• No se han encontrado resultados

Aymara - Verbos

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Aymara - Verbos"

Copied!
13
0
0

Texto completo

(1)

Introducción

La lengua Aymara ancestral, cuyo origen se pierde en el tiempo, pues el significado de la misma palabra lo dice:”jaya mara” años lejanos o tiempo antiguo. Una prueba de ello está que el Aymaraesta antes que los Tiawanakutas y luego subsiste a ese dominio, por lo tanto, no es correcto decir cultura Tiwanakuta, sino cultura Aymara, que sigue subsistiendo hasta nuestros días.

El Aymara, es una lengua que se habla en diferentes regiones de la parte Occidental de Sudamérica,en las zonas del Norte de Chile, Bolivia, Perú y Norte de Argentina.

Los hablantes Aymaras pasan de los tres millones de hablantes en las regiones indicadas anteriormente,y los que se encuentran diseminados por el mundo entero que no olvidan sus raíces y lo siguen practicando, con algunas variantes regionales, pero que no quitan el significado esencial.

En la actualidad hay un resurgimiento del uso mayor de la lengua Aymara por parte de los aymaristas estudiosos y el pueblo que esta reconociendo su valor cultural y como medio de comunicación. Tal es el caso del Ingeniero Iván Guzmán de Rojos de Bolivia que desarrolló un programa informático para realizar traducciones de un idioma a otro, usando como puente la lengua Aymara.

Debemos agregar que en la actualidad se están produciendo materiales didácticos en computación para aprender con mayor facilidad y corrección la lengua Aymara, pues ella es gutural, toponímica, onomatopéyica y sufijante y requiere de los medios necesarios y correspondientes.

A modo de ejemplo, en el que utilizamos varios sufijos, podemos ver en el caso de la raíz “uka” que significa “eso” y si le agregamos sufijos al radical “uka” tenemos:

uka + ma = ukama que significa “eso es”, uka + mawa = ukamawa“eso mismo es”

uka +mapiniwa = ukhamapiniwa“así siempre es”.

Esta y otras consideraciones importantes nos lleva a crear un curso de lengua aymara. Términos interrogativos - Chhikhiñanaka

¿Qué? kuna ?

¿Quién? khisti? ¿Quiénes? khistinaka? ¿Por qué? kunata?

¿Dónde? kawkina?

¿Cómo? kunama?

¿Cuántos? qawqa? qayqa? ¿Cuándo? kunapacha?

¿Cuál? kawki?

¿Para qué? kunataki? ¿Para quién? khistitaki? ¿De quién? khistinkisa? ¿Hasta dónde? kawkikama?

¿Con qué? kunamti - kunamdi - kunampi? ¿A qué? kunaru?

Formas de saludo - Kunjamaarunt'anaka

Saludar arunt'aña

Agradecer jalla jalla mama

Saludarse arunt'añanisa

(2)

Saludos - Kunamast'aña

buenos días suma uru

buenas tardes suma jayp'u

buenas noches suma aruma o arama ¿Cómo estás? kunamastasa, kamisaraki ¡Yo estoy bien! naya walikistwa

Estoy más o menos, ¿y tú? nayajanisumamajsti, jumasti? Mal, estoy enfermo (a)! janiwalijtiusutatwa

¿Como está tu familia? kunamasafamiliamaja Ellos (as) están bien jupanakawalikiskipxiwa

¿Cómo están tus padres? kunamasaawkimaja, taykamaja -mamamaja ¿Comoesta tu padre? kunamasaawkimaja

¿Comoesta tu madre? kunamasataykamaja - mamamaja ¡Bien, contentos de ser

abuelos! waliki, jach'atatasipana muspakusisitajach'amamasipana, Pronombres personales - Jaqisutilanti

yo naya

tú juma

él o ella jupa

nosotros jiwasa

vosotros (as), ustedes jumanaka

ellos (as) jupanaka

Pronombres posesivos

Mi, mio, mia nayanha, nayankiwa

Tu, tuyo, tuya jumana, jumankiwa

Suyo, suya jupana, jupankiwa

Nuestro jiwasana

Su jupana

Diálogo simple

¿Cómo te llamas? kunasasutima?

Yo me llamo Rosa nayanasutinhaRosawa

¿Dónde vives? Kawkinautjta?

Yo vivo en Iquique naya Iquiquimarkanautjta ¿A qué familia perteneces? khistinajumanafamiliamaja? ¿De dónde vienes? Kawkitapurjta?

