Oratio inauguralis in hac Regia et Pontificia Universitate Vallisoletana pronunciata

Texto completo

(1)Archivo Universitario. A-43.

(2) IN HAC REGIA ET PONTIFICIA UNIVERSITATE VALLISOLETANA PRONUNCIATÁ. .. . Sf:.t11cé.. élcc/. Ctffadec/r~ ~tdd cúN,t !:é'ec.. /-orad' 'Ganonú:o_, Oratonáeytte fZ?<'/y v6caclemtáe vl'ibo¿1,atore~. DIE XVIII OCTOB. ANN. DOM. M.D.CCCXXI~. \\.. /. VALLISOLETI APUD APARICIO..

(3) lnuxit tandem, Doctores amplissimi, exspectata · dies, qua in hunc Minervre dicatum locum denuo collecti, in studiosre juventutis eruditione nos iterum versari debeamus; sed , dum pro mei munére obeundo, ,attentos vos redere intendo, nec. mihi suppetunt vires, nec satis ingenii, ut rem vestrre amplitudini accommodatam, quamque pro dignitate vestra hodierna die exaudire possitis, perficere audeam. Nihil mihi notum, quod vos apprime callere non arbitrer. Nihil: quod vestris otiis, lucubrationibusve non inservierit , vobis exhibere contendam: Quantus in scientiis ostendatur fructus, quantus in earum suscipienda ratione nos labor exerceat, experimentum vos nimium edocuit: ea enim esta pu~ rili relate, et religiosa, et política vestra institutio, ut nec vos lateant uniuscu jusque munera, nec quidnam sit honori prrestandum. Qureso igi~ tur a vobis' ut ad has tenellas propagines' quas excolere in tenditis, verba facturo, mihi detis hanc -v eniam, qua sic eas adhortari, atque in crepto consilio firmare conabor, ut in studiorum prose-.

(4) (4) quenda ratione,-earum et commodum, et .h ono.rem, et vitam ipsam interesse cognoscant. Juvenes: scientiarum studio nequid est negotiorum prrestantius , nequid honorificentius. Quod si nulla alia pTreter hanc, qure ex vitanda socordia oritur, ex illarum curriculo merces perciperetur, essent tamen avide, enixissimeque collendre. Quot enim, et quam freda, crudeliaque in rempublicam ex adolescentum desidia in addiscendo manarint facinora , quamque ea sint flenda, nemo est qui non viderit. Scientire prreterea, dum comparatre fuerint, ingrati ruris solitudinem jucundam efficiunt: lucero in noctis calígine proferunt : levant ergastuli vincula; feralemque vexationem tolerabilem reddunt. Scientire quidem adolescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant; adversis perfugium, ac solatium prrebent. lmmensus forem, si qurecumque bona scientire sparserint, undique collecta r eferre fas esset. Verum enim vero id erit cuivis facile persuasum, dummodo se alegendis excellentium hominum scriptis, quibus doctissimorum virorum res gestre fuerunt expressre, memorireque proditre, non audeat avertere. At, ne quis existimet ah scientiarum discipli· na delectationem tantummodo peti_, admonere. (5) . . opere pre~ium est earum studium nedum juvare, verum etiam honestare intellectum, facultatem ne1:1 pe animre nobilitate primam, qure et vitre huJUS gestis, glorireque prreest, et in orbis mode· rami.ne ciavu~ tenet. ¿Quantum ¡Ah! doctum hormnem interest et indoctum? ¿Quid Homerus ~a.frum? ¿Quid cum Bufono Laponus? Divers1 s01hcet generis eos e~se dixeritis. Supra bellua.rum conditionem illum adeo mirifice extollit ut id forte sit jure dicendum: tam longe a pec~ri ~us horno abest, totque solertire gradibus, quot htterarum.. ª.ª. Huc accedit utilitas, qure in munera omnia si ve ·p ublica sint, sive privata, ex scientiarum usu redundat. Prretermitto summum imperium t . , ~ mag1stratus, quos, ut optime regant erudiri 3ubet rete.rna sapientia: de his . namque prreclarum est 1llud in politicis dictum: "Beatos fore populos in quibus philosophi regnarent." Jamque vero. ut eos facile patiamur sileri, qui aut reco.nom1cre ~~.cietati jus dicunt, aut.cuivis prreficiuntur fam1hre domesticre; scientiarum mehercule ?en~ficia, ~ nonne et artifex quotidi~ experitur m d1versono, et pastor in sílvis? . Non defu~re , qui scientias omnes quasi no.Xias traduxermt. F'at~or. Sed istud convicium · induxit, ut opinor, libido certandi, exerc~ndique :i..

