas, cicatrizantes e emolientes (follas)
Usos: afeccións respiratorias, amigdalite, blefarite, conxuntivite, farinxite, feridas, picaduras de insectos, traqueíte e úlceras varicosas
Familia: Plantaginaceae Xénero: Plantago
Especie: Plantago major L.
Nomes vulgares: chantaxe
Nomes vulgares (castelán): llantén de hoja ancha ou llantén común
Principios activos: mucilaxes, taninos e heterósidos
Propiedades: antiinflamatorias,
astrinxentes, balsámicas, cicatrizantes e emolientes (follas)
Usos: afeccións respiratorias, amigdalite, baixar o coresterol,
blefarite, conxuntivite, farinxite, feridas, picaduras de insectos, traqueíte e úlceras varicosas
Herba de sete costas Herba de sete costas
Familia: Polipodiaceae Xénero: Polypodium
Especie: Polypodium vulgare L.
Nomes vulgares: fenteira ou fento das pedras
Nomes vulgares (castelán): polipodio
Principios activos: ácido benzoico, azúcares, glucósidos e salicílico
Propiedades: expectorante, purgante e vermífugo (rizomas)
Usos: catarros e eliminación de lombrigas
Familia: Primulaceae Xénero: Primula
Especie: Primula acaulis (L.) L.
Nomes vulgares: cántaro, panqueixo, picamerendas ou primavera
Nomes vulgares (castelán): pan y quesillo ou primavera
Principios activos: flavonoides e vitamina C
Propiedades: béquicas, diuréticas, laxante suave e pectorais (flores, rizomas e raíces)
Usos: afeccións das vías respiratorias
Fenta
Familia: Rosaceae Xénero: Prunus
Especie: Prunus avium L.
Nomes vulgares: cerdeira brava, cereixeira, cereixo ou marouviña
Nomes vulgares (castelán): cerezo silvestre
Principios activos: flavonoides, sales de potasio e taninos
Propiedades: diuréticas (pedúnculos dos froitos)
Usos: edemas, obesidade e oliguría
Familia: Rosaceae Xénero: Prunus
Especie: Prunus spinosa L.
Nomes vulgares: abruñeira, abruñeiro, ambruñeiro, ameixeira brava, andrino, cambroeiro, espiño ou gruñeiro
Nomes vulgares (castelán): arañón, ciruelo silvestre, endrino, endrina ou espino negro
Principios activos: flavonoides (hiperósido, rutósido e quercetósido), glucósido cianoxenético (amigdalósido), taninos e ácidos orgánicos
Propiedades: astrinxentes e antidiarreicas (bruños). Antiinflamatorias (follas).
Laxantes (flores)
Usos: analxésico, aperitivo, contra a diarrea e laxante suave
Gruñeiro
Familia: Hypolepidaceae Xénero: Pteridium
Especie: Pteridium aquilinum (L.) Kuhn in Kerst.
Nomes vulgares: fento, fieito, folgueira ou fulgueiro
Nomes vulgares (castelán): falaguera, felguera, folguera, helecho común ou helecho hembra
Principios activos: heterósidos
cianoxenéticos, flavonoides, principios canceríxenos, saponósidos, taninos e tiaminasa (enzima que destrúe a vitamina BI)
Propiedades: antiespasmódica e
“depurativa” (frondes)
Usos: eliminación de vermes parasitos e bronquite ¡Tóxica!
Familia: Leguminosae Xénero: Pterospatum
Especie: Pterospartum tridentatum (L.) Willk.
Nomes vulgares: carqueixa ou lavacuncas Nomes vulgares (castelán): carqueja, carquesa, carquesia, craqueja,
chamosquina, engordatoro, lavacuncas ou torogordo
Principios activos: flavonoides e polifenois Propiedades: antiinflamatorias,
antimicrobianas e antioxidantes
Usos: calma e abranda (suaviza), contra a tose, curación de feridas, para suar e ouriñar
Fento
Familia: Fagaceae Xénero: Quercus
Especie: Quercus robur L.
Nomes vulgares: alvariño, carballo, carballo alvariño, carballo branco, carballo verino, carvallo, rebolo alvar ou roble
Nomes vulgares (castelán): carballo, cagiga, roble, roble albar ou roble pedunculado
Principios activos: taninos
Propiedades: antidiarreicas, astrinxentes e hemostáticas (bugallos e codia)
Usos: eccemas, enterocolite, estomatite, farinxite, hemorraxias, hemorroides e queimaduras
Familia: Ranunculaceae Xénero: Ranunculus
Especie: Ranunculus repens L.