Vengo de Iquique Iquiquitapurjta ¿Cuántos años tienes? qawqamaranitasa?

Tengo 25 años naya pätunkaphisqanimaranitwa ¿Cómo se llama tu mamá? kunasutinimamaja?

Mi mamá se llama Rosa nayanamamanhaja Cristina sutiniwa ¿Cuántos años tiene tú mamá? qawqamaranisamamamaja?

Ella tiene 70 años jupaxapaqalqutunkamaraniwa ¿Cómo se llama tu padre? kunasutinitatamaja?

Mi padre se llama Felix nayanaawkinajaFelixsatawa ¿Tienes hermanos? jilatamautjiti?

(3)

¿Cuántos hermanos y hermanas de nacimiento

tienes? qawqajilatanitasakullakanitasa

Cinco hermanas y un hermano

de nacimiento phisqakullakanita, mäjilatanti ¿Por dónde te vas a tu casa? kawkichiqatautamarusaririta? Por el camino más corto jak'athakhikamata

¿Cuándo llega tu padre? kunapachaawkimapurini? En cuanto terminen sus

vacaciones vacacionapatukuyaniukatapurini ¿A qué hora almuerzas? kunatimpunamaq'irita?

A la una mäurasa

A las doce del dia taypiurukipana Presentaciones

Mi nombre es Rosa Quispe Huanca Nayanasutinha Rosa QhispiWankawa Mi apellido paterno es Quispe TatanhanaapellidupaQhispiwa

Mi apellido materno es Quispe MamanhanaapellidupaWankawa

Tengo 47 años Nayaxapusitunkapaqalqumaranitwa

Mi grupo familiar es aymara Nayanawilamasinaaymarawa Vivo en Iquique Nayaxa Iquique markanautjirita Vengo de la comunidad de Pozo Almonte Nayaxa Comuna Pozo Almontitapurjta Vivo en Iquique Nayaxa Iquique markanautjirita

Mi comunidad está en la Región Andina RigionAndinananayanhamarkanautjaski Presentación de los parientes

Mis padres (biológicos) son:

Cristina y Felix NayanamamanajaCristinawa, awkinastiFelixsuwa Mi padre se llama Felix y mi madre

se llama Cristina. NaynatatanajaFelixnayanamamanajaCristinawa Mi abuelo paterno se llama

Eugenio, mi abuela materna se llama Manuela..

Nayanajach'atatanajaEugeniowa.

Nayanajach'amamaja Manuela sutiniwa. Mi abuelo materno se llama Pedro,

mi abuela materna se llama Eulogia.

Nayanajach'atatanajaPedrowa.

Nayanajach'amamajaEulogiasutiniwa. Adverbios de lugar

Aquí, aca, por acá, por aquí akana, aka, akakana Ahí, alli, allá, por ahí, por allá ukana, uka, ukakana

Cerca, muy cerca jak'a, muspajak'a

Lejos, muy lejos jaya , muspajaya

Afuera, por afuera, hacia fuera, desde

afuera anqana, anqata, anqaru, anqaruta

Adentro, por adentro, hacia adentro, desde

adentro manqha, manqharuta manqhata, manqharu,

Adelante, por adelante, para adelante,

hacia delante, desde adelante layrata, layraqata layraqata. layrjaru,layraruta, Atrás, por atrás, para atrás, hacia atrás,

desde atrás qipa, qiparuta, qipata, qaparkama, qipapata Arriba, por arriba, para arriba, hacia

arriba, desde arriba araja, arajata arajkamaki, arajaru,arajaruxa, Abajo, por abajo, para abajo, hacia abajo,

desde abajo

aynacha, aynachkamaki, aynacharu, aynachkama, aynachata

(4)

Allá abajo (a la mar), hacia allá abajo aynachana, aynachkamaki Verbos- Arunaka

Los verbos se usan para señalar acción o movimientos de los seres vivos y objetos. Pone en acción al sustantivo con indicación de la persona y del tiempo.

Como en todo idioma el verbo expresa acciones, estado o existencia que afectan a las personas o cosas, tienen las variaciones de tiempo, modo, número y persona.

En la lengua Aymara se puede apreciar que los verbos en modo infinitivo, terminan en aña, iña, uña. Por ejemplo: saraña, kirkiña y sawuña. En cambio en la lengua española o castellano, los verbos en infinitivo, terminan en: -ar, -er, -ir. Ej: cantar, leer y vivir.

En Aymara la conjugación del verbo es de una sola clase o forma, como en la declinación del sustantivo, adjetivo o de las formas variables.