(5) (6). animum. Nec enim quempiam ab his, qure ad . humanitatem pertinent, disciplinis tam aversum existimo, qui ridendam adeo ineptiam serio unquam protulerit. Nam _licet barbarre leges doctos homines a civ:ili societate rejecerint; atque rudes populi sapientes viros expullerint.; tamen hrec tam tetra, tamque infesta vexatio non aliunde sumpsit initium, quam ex immoderata licentia, ac ex nimio restu relegandi bonos, quibus e~rrenata cupiditas probanda non foret. Patet Romanorum Historia, patescit et Arabum. U no verbo: non este flagitiosorum hominum perditis moribus restimancla virtus; nec honestas ducenda ex sceleratorum sententia, qure sane tantumdem proderit istis, quantum injurire prrecellenti· bus intulisse videatur. J am id magis, magisque patebit, póstquam scientias, qui bus in hac percelebri Academia datur opera, quasii obiter percenseamus. Rhetoricre, necnon Grammaticre artes omnibus nos reddunt acceptos, et ita quasi participes ejusde~ sive glorire, sive laboris; ut calamita tes nostras creteri compatiantur, atque prreterea hujus vitre honestas voluptates accendant. Logica vero animi nostri facultates in ordinem redigit, ac modum statuit, quo frui commode possimus luce illa superna, qure illuminat omnem venientem in mun-. (7) dum. At Physica, et Etbica duplicem nobis respectum oh oculos ponunt, quem certe simulatque ex earum defectu subve~ti contigerit miseri . ' sui:ius ne~esse est. Metaphysica autem exponit, qure nob1s partes in Muncli rerum scena mand_e ntur' quamque in ea personam agere valeamus. ¿Nullane· igitur in his cognoscendis utilitas? ¿Nullum his studiis commodum inest? .Null us ex his disciplinis proventus exoritur? l ~d. illa ve~io, qure ad scientiarum genus subhmrnm pertment. Cum in societatem coalescere humano generi a divina illa Providentia fuerit injunctum' a qua hujus instituti est monstrata necessitas malis bis quibus intus et extus • ac unrl.ique premimur, ¿ num vincula ' ass1"d ue, et' leges. nescire quibus innectimur ullum unqu~m de~mt.' unquamve expediet? ¿Quid vero? Si esset ~~cmque. perspicuum quid patrire debeat; 'luid civ1bus; s1 notum qurenam prena· culpam maneat' quodnam suplicium in societatem admissu.m facinu s, mereatur ¿an tot infan<l.is flagitiis scm~erentur respublicre' turbarentur imperia pax mterii:'et? · ' Po$tremo cur;n ad eum ordinem supra naturam statum .fuerimus· evecti ' quo .au t ie r 1· wes nos esse. oportebit' aut miseros Theologire sacris dogmatibus esse op~ram dandam' quis neget? Quid...