Nomes vulgares: botón de ouro ou bugallo
Nomes vulgares (castelán): botón de oro, bugalla, pata de gallina ou ranúnculo de prado
Principios activos: alcaloide (anemonina) Propiedades: ¡tóxica!
Usos: ¡moi tóxica para os animais e para o home!
Rebola
Familia: Rosaceae Xénero: Rosa
Especie: Rosa canina L.
Nomes vulgares: roseira, silvamacha ou silva macho
Nomes vulgares (castelán): escaramujo ou rosal bravo
Principios activos: flavonoides, pectinas, provitamina A, taninos e vitamina C Propiedades: astrinxentes (escaramuxos) Usos: astenia, convalecencia, diarrea, fraxilidade capilar e obesidade
Familia: Rosaceae Xénero: Rubus Especie: Rubus sp
Nomes vulgares: albariña, silva, silva moura, silvadeira, silvareira, silveira, xibarda, zarza ou zarzalla
Nomes vulgares (castelán): zarza
Principios activos: taninos Propiedades: antidiarreicas e astrinxentes (brotes e follas) Usos: aftas, farinxite, feridas, tratamento da diarrea, acelera a cicatrización de úlceras e xenxivite
Silva Silva macha
Familia: Caprifoliáceas Xénero: Sambucus
Especie: Sambucus nigra L.
Nomes vulgares: bantieiro, bieiteiro, boito, sabugo ou sabugueiro
Nomes vulgares (castelán): saúco
Principios activos: aceite esencial, mucílaxe e nitrato potásico (flores), ácidos orgánicos, antocianósidos, azúcares, pectinas e vitamina C (froitos)
Propiedades: diuréticas, emolientes laxantes e sudoríficas
Usos: afeccións respiratorias, catarros, conxuntivite, dermatose, farinxite, feridas, gripes, laxante suave e queimaduras
Familia: Compositae Xénero: Santolina
Especie: Santolina semidentata Hoffmanns.
& Link.
Nomes vulgares: mancela do casaio Nomes vulgares (castelán): botonera
Principios activos: aceite esencial, ácidos fenólicos, flavonoides, lactonas
sesquiterpénicas, sesquiterpenoles e taninos
Propiedades: antiespasmódicas, emenagogas e vermífugas (capítulos florais)
Usos: anorexia, conxuntivite, estimula a dixestión e contra os vermes intestinais
Sabugueiro
Familia: Scrophulariaceae Xénero: Scrophularia
Especie: Scrophularia auriculata subsp.
auriculata L.
Nomes vulgares: albichorno, herba dos lamparóns, herba das cunchas, herba ferreña ou herba nodosa
Nomes vulgares (castelán): castrángula, escrofularia, escrofularia acuática ou hierba del moro
Principios activos: antroquinona, glucósidos e saponinas
Propiedades: antihemorroidais, purgantes e vulnerarias (follas e rizomas)
Usos: tratamento das escrófulas
Familia: Dioscoreaceae Xénero: Tamus
Especie: Tamus communis L.
Nomes vulgares: naboda, norza negra, nouza, noza, saltasebes, uvas de can, uvas de cobra ou valdeba
Nomes vulgares (castelán): brionia negra, canduerca, carduenca, enredadera, espárrago, espárrago bravío, espárrago de bicha, espárrago de caña, espárrago de lupia, espárrago de rabiacán, hierba de la mujer apaleada, nabo caíño, nuerza, nueza, nueza negra, sello de la Virgen, sello de Nuestra Señora, tamo, truca, tuca, uvas de can, uvas del diablo, uva negra, uva taminia ou vid negra
Principios activos: almidón e mucílaxe Propiedades: antirreumáticas e rubefaccientes (froitos)
Usos: contra as contusións, derrames e reuma ¡tóxica!
Cireixas de corriola (froitos) Chupón
Familia: Compositae Xénero: Tanacetum
Especie: Tanacetum parthenium (L.) Schultz Bip.
