Teléfonos de interese: Concello de Ames SOS Galicia 112. Máis información: Proxecto desenvolto por:

RECORDA

· Non prender lume. · Recoller o teu lixo.

· Non saltar muros nin valados.

· Protexer e respectar aos animais e ás plantas. · Extremar o coidado nas estradas.

· En caso de lévalo teu can, lévao atado.

Teléfonos de interese:

Concello de Ames 981 883 002 SOS Galicia 112

Máis información:

http://www.concellodeames.org

FIDALGOS E CABALEIROS

A fertilidade destas terras e a súa posición estratéxica nos camiños que levaban a Compostela fixo que desde os tempos medievais as xentes pode-rosas se fixaran nelas ben para esta-blecer señoríos ben para obter as rendas dos foros labregos. As noti-cias medievais falan da presenza dos Reino, dos Leis, dos Mariño ou dos Ardeleiro no territorio do actual con-cello de Ames; son pequenas liñaxes que levaban foros, sobre todo do mosteiro de San Xusto de Toxosoutos, e posuían terras nas que traballaban os labregos ou caseiros. Algúns, como os Mariño, acabaron mudándose a outras zonas onde o seu señorío era máis importante; outros, como os Caamaño, chegaron no século XVI e con posterioridade. Se asentaron firmemente na comar-ca e fixeron dela a sede dos seus estados.

A liñaxe dos Moscoso foi a máis senlleira de todas. Os cabaleiros desta casa, de orixe compostelá, souberon xogar as súas bazas na

complexa política dos séculos XIV e XV e construíron as bases do que desde 1475 foi o Condado de Altamira, título que, co tempo, obtivo a Grandeza de España, máximo reco-ñecemento de nobreza. As torres de Altamira, que están nas proximida-des de Calo foron a súa fortaleza principal e a súa funcionalidade mili-tar unían a simbólica, xa que eran o centro do seu estado.

As pequenas liñaxes que medra-ran ao seu servizo aparecían ante as xentes como fidalgos importantes; vivían dos foros, levaban oficios ou dotaban capelanías e festas relixio-sas nas parroquias. Construíron os pazos que primeiro eran sinxelas casas que se distinguían das demais pola súa calidade, pola torre e polos escudos que as adornaban; logo os ampliaron, os dotaron de xardíns, de corredores e balcóns; eran novas vivendas radicalmente distintas ás da veciñanza.

Esta ruta é unha oportunidade para coñecer un pouco máis de preto a este tempo de fidalgos e labregos

que acadou o seu esplendor no sécu-lo XVIII. Visítanse as Torres desde as que se gobernaba esta terra, o pazo de Leboráns –exemplo típico deste tipo de construcións- e a Casa de Sandar, tipo de construción fidalga máis modesta. Entre uns e outros, as aldeas campesiñas como Calo e A

Garea, que conservan interesantes conxuntos etnográficos que reflicten cómo era a vida no outro lado do espectro social.

DISTANCIA TOTAL: 6,300 Km.

SERVIZOS: Ningún.

Fidalgos e Cabaleiros

LEBORANS

A aldea de Leboráns é citada por primeira vez nos documentos no ano 1156, cando Paio Fernández e a súa

muller venden as súas propiedades neste lugar ao mosteiro de San Xusto de Toxosoutos, que pronto pasou a ser o máis importante propietario neste lugar. É, por entón, unha

“villa”, isto é, un pequeno núcleo de casas nas que a veciñanza se dedica-ba ao tradedica-ballo da terra.

No século XV o monxes xa deixaran a xestión das terras en

mans da nobreza, en concreto, dos señores das torres de Altamira, os Moscoso.

O casal acubillase baixo a sombra do pazo que construíron os Leis de Leboráns, fidalgos vinculados á Casa de Altamira que posiblemente recib-iron dos Moscoso os foros desta zona como retribución aos seus servizos. En conxunto, as casas foron ampli-adas e modernizampli-adas aínda que o lugar conserva todo o seu sabor tradicional.

Fidalgos e Cabaleiros

Torres de Altamira

1 km

Calo

1,2 km

Portanxil

1 km

PAZO DE LEBORÁNS

O pazo é a vivenda típica da medi-ana e pequena fidalguía que vive no rural galego da Idade Moderna. A maioría dos conxuntos pacegos foron

construídos entre finais do século XVI e finais do XVIII, aínda que moitos foron ampliados e reformados poste-riormente. Algúns, como o de Leboráns, teñen a súa orixe en anti-gas torres ou casas fortes medievais

outros fixéronse ex novo. Moitos destes fidalgos non tiñan coutos ou dereitos xurisdicionais e, en xeral, vivían das rendas dos foros e do servizo nas administracións do rei, do arcebispo ou dos grandes señores ou no exército.