(6) (8). quid enim hac super tam .prreclara re, tamque eximia nostra referat, Theologia nos docet. Sed et nos homines sumus, ac sensibus perpetuo ducimur, quare nec finem illum ·ratione humanitate digna licet attingere, nec prreclaram illam lucem a lumine revelationis profectam retinere valemus, quin pei: visibilia signa visibilem ineamus societatem, in cujus cretu hrec omnia sint assequenda. Qure cum ita sint ¿supereritne ejnsdem imperii, atque regiminis p~rta cognitio? Eruntve despicienda qurecumque illam efficiunt Mo~ tem excelsum, cujus vertex undequaque asp1ciatur ut ad eum Gentes orones confluere possint? Frustra ergo scientias quis perniciei insimulet. Siquidem illa quandoque facinori alicui ansam prrebuerint, at certo certius· est ex tune hominem sceleratum fieri ex quo scientias con-· tempserit, nec dubitandum, quin flagitiosus extiterit nemo dummodo a scientiarum finibus nun· ' . quam discesserit. Minutis ergo · quib~sdam ~piritibus nos undequaque circunstant1bus , atque arroganter omnia susque de que trahentibus, ut divina humanis subjiciant' id erit quod olim a s 1~mmo illo Anglire Philosopho, Newtone nempe, dicendum: "Verus Philosophus Atheus esse ne•. .". .. qu1t. . . Nunc jam utea·, qure commuma sunt om1tta·. ' ( 9) mus, ad propria veniamus, cujusque munera sortero videlicet nostram, quam quidem, dum gerimus, jam tune in gerendo et laus qureritur, et memoria nostri paratur. Atque ut a jure ci vili desumamus exordium. ¿ Eritne magno in pretio infelix restimandus L eguleyus, qui nec legum codex vix fuerit unquam delibatus? ·Quid feret plausu, suisque accrescendis opibus digni .1Esculapii imus alumnus, siquidem nec quid corpus humanum sit inspiciendum curaverit? Quod autem ad scientias Ecclesiasticas attinet -scio equiclem nec qurestu esse ducendas, nec ad solum commodum revocandas esse; minimi namque penduntur cum ex his hon aliud nisi lucrum intenditur. Sed lamen prremia quibus Tes~ publica illis deditos aliquando prosequitu:r, 'm~c• non honores per quos Ecclesia eruditos viros ex• tollit, ist ud efficiunt, ul' i psre brevi etiam felicitati hujus vitre quasi me<lium aptum appareant. Fuerit !Sane ·in sa pientibus aliquis, cui: laborum ~uo:rum studioru.mque merces debita non sit im ... perlita, quandoquidem etiam in vidia prosperitati eorum, atque glorire obstiterit. At Diogenis celebranda memoria: nunquam oblivione delebitiu. Aris-t.idis, Socratis,. Senecre laus ulla un..quam .obliteratione marcescet¡ Vitlete,· igitur., ut quam mercedem tollat adversitas recens posteri.... 3.

(7) (10) tas vindicet, et honor posthumns sempitrerna memoria rependat. Nobis certe verendum non est fore ut nos f ugre mandemus, atque in Diogenis solitudinem abire cogamur : neo testularum ostracismum decernentium nomen nostrum inscribendum esse putemus; nec, quod multo est ineptius, cogitemuit ad cicutam propterea damnandos, quod vera pro· tulimus, qure mortalium omnium non possint, quin refferant, cum is, cujus est charre hu.ju¡ nostrre Patrire :beneficia impertire , Protector Scientiarum appellari voluerit, et hoc quideill; nomen eximium, atque illustre eisdem operibus commendatum esse videamus. Testantur id omnes ad unum ejus Monarchire populi: testantur finitimre nationes, quarum sinu ab eodem Iberire benemeriti filij honore afficiuntur, ah eoque liberalissimis prremiis donantur. Testatur etiam bree nobilissima Urbs; testatur clenique hrec ipsissima Academia. V os ítem appello, studiosi adol~s centes , adestis enim testes, quanti haud sane diu fuerimus habiti, quantoque honore nuper affecti. Mihi vero non licet temporalia omnia earum scientiarum commoda exponere, quarum disciplina hre Aulre redunclant. Potiora adhuc sunt, qure conscientia anj.rni mentibus nostris obvertit.. (II~. Ham.l dubia res est fortunas civiumque vitam~ ex jur isperitorum vitam pendere. ¡Eheu ! Quam multi inopia rerum omnium sese nunc sentiunt esse confectos! nec alia hujus causa, quam inscitia fuit. Vidimus profusos miserorum fletus jacentium ad pedes ignari judicis eos extorquentis: nec semel fortasse vidimus admisto lacrimis cibo vescentes eos, quibus ant~a fortuna arridebat. Haud satis. Quotiescumque mihi venit in mentem eorum insontium imagines, quos fatalis &ententia ad ignominiosam mortem arripuit, eorum mihi videor audire mrestos clamores , et objurgationes has terribiles: "¡ Immanes ! Si quando sub scelerati pedibus terra dehiscere posset, jam diu vos deborasset. De his autem quarum vel mínima incogitan· tia mortem affert: ¿Quid loquar? Possuntne ibi requo animo esse ubi, aut filium secum loquen· tem intelligant, et ab eis queri se optimo fuisse o_rbatum parente: aut tabescentem lacrimis sponeam videant exanimem virum lugere: aut parentes contenta voce sibi repetere filium senectutis sure levamen, atque subsidium? Horrenda ista sunt mala, quod reparari nequeant. Superest adhuc, ut de formidando prre omni· bus ministerio dicamus; eorun;i nempe qui sacris fuerunt Aris adscripti. Cum aggredienti mihi hoc.