El verbo consta de RAIZ y DESINENCIA:

La RAIZ verbal es el elemento o morfema dependiente, para ser completo el significado, require de un sufijo.

DESINENCIA: La particula que se le añade al radical para señalar: el modo, la persona, número y el tiempo.

En este caso veremos, por ejemplo, el verbo, TANIÑA que significa correr su radical o raíz es: “TAN” y acompaña el sufijo, como infinitivo, o desinencia: “IÑA”.

Cada modo, tiempo, número y persona tiene su respectiva desinencia que lo veremos durante la conjugación del verbo dado como ejemplo.

CONJUGACIÓN

La Conjugación es la expresión del verbo en todos sus accidentes de Modo, Tiempo, Número y Persona.

El Modo puede ser: Inifinitivo, Indicativo, Subjuntivo, Potencial e Imperativo Las terminaciones o desinencias del Modo Infinitivo en español como ya lo dijimos son tres ar, -er, -ir; y en el Aymara son: -aña, -iña, -uña. Los invito a que puedan aprender algunos verbos en su modo INFINITIVO

Amar munaña Abrir sit'araña Arrancar t'ijuña Atrapar katuña Despertar amayusiña Bañar jarisiña Beber umaña Calentar junt'uchaña Cerrar jist'yataña

Golpear t'axlliña, ch'akuña, liq'iña

Orar mayiña Saludar arunt'aña Sentar chukuña Comer maq'aña Cantar kirkiña Sanar qullaña Gritar q'asaña Correr taniña Pintar samichaña Lavar t'axsuña

(5)

Leer liyiña

Caer jaquttaña

Bailar thuqhuña

Cortar khariña, kuchuña

Enterrar allt'aña Mentir k'arisiña Robar lunthataña Recordar amtasiña Trabajar irnaqaña Tirar chhikhaña Herir wallaqaña Llorar jachaña Empujar lukhuña Escribir qilqaña Cuidar uñjaña Verbos - Arunaka

Utilizaremos como ejemplo para conjugar el verbo Cantar, que en aymara se dice: kirkiña. Verbo KIRKIÑA = CANTAR

MODO INFINITIVO

Formas Simples: Infinitivo kirkiña (cantar) Gerundio kirkjtanwa (cantando)

Participio kirktawa (cantado)

MODO INDICATIVO: Formas Simples Presente

Naya-xa(Yo) Kirk - JTWA (Canto)

Juma-xa (Tú) Kirk - JTAWA (Cantas)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - JIWA (Canta)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - JTANWA (Cantamos) Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk - JTAPXATAWA (Cantais) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - JTAPXIWA (Cantan)

Pretérito Imperfecto

Naya-xa(Yo) Kirk - IYATA (cantaba)

Juma-xa (Tú) Kirk – IYATAWA (cantabas)

Jupa-xa(El, ella) Kirk- IYIWA (cantaba)

Jiwasa-xa (nosotros (as)) Kirk - IYATANWA (cantabamos) Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk cantaron) - IYAPXTANWA(cantabais, Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - IYAPXIWA (cantaban)

Pretérito Indefinido

Naya-xa(Yo) Kirk - TWA (Canté)

Juma-xa (Tú) Kirk - TAWA (Cantaste)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - IWA (Cantó)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - TANWA (Cantamos)

Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk - T’APXATAWA (Cantasteis, cantaron) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - T’APXIWA (Cantaron)

(6)

Futuro Imperfecto

Naya-xa(Yo) Kirk - INWA (cantaré)

Juma-xa (Tú) Kirk - INTAWA (Cantaras)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - INIWA (cantará)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk – IÑANIWA (cantaremos)

Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk – T’APXANTAWA (cantareis, cantaran) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - T’APXANIWA(cantaran)

Pretérito Pluscuamperfecto

Naya-xa(Yo) Kirk – ITAYATA (Había cantado)

Juma-xa (Tú) Kirk – ITAYATAWA (Habías catando)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - IYIWA (Había cantado)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - ITAYATANWA (Habíamos cantado) Jumanaka-xa (Vosotros (as) Uds.) Kirk - ITAPXAYATANWA (Habíais cantado, habían cantado) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - TAPXAYIWA (Habían cantado)

MODOSUBJUNTIVO

Formas Simples Presente

Naya-xa(Yo) Kirk - INJTWA(cante)

Juma-xa (Tú) Kirk - INJTAWA (cantas)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - INJIWA(cante)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - INJTANWA (cantemos)