Aínda que vivían de rendas e, en xeral, a súa riqueza era evidente, a fidalguía rural usaba vivendas sen-lleiras, roupas elegantes ou alimen-tos distinguidos para se distinguir do resto da veciñanza e así amosar e manter o seu estado privilexiado. Neste ambiente naceron os conxun-tos pacegos, dos que Leboráns é un exemplo clásico.

Leboráns é resultado da fusión de elementos procedentes das arqui-tecturas culta e popular. É un edificio funcional pero elegante, sobrio pero que non renuncia aos engadidos ornamentais (por exemplo, as molduras) ou a solucións como as ventás montantes que xeran no inte-rior eses xogos de luz tan do gusto barroco.

Fidalgos e Cabaleiros

CALO

O lugar de Calo pertenceu ás propiedades e ao señorío dos Condes de Altamira e a principios do século XVI eran traballadas por unha única familia que pagaba os correspon-dentes foros aos señores das torres. Todo parece indicar que era menor en tamaño e relevancia que A Garea e Leboráns.

É unha aldea que estrutura a maior parte das súas casas ao longo do antigo trazado viario. Por aquí pasaba unha das rutas que unían as Torres de Altamira e as terras de Brión co camiño de Bergantiños e Negreira.

Calo conserva parte un certo encanto tradicional. Hai varios exem-plares de hórreos, construídos seguindo a tradición maían, que están en bo estado de conservación, e algunhas vivendas que son mostra clara das tipoloxías tradicionais (casas terreñas e de sobrado, casas máis amplías e robustas do século XIX). Resulta especialmente fermosa

e agradable a fraga que hai á saída da aldea cara á Garea, poboada de especies autóctonas.

Fidalgos e Cabaleiros

Torres de Altamira

1 km

Leboráns

1,1 km

Sandar

1 km

A Garea

1,2 km

A GAREA

Aínda que o mosteiro de San Xusto de Toxosoutos posuía terras

neste lugar, o certo é que a princip-ios do século XVI a maior parte dos veciños de A Garea traballaban ter-ras que tiñan aforadas ao Conde de

Altamira; algunhas eran do mosteiro, outras doutros propietarios e xusto a metade foi comprada polos Moscoso a principios dese século. Os

docu-mentos din que a veciñanza non era xente acomodada pero tampouco pobre, se cadra porque a aldea está situada nunha boa localización, na aba do monte e achegada ao río.

As casas, antes como agora, fóronse colocando ao longo dos camiños que aquí se cruzan. A maioría son de cachotaría e distribu-ción que fala a voces do seu pasado labrego; noutras, pola contra, a pre-senza de pedras de cantaría, cornixas ou elementos decorativos delata unha maior riqueza dos donos.

Fidalgos e Cabaleiros

Calo

1,2 km

Sandar

1,2 km

Trasmil

800 m

A Igrexa

500 m

SANDAR

Sandar é unha aldea monumental na súa sinxeleza. As casas, que pre-sentan características típicas desta zona, agrúpanse en rúas que con-flúen no centro do lugar e se alongan seguindo os antigos camiños. Son de cachotaría de granito e aínda se con-servan algúns exemplos de casas terreiras, o modelo máis antigo de vivenda. Nestas rúas é doado lem-brar a vella vida labrega xa que se conservan un bo número de constru-cións tradicionais: hórreos do tipo Amaía, palleiras, colmeas de alace-na, cortes, o muíño ou as pedras de lavar no río que foron substituídas polo novo lavadoiro. Todas estas infraestruturas eran necesarias para o desenvolvemento da vida labrega antiga, baseada na diversificación de cultivos, as solidariedades entre veciños e parentes e a autosuficien-cia do fogar; só así podían as familias sobrevivir e facer fronte ao pago dos foros.

O pobo pertenceu á xurisdición das Torres de Altamira, aínda que no

século XVIII aquí estaba o soar da chamada Casa de Sandar. Esta liñaxe fidalga levaba os apelidos Acuña, Durán e Figueroa e posuía tamén as casas de Esparís (Brión) e Tines

(Vimianzo). Foron oficiais dos exérci-tos reais, rexedores perpetuos de Santiago e xuíces e avogados en dis-tintas administracións.

Fidalgos e Cabaleiros

8

Calo

1 km