Nomes vulgares: herba madroa ou herba da Nosa Señora
Nomes vulgares (castelán): amargaza ou margaza
Principios activos: aceite esencial, ácidos fenólicos, lactonas sesquiterpénicas e flavonoides
Propiedades: agregante plaquetario, antiespasmódicas, antihemicranias e antiinflamatorias (sumidades floridas)
Usos: tratamento de hemicranias (migrañas) e cefaleas e como preventivo para tromboembolismos e hipertensión arterial
Familia: Compositae Xénero: Taraxacum
Especie: Taraxacum officinale Weber Nomes vulgares: dente de león, mexacán ou paciporcas
Nomes vulgares (castelán): diente de león
Principios activos: fructosa e inulina (raíz), cumarinas, flavonoides, lactonas sesquiterpénicas e vitaminas A, B, C e D (follas, raíz e rizoma)
Propiedades: diuréticas e colagogas (follas, raíz e rizoma)
Usos: enfermidades hepáticas, eccemas, furúnculos, estimula o apetito e é laxante suave
Dente de león
Familia: Lamiaceae Xénero: Teucrium
Especie: Teucrium scorodonia L.
Nomes vulgares: escorodonia, menta de cobra, sarxa silvestre ou seixebra Nomes vulgares (castelán): escordonia
Principios activos: aceite esencial, ácidos fenólicos, flavonoides, principios amargos e taninos
Propiedades: astrinxentes, diuréticas, sudoríficas, tónico amargas, vermífugas e vulnerarias (sumidades floridas) Usos: alivia a acumulación de gases, estimulante dixestiva e está indicada en hipertensión moderada
Familia: Crasulaceae Xénero: Umbilicus
Especie: Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy
Nomes vulgares: burete, capelo, couselo, croques, cusillo, gorretes ou pucho das paredes
Nomes vulgares (castelán): cusillo ou ombligo de Venus
Principios activos: mucilaxe, tanino e trimetilamina
Propiedades:desinfectantes e vulnerarias (follas)
Usos: contra a picadura dos insectos, tratamento de úlceras e de frieiras
Seixebra
Capelexo
Xénero: Urtica
Especie: Urtica dioica L.
Nomes vulgares: estruga, herba de cego ou ortiga
Nomes vulgares (castelán): ortiga ou ortiga mayor
Principios activos: ácidos orgánicos, clorofila, mucilaxe e sales minerais Propiedades: antianémicas, antidiabéticas e hemostáticas (planta enteira)
Usos: hipertensión arterial, insuficiencia renal ou venosa e tratamento de hemorraxias
Familia: Ericaceae Xénero: Vaccinium
Especie: Vaccinium myrtillus L.
Nomes vulgares: arandeira
Nomes vulgares (castelán): arándano
Principios activos: antocianósidos, proantocianidoles, glucósidos de flavonoles, sales minerais, Taninos, alcaloides, pectina e ácidos orgánicos (foitos). Flavonoides, taninos, ácidos fenólicos e triterpénicos, arbutósido, iridoides, leucoantocianósidos (follas) Propiedades: vasoprotectoras – capilarotropas, vasodilatadoras coronarias, antirradicais, antidiarreicas (foitos). Antidiarreicas, antisépticas, astrinxentes, diuréticas e
hipoglucemiantes (follas) Usos: diarrea, cistite, feridas,
microanxiopatías, mitigar a sede da febre e transtornos da circulación
Ortiga
Familia: Valerianaceae Xénero: Valeriana
Especie: Valeriana pyrenaica L.
Nomes vulgares: bortolo
Nomes vulgares (castelán): hierba de gato, nardo de montaña, valeriana ou valeriana del Pirineo
Principios activos: aceite esencial, ácidos (valeriánico e isovaleriánico), ácidos fenólicos, ésteres terpénicos, flavonoides, monoterpenoles, sesquiterpenales, sesquiterpenonas, sesquiterpenos, taninos e valepotriatos
Propiedades: antiespasmódicas e sedantes do sistema nervoso (rizoma) Usos: ansiedade, asma, bronquite espasmódica, convulsións infantís, dismenorrea, espasmos gastrointestinais dolorosos, febre, hiperexcitación nervosa, hipertensión arterial de causa nervosa, insomnio, taquicardias, trastornos menopáusicos e xaquecas
Familia: Verbenaceae Xénero: Verbena
Especie: Verbena officinalis L.
Nomes vulgares: verbena, crusados, herba dos ensalmos, orxabán ou verxebán Nomes vulgares (castelán): verbena ou hierba santa
Principios activos: esencias, heterósidos (verbenalósido e verbenósido), mucilaxe e un principio amargo
Propiedades: antiinflamatorias,
astrinxentes, emolientes, espasmolíticas e lixeiramente sedantes (planta enteira florida)
Usos: erupcións da pel, nerviosismo, transtornos dixestivos e reuma
Familia: Violaceae Xénero: Viola
Especie: Viola riviniana Rchb.