Jumanaka-xa (Vosotros (as), Uds.) Kirk - INJTAPXTAWA (canteis, canten) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - INJTAPXIWA (canten)

Formas Simples Pretérito Imperfecto

Naya-xa(Yo) Kirk - IRIJTA (cantara o cantase)

Juma-xa (Tú) Kirk - IRIJTAWA (cantaras o cantases) Jupa-xa(El, ella) Kirk - IRIJI(cantara o cantase)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - IRIJTANWA (cantáramos o cantásemos) Jumanaka-xa (Vosotros (as), Uds.) Kirk - IRIPXIRIJTAWA (cantarais o cantaseis, cantaran o cantasen) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk -IRIPXIRIJIWA (cantaran o cantasen)

Pretérito Pluscuanperfecto Formas Simples

Naya-xa(Yo) Kirk –IŇATANA(Hubiera cantado)

Juma-xa (Tú) Kirk - IŇATAMANA (Hubieras cantado) Jupa-xa(El, ella) Kirk - IŇATINA(Hubiera cantado)

(7)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - IŇATANWA (Hubiéramos cantado) Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk- cantado, Hubieran cantado) IŇAPXATAMANA(Hubierais Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - IŇAPXATINA (Hubiesen cantado)

MODO IMPERATIVO

Naya-xa(Yo) *

Juma-xa (Tú) Kirk - T’AMA (canta Tú)

Jupa-xa(El, ella) Kirk - T’ANI (cante él)

Jiwasa-xa (nosotros) (as) Kirk - T’AÑANI (cantemos nosotros (as)) Jumanaka-xa (Vosotros (as),Uds.) Kirk - T’APXAMA (cantad vosotros, canten ustedes) Jupanaka-xa (Ellos, ellas) Kirk - T’APXANI(canten ellos)

Frases de uso cotidiano - Sapuruarusinaka

a la casa, en la casa, de la casa utaru, utana, utata abrígate, puedes tener tos jantatasimach'ujuninta

acuéstese ikintama

ahora jichha

ahora sí, bien hecho jichha. suma lurt'atawa el hombre y la mujer chachanatiwarminti apúrate con tu trabajo jink'airnaqama peine su cabello lak'utamasanusima

así es, eso es ukhamawa

báñese jarirpasima

buenos días jóvenes suma uruwaynanaka buenos días niños suma uruyuqallanaka

camine sarnaqama

camine, venga aquí sarnaqamaakarupurima

caminen sarnaqapxama

corran tanipxama

corre tanima

córtese el pelo lak'utakuchurt'asima córtese las uñas sillunakakuchurt'asima cuide su vestuario (no lo

ensucie) suma isimauñjanta, janiwakhichhichantasa

dame, déme churita, churt'ita

debemos lavar la ropa isit'axsupxañajtanwa debes comer pronto jink'amaq'antama debes cortarte el pelo lak'utakuchurt'asima

debes dormir juma ikiñajtawa

debes lavarte el pelo lak'utat'axsusiñajtawa

debes obedecer a tus padres awkimataykamaiywasañawaist'anta

debes usar las uñas cortas jumaxawaljakuchuratasillunakasarnaqanta dentro de la casa uta manqhana

diferentes casas mayjamautanaka

el niño yuqalla

la niña imilla

en aquel tiempo jayatimpuna, layratimpuna. este hombre y esta mujer akachachanti, akawarminti

(8)

hagan sus trabajos irnaqanakalurt'apxama hoy día; este día jichhuru, akauru

Preguntas tipo - Chikh'inaka

¿Adónde va este camino? kawkirujaakathakhisarji?

¿Comiste ya? maq'tati?

¿Cómo está tu mamá? kunamasamamamasti? ¿Conoces la ciudad? markauñt'ati?

¿Cuándo volverás? kunapachapurinta?

¿Cuánto vale? qawqasa wali?

¿Cuántos hermanos tienes? qawqajilatanitasa?

¿Dónde está? kawkinkisa?

¿Dónde fuiste? kawkiru sarta? ¿Dónde te duele? kawkiustama? ¿Hacia dónde vas? kawkirusarjta? ¿Por qué lloras? kunatajachjta? ¿Por qué te ríes? kunatalarjta? ¿Qué animales tienes en tu

casa? kunauywanakautamanautjayta?

¿Qué aves tienes en tu casa? kunajamach'inakautamanautjayta? ¿Qué comida te gusta más? kunamaq'amuspamunirita?