(8) (r2). munus exponere in mentcm subeát Divini Spiritus .Sacrum illud eloqium "Labia Sacerdotis continent scientiam, et populi de ore ejus requirunt" paveo, et obstupesco: ac jure id equidem. Ibi etenim ignarum cerno convitio obrup.. tum, reternisque supliciis mactatum. ¿Quomodo eriim crecus crecum ducet alterum, quin uter... que in puteum. decidet? Quandoquidem profun· da mortis, et; silentia reternitatis regna mortalihus panderentur, imprrecationes innumerre vivo· tum quietem ·o b suorum munerum imperitiarn ñisrumperent. Sed frustra immoramur dum tarn <lisitos testes revocamus, et qurerimus. Distorqueamus oculos ad tot devias, et errantes. conscientias, qure profecto hoc idem nobis testifican~ tu~, et proba~t. . Animadvertere est, ¡ proh dolorI ratione :prreditorum , et intelligentium, turbas ignorantium qure sure sunt partes. Nulla tamen his moiestia nulla solicitudo. · Si autem 'inhrerentia muneribus nostris offi~ ~ia mente pe'~curramus, innotescet quantnmque scientiis iúcumbere nobis oporteat. Sciendum namque est jurisperito, quid ad quemcumque civem ex divisione r-erum pertineat. ¡Quam la.tum hic palet studiorum requor ! Et vero naturre atqu~ Ge~ti~ jura pereal~eat necesse ~st. ¿Quis autem nisi vi Superurn altum adeo Pelagus ,.. •. •. •. 1. (13) . conscendere valeat? Undequaque mor~lis'. infir~ mitas mille prrejudiciis obnoxia impedimenta di.. fundit. · " Adeatur eriim gentium orrinium histo11ia qure vel fuerint olím per orbem dispersre, ·vel extant etiam nunc; compertum quippe erit nihil tam turpe aut a ratione dici absonum posse, quo<l non a quibusdam fuerit . assertum' imo etíam vindicatum, atque admiratiqne dignum existimatum. Qure cum ita sint ¿ eritne cuique facile .p ervium, requum, bonumque ah iniquo maloque secernere? Disciplinre hujus professor memoria teneat necessum est, et alta mente reponat statuta, et decreta summre illius auctoritatis, qure Rempublicam, cujus est civis, moderatur, et regit, curri ex ejus prudentia utiles, aut noxire dicendre sint leges, .prresertim qure pcenis cQhihent, et suplicia prrescribunt. ¿Qui autem pote-. rit inscius eas, prout requum est integre exponere cum ah earum consummata notitia quam maxime ·abhorreat? N ec miretur si jurisconsultus ·istiusmodi fuerit unquam justitire ~imul, et injustitire Patronus. Est autem medicam artem profitentis hom~ nem morbo correptum sanum efficere, at prreclarum id opus nequit ullus prrestare nisi · corpus humanum introspexerit, cunctasque pene-. •.