Nomes vulgares: violeta
Nomes vulgares (castelán): violeta
Principios activos: aceite esencial, ácido salicílico, alcaloides, antocianinas e mucilaxe
Propiedades: antitusivas, emolientes, expectorante e hipotensoras (flores) Usos: contra a tose e coma laxante
Violeta
Listaxe das plantas medicinais da Serra do Courel
Acer pseudoplatanus L. ……… 3
Achillea millefolium L. ……… 3
Ajuga reptans L. ………. 4
Anthoxantum odoratum L. ………. 4
Alnus glutinosa (L.) Gaertner ... 5
Arnica montana L. ... 5
Asplenium trichomanes L. ... 6
Bellis perennis L. ... 6
Calamintha nepeta (L.) Savi ... 7
Castanea sativa Mill. ………. 7
Corylus avellana L. ... 8
Chelidonium majus L. ... 8
Clematis vitalba L. ……… 9
Crataegus monogyna Jacq. ... 9
Cytisus scoparius (L.) Link ... 10
Cytisus striatus (Hill) Rothm. ... 10
Dryopteris affinis (Lowe) Fraser‐Jenk. ... 11
Dryopteris filix‐mas (L.) Schott ... 11
Equisetum sp. ……….. 12
Erica arborea L. ……….. 12
Euphorbia dulcis L. ……….. 13
Filipendula ulmaria (L.) Maxim. ……….. 13
Fragaria vesca L. ……… 14
Fraxinus angustifolia Vahl ... 14
Galium mollugo L. ... 15
Gentiana lutea L. subsp. aurantiaca Laínz ... 15
Geranium robertianum L. ... 16
Geum urbanum L. ... 16
Hedera hibernica (G. Kirchn.) Bean ... 17
Helleborus foetidus L. ... 17
Heracleum sphondylium L. ... 18
Hypericum perforatum L. ... 18
Juglans regia L. ... 19
Mentha suaveolens Ehrh. ... 20
Origanum virens Hoffmanns. & Link ... 20
Plantago lanceolata L. ……….. 21
Plantago major L. ………. 21
Polypodium vulgare L. ……….. 22
Primula acaulis (L.) L. ………. 22
Prunus avium L. ………. 23
Prunus spinosa L. ……….. 23
Pteridium aquilinum (L.) Kuhn ………. 24
Pterospartum tridentatum (L.) Willk. ... 24
Quercus robur L. ……… 25
Ranunculus repens L. ………. 25
Rosa canina L. ………. 26
Rubus L. ……… 26
Sambucus nigra L. ……… 27
Santolina semidentata L. ... 27
Scrophularia blabisii Hornem. ………. 28
Tamus communis L. ... 28
Tanacetum parthenium (L.) Schultz Bip. ... 29
Taraxacum officinale Weber ... 29
Teucrium scorodonia L. ... 30
Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy ... 30
Urtica dioica L. ……… 31
Vaccinium myrtillus L. ... 31
Valeriana pyrenaica L. ……….. 32
Verbena officinalis L. ... 32
Viola riviniana Rchb. ……….. 33
Un recadro branco na imaxe da ficha descritiva, indica que a planta empregouse ou aínda se emprega como medicinal no Courel. Aparecendo nel o nome polo que é coñecida na serra courelá. Dita información baséase nos datos recopilados por María Moure Oteyza (Licenciada en Farmacia)
Bibliografía
CASTROVIEJO, S. (Ed.)(1986‐2013): Flora Iberica. Plantas vasculares de la Península Ibérica e Islas Baleares. Real Jardín Botánico de Madrid. C.S.I.C. Madrid. Acceso de balde en:
www.floraiberica.es.
CSIC (2015): Anthos. Sistema de información sobre las plantas de España. Acceso de balde en:
www.anthos.es.
LOSADA CORTIÑAS, E., CASTRO GONZÁLEZ, J. & NIÑO RICOI, E. (1992): Nomenclatura vernácula da flora vascular galega. 177 pp. Servicio de Estudios e Publicacións. Consellería de Agricultura, Gandería e Montes. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela.
RIGUEIRO RODRÍGUEZ, A., ROMERO FRANCO, R., SILVA‐PANDO, F.J. & VALDÉS BERMEJO, E.
(1996): Guía de plantas medicinais de Galicia. Editorial Galaxia. Vigo.