¿Qué dijo? kamsisa?

¿Qué es esto? kunasaakaja?

¿Qué novedades hay? jichhakunanakautjisa?

¿Qué te duele? kunasaustama?

¿Sabes cantar? jumakirkiritati? ¿Sabes leer? jumaliyt'ritati? ¿Sabes escribir? jumaqilqiritati? ¿Te gusta la leche? juma lichi muniritati? ¿Te gusta venir aquí a la

escuela? jumaakajach'ayatiñautarupuriñamuniritati? ¿Vienes atrasado? qipaqipatapurjta?

¿Qué vas a hacer? kunalurantasa? ¿De quién es este bote? khistinkisaakabutija? ¿Qué vas a hacer hoy? jichha kuna lurantasa? ¿Por qué no me llamas? kunatajanijawsista? ¿Cuándo terminas? kunapachatukuyanta? ¿Es tan terrible? muspajaniwalipuniti? ¿Cuál es tu asiento? kawkisachukuñamaja? ¿Cuándo llegaste? kunapachapurta?

¿Tomas agua o jugo? umacha, juguchaumanta? ¿Para quién es este caballo? khistitakisaakakawalluja?

¿Qué te pasa? kunajumaruxapastama?

¿Tienes hambre? maq'aaythamti? Imperativos - Lurt'añaja

lávese el pelo, la cabeza lak'utat'axsusima, p'iqit'axsusima

lávese la cara uynajajarisima

lávese las manos amparanakajarisima

lávese las orejas jinchhunakajarisima lávese los dientes lakach'akajarisima

lávese los pies kayunakajarisima

limpie sus zapatos, tiene barro zapatumajarisima, ñiq'iniwa límpiese la nariz nasamapichharasima

(9)

luririjtama

no debes mentir janiwak'arisiñati

no debes robar janiwalunthathañati

no debes ser flojo janiwajayrañati

no ensucies tus cosas janiwakusasanakakhuchhichañati no fumes, puede hacerte daño janiwafumañati, janiwaliwa, usuyiriwa no rompa su vestuario janiwaisimawikhakhantati

no saldré janiwamistuti

no vendré janiwapuriñati

no vendré más janipuniwapuriñati

que venga tu madre mamama purpana

que venga tu padre tatamapurpana

saldré mistuñawa

salgan todos tajpachamistupjama

la saludaré aruntañawa

salude, usted juma arunt'ama

siéntense, tome asiento chuqt'am, juma chuqt'asima tenga cuidado con su herida usutchata suma uñjanta

tome su remedio qullamaumt'asima

trae agua umaapanima

vaya afuera, salga anqaru sarama, sarama

vayan ustedes dos paypachasarapjama

ven con tu madre mamamantipurima

ven con tu padre tatamantipurima

venga para acá, adelante akarupurima, layrjaru

vengan todos para acá akarutajpachhanakapuripxama vigila, cuida los animales junch'ukima, suma uñjantauywanaja vuelvan temprano qaltiqalt'itapuripxjanta

vuelvan todos tajpachhapuripxanta

me voy a descansar naya samart'asirisaraña

vámonos jina, sarjatana

Indicaciones - Chiqachaña

no fue así janiukhamanti

nos vemos luego ñäpuniwajikhisiñani

nuestra casa (dual) jiwasana uta nuestra casa (plural) jiwasanakanautasa por aquí, a este lado akakaru, aksaru

qué bueno que hayas venido walipuniwapurtt'ataxa ya casi termino mi tarea ñäpunitukuytatariyaña

yo también nayaxaukhamaraki

estoy cansada muspaqaritata

se ha oscurecido ñäch'amaqxiwa

Los números - Wakhuña Unidades - Sapanaja 1 maya 2 paya 3 kimsa 4 pusi 5 phisqa 6 suxta 7 paqalqu

(10)

8 kimsaqalqu 9 llätunka Decenas - Pätunka 10 tunka 20 pätunka 30 kimsatunka 40 pusitunka 50 phisqatunka 60 suxtatunka 70 paqalqutunka 80 kimsaqalqutunka 90 llätunkatunka Centenas - Patakanaja 100 mäpataka 200 päpataka 300 kimsapataka 400 pusipataka 500 phisqapataka 600 suxtapataka 700 paqalqupataka 800 kimsaqalqupataka 900 llätunkapataka Mil Waranqa

Figuras y cuerpos geométricos

Cuadrado pusik'uchu Triángulo kimsak'uchu Círculo muyu Rombo pusipuntani Romboide puyt'u Esfera muruk'u Cilindro chhuqulla Cono suyt'u