(9) . (14) tret ejus partes, et harum functiones conserva-. tioni. ~jus deservientes. ¿Sed optatis~imam hanc cogmt1o~em attigit aliquis? Perspiciendre ipsi sunt rallones , quibus implexre ·illius machinre turbans ordo sit re.ficiendus. N:oscendum item ~on om~ibus, qure terra gignit easdem ubique inesse v1~tutes; neo omnia corpora eisdem pollere natuns; nec eadem iisclem proprietatibus fun~ gi, cum diversam agunt retatem, aut alia tempora subeunt, aut vario sub crelo degunt. Inde mehercule n~tum vulgatisimum illud celeberrimi ,Senis '~Ars longa vita brevis." ~~nique Sacrorum Mi~ister, et Mcdici, et Jud1c1s, et _Pastori~ of:ficio in spiritualibus fungi· tur, utque 1llud a<lrmpleat, ºP1:1S sibi est, ne quidquam eum fugere de his, qure revelationis lumen affulgens inspiravit hominibus ad eorum salutem, et beatitudinem. Sacrre nimirum Útterre traditionumque campus latissi~us , illarum in~ terpretes ·fidi , , ac venerancli patres S{nodorum consnlta, Ecalesire:que leges fons ~unt cognitionum ha~ de re inexhaustus, quem nulli hominum ingenio, quantumque nitatur, ebibere exhaurireque continget. Et si cujusque horuU: vel levissimam partem scrutari conemur, videh~mur forsitan quasi vastissimum antrum ingress1, casu tantum ducti comite, non alio prreeunte.. (15) U~de vere, meritoque liricus ille Poeta cripsit : "Qui cupit optatam cursu contingere metam, ·multa tulit, fecitque pucr, sudavit, et alsit." Quodsi his ad jungam sensuum defectus, inconstans humana voluntas, sensibilium cupiditatum ill~brre, ac ex his ortre animi nostri abstractiones pr,o pemodum infinitre, dignam pro~ecto scientiis rationem perspectam habebimus. Scio equidem requissimam de illis sententiam ah eis esse ferendam, quicumque recto utantur, integroque judicio. Novi optime nequid horum omnium vos prreterire; verumtamen dum vos excitare contendo, atque ut susceptam a vobis ~tudiorum rationem prosequamini .suadeo, nihil horum arbitror mihi esse omittendum, quibus honestum adeo finem obtinere, et ad laudem properare possitis. Qua.de causa duo tantum sunt mihi dicenda ad summam ul)am omnia referenti consilia, qure hoc ipso in loco srepissime forsan audislis. Atque illud in primis vos admonebo assidua perseverantia etiam hebetudinem vinci. . ¿ Quot enim, quibus natura vires et ingenium denegasse videtur, sedulitali studentes, nec parcentes labori rudem ipsam naturam correxisse noscuntur? Qualis gutta srepe cadens, tametsi durum lapidem cavat, sic loto animo enitens, totisque ner-. prres-.