Los colores - Saminaja

Blanco janq'u Negro ch'ara Rojo wila Amarillo k'illu Verde chu'xña Café ch'umphi Azul larama Anaranjado wilaq'illu Morado k'ulli Gris uqi

(11)

Rosado janq'uwila

Celeste janq'ularama

Los meses del año - Maranaphaxsinaja

Enero chinuqa Febrero anata Marzo achuqa Abril qasiwi Mayo llamayu Junio marat'aqa Julio willkakuti Agosto llumpaqa Septiembre sata Octubre taypisata Noviembre lapaqa Diciembre jalluqallta

Estaciones del año

Otoño awtipacha

Invierno thayapacha

Primavera lakakpacha

Verano jallupacha

Los días de la semana - SimanaUrunaja

Lunes chinukauru Martes sajrauru Miércoles warauru Jueves illapauru Viernes ch'askauru Sábado kurmiuru

Domingo inti uru

División del tiempo según el día el día - Timput'aqaptata

Hoy jichha Anoche arama Anteanoche qharurujayp'u Ayer masuru Anteayer masuruwaruru Mañana qharauru

Pasado mañana jurpuru

En la mañana qalt'iqalt'ita La noche arama El día uru La madrugada qhanattata El amanecer qhanthati En la noche aramana

Salió el sol inti jalsuwa

Es de día urujiwa

Es de noche aramawa

Es en la tarde jayp'uta

De noche, demasiado tarde aramata, aramt'ata

Al atardecer jayp'una

Astros - Warawaranaja

El Sol y la Luna inti phaxsinti

Marte martisa

(12)

Las estrellas warawara El lucero de la mañana antawara

El lucero de la tarde achachiwarawara

Luna llena urt'ata

Luna nueva machaqaphaxsi

Familiares - Wila masi

ancianos awichunaja

abuela jach'a mama

abuelo jach'a tata

bisabuela mama jach'amma

bisabuelo tata jach'atta

cuñada ipata cuñado masano marido-esposa (matrimonio) chachawarmi bebé wawa hermana kullaka hermano jilata

hombre adulto chacha

mujer adulta warmi

madre tayka, mama

niña chica imilla

niño yuqalla novio wayna novia tawaqu padrastro parastru madrastra marasta padre awki suegra taych'i suegro awkch'i nuera yujch'a yerno tullqa tía tya tío tyo Alimentos - Maq'anaja Pescado chhallwa

Carne de vacuno wakunuaycha

Carne de cerdo khhuchhiaycha

Carne de pollo chhiwchhiaycha

Cebolla siyuylla Papa ch'uqi Camote apichu Ajo ajusa Melón ch'umañauma Sandía santilla Durazno rurasnu Frutilla wallqa Plátano platano Chirimoya chirimuya Piña apiña HOMBRE MUJER

(13)

(Para ver detalles hacer clic en las letras en rojo)

Organos de los sentidos

Vista nayra Oído jinchhu Gusto lakalaxra Olfato nasa Tacto llamkhaña http://www.logos.it/corso_ay/indice.html A cura de:Rosa Quispe

Referencias

Documento similar

En las siguientes oraciones subraya el verbo e indica su tiempo, número, persona y modo. Mi amigo escribirá

Por ejemplo, todos los verbos de la segunda conjugación cuya raíz termina en vocal, como el verbo caer, sufren el siguiente cambio: añaden ig entre raíz y desinencia en las

El verbo, como variable, posee una gran riqueza gramatical: cuenta con casi todos los accidentes: Número, persona, tiempo, modo, voz y

El verbo, como variable, posee una gran riqueza gramatical: cuenta con casi todos los accidentes: Número, persona, tiempo, modo, voz y

Localiza estos verbos en el diccionario, escribe su enunciado completo conforme al número de conjugación que se indica, analiza la persona, número, tiempo, y modo (todos están en

- Las desinencias del verbo son las letras que se añaden al radical para expresar el modo, tiempo, número y persona. 4.2 Accidentes gramaticales del verbo: Los accidentes

En cambio, los verbos irregulares son los que, al conjugarlos, o bien varían su raíz (rog-ar, rueg-o), o bien repiten la desinencia de su modelo, o ambas. Por ejemplo, el verbo

• 3.ª persona, singular, futuro simple, modo indicativo, verbo hallar , 1.ª conjugación:.. Separa la raíz de