(10) {r6) vis ~ncumbens suam tandem ineptitudinem minuit. Libenter.istiusmodi prodigiorum exhiberem historiam, ni ratione constaret assiduitatem perficere sensus, acuere mentem, et animum sensihilitate carentem sensibilem r edere : facultates ingenii simplioitate aberrantes in unum perducit <>bjectum, et unum scopum coll.imare constringit: qure sint nobis u tilia seligit, atque illa sic ex ordfo.e collocat, ut temporis quam plurimum -r edimat, et nos innaniter sumpto labore mirum in modum exoneret. In longum hrec progre<fo• retur oratio, si effectus omnes ab assidua cons·fantia prrestitos sigillatim vellem perstringere, eorumque in litterarum currículum certissimum infuxum . perpendere. Hoc affirmare sufficiat, assiduitate detracta, nequidquam horum lyceorum vos limina attingere. ¿Quid _vero commemorem quantum ad rem conferat probitas morum, et integritas cordis cupiditates nostras in_bonum coercens? Spiritum Sarict um dixisse comperimus: "in malevolam · animam non introibit sapientia, nec in corpore liubdito peccalis" ác eodem dictante fuit pronuntiatum" corpus quod corrumpitur aggravat animain et deprimit sensus multa cogitantem." Et vere : nam corruptí mores omnia pervertunt. ·Cum enim frecuentes aními perturbationes sub-. a. (q) moveant, ipsius attentionem impediunt, et oh~ sunt quominus verum quodvis diu consid.eret, et 'omnes ejus r espectus possit inspicere. ¿ Cum nihil eum, nisi quod afficit sensus alliciat, quomodo aperiet occulta misteria quibus amat natura celari? ¿ Quomodo autem excuth't abditas leges quibus Religio abscondi desiderat? Simula~ que in flagitia vita prolabitur, collabuntur item organa sensuum, corruÍt cerebrum, mentís prrecipuus minister, hebescitque ipsemet animus, d um vult operari. Breviter: furiosa libido corpus disolvit, animumque virilem effemina~. Jure optimo, igitur, religiosissimus Prmceps, Monarcha vere Catholicus, statuta decernens, ac modum quibus hre Aulre sint moderanclre, sanciendum.curavit, ut earum Alumni certis quibusdam diebus conscientias suas purgarent a crimine: nec immerito pamas, quibus improborum licentia coerceretur indicens, celebratissimi hujus cretu Prrepositis solicitudinem injunxit, atqu~ in studentium mores, ut sedulo invigilarent prrecepit. Perspicuum enim· est animum ah sceleribus purum in seipse reperire solatium, ac proficiendi rationem; quippe otium contemnens, ac devitans sibimet veluti legem commoditatis imponit eo minus observatu dificilem) quod a seipso imperata proficiscatur..

(11) (18) Audite ergo commendationes has non aliunde profectas quam ex vebemen tissimo mei erga vos, et prosperitatem vestram studio. ¡O ego felix ! Si tanta in vobis esset benignitas, et bis qure dixi tam diligens attentio, ut mea voce permoti, nulla unquam vis de proposita sententia · vos posset depellcre. Sin autem ta;nti illam esse habendam confidere nequeam; ¿at certre Patrire, qure communis est omnium nostrum parens, vos . tacite alloquentis, postulantisque ne ingenia vestra disperdi, et quasi in auras abire patiamini aut judicium sequi, aut vocero exaudire nolletis? ¡O 1;ltinam redeant aurea illa srecula. quibus toto orbj se prrebuit admiratione dignam, et exoptata ill~ dies quam .primum illuceat. Sit nomen hispanum idem quod olim proferehatur. , . Atqui veneranda Religio fortissimis viris, et strenuis militibus indiget, qui e~m tueantur, et protegant ab infernis arietibus, quibus illam ma,. levolus et discors Spiritus nunc temporis insectatur, et concutit. ¿ An in tantis malis erit no bis apathia? ¿Num talia patiemur? Denique perceJe..,. hris bree Pintiana Academia ah antiquo splendore, quo semper est delectata non vult unquam ~ecidere. Nefas id cogitare. ¿Qurenam turpitudinis, et infamire nota retati nostrre non esset inusta, si gloriam qua fuit . prredita quondam,. (19) quaque in celebratissimis terrre Academiis adhue nominatur et fulget obscurari nostra sineremus incuria? Vitandus nobis tune esset eormn aspectus , prresentiaque virorum , quibus in hiscemet Claustris accessit eminens inter omnes Cives splendor, atque bonos, et acreverunt quas fuere emeriti laudes. Contra ¡quam esset d((corum posse aliquando et simul audire, simulque proferre "Et nos his astitimus aulis !" ¿ Quis ergo bebes adeo stiterit, qui sure utili tati, commoditative, et vitre non consulat? ¿Quis adeo scelestus qui conscientire morsibus non attendat? ¿ Quis imprudens' qui a scientiarum studio abhorrens scientiarum cultorem ·vellit nominari? ¿ Quis tandem Patrire , Religionis , et Academire matris vocem contemnere erit ausus ? Observate, igitur, Carissimi, animis vestris quas obtuli gratas imagines, cogitationibus bis delectamini, neo a tam dulci expectatione abbor.;. reatis donec laureis debitis tempora .vestra cingantur. D1xr..

(12) •. •. •. /. \. ".

(13)