T E R E Ni T I I • A F R I C O M O E D I Ì S . S E X . É X M. \ N T O N I I M A V R E T I cxemplari accuratifsimè emen- . dat£.

P V B L I I

T E R E Ni T I I •

A F R I C O M O E D I Ì S . S E X .

É X M . \ N T O N I I M A V R E T I cxemplari accuratifsimè emen- .

dat£.

His necedunt varu,ae breues annotatìones in mirgi- nt aifcripta,qmbus loci obfcuriores àiligtntif-

fim i cxplicantur,

,Àd h*c oóinia libellus de Comcedia Se Tragosdia Donati ' Afro,Cornuto aifcriptus, qui corruptifsitnas antcà

legebatar,luse integritati reftituitur.

m i %

^(lA 'Xf

Anno ! Ì6 23 ,

A--

CVM GRATI A, ET P R IV I lE G IO l gsfar AuguiaÈ Excudebat Didacus LatorreiJn r'ypograpbi-

ca Officina Regji Noiocoajij peipars de GRÀTi Aj

• f A S S A .

N

del Confefÿ de (U Magejiad.,y Affejfor ail llluflrifstmo fenor D.IuanFernandez.de Heridia,Regente el Oficio delà Qeneral G&

&ernacion âelprej'ente Reyno de Aragon',por comif^

Çon a Nos daââ,en las Cortes vltimameme celebra­

das en la Ciudad de Calatayud,el año próximamente faffado de i6 i6 .p o r la Cefdrea Mageflad del Reji-

nuejlro feñor ,y quatro bracos de aquella,para losf i ­ nes y ef.Bos infrafcripm. Auemos vifie efie libro in intitulado , Publij Tcrentij Afri comœdix fex.

Jmpreffo en Zaragoça por los Regidores del H cfi fit a l General-de nuefira Señora de Gracia de la di-

€ba Ciudad, y lo auemos tajfado cada pliego de aquel

^ quatro dineros'.el qudlprecio le tenemos por jujioy acomodado, y queremos que efia tafia fe ponga al principio de cada libro,para que a todos confie. Rara lo qttal de pedtmiento de parte del dicho Hofpital, di­

mos la prefentefirmada de nuefira mano en Zarago ' do* 4« Dizimbrefaño í627. _

y id it Mendoça^iTeiror,

Donación del Sr. D. Vicente Lissa y las Balsas, á la Real Junta de Biblioteca de la Universidad de Za­

ragoza ano de 1831.

I

ÍYPO-

¡ÉÜIÉliiÉi

p 1

T Y P O G R A P H V S

L E C T O R I S.

animofuerim fem per in bona\

rumlitterarumjiudiojbs^ am icele- tioTyVel exeopotejiintelligi, quod invotii nihil prtus habeam

quodea cudantur opera meo quocunque latere

^ fumptu,quibus adolefcentldorum ingenia iu uari,eorum q4jludia longius prouehi pofsint*

Etenim f i ex hac communi omnium parente Ac a demiayeiufq. fily s non exigua tota ’uitce mece curfu commoda comp aro ^iniquumfané^ne died impiumtmihi videbatur^fi non eodem quicquid

\fiin me virium érfa cu ii aris refunder em, vtì^

de non omninb incerta viuendiJpes iam duce­

rei. Hoc animo cùm efiemtamice le£ìor,viderd' quemultosludimagiflrosiuuentuti credulce^ re rumque imperite nugaspotiur,quam anfcenio-l res S' poli fiore s litter as pr oponer e ^ad quas tan quam a d fa x a adbarefcerenf.non potai me coni tiñere ^quin ad T erenrianarumfabularum edi- tionemtpro viribusfefiinationem adhibere.NH JiHiMl Gommodm ejjepofsitjlu dp adolefien^

" A » rifili

gulorum^ qui ad fupertores fcientiai afpiranti quàm’vtcopiofam^ bene cultam latini dì-

¿ìionisfuppelleéiikmfibt paratam hahea»t:pef tnagtit referre exißtm aui,ßT erentium praßa tìfsimumlaùnìtaùiamoremi propri/firmo fìis artìficem inßgnem meìs fumpttbus excuden dum curarem.Hocß quidem nominem fu t u r i /pero, ’vtgratcé in parentem Academiam, pro tutus di gnu ate velvitam profundam^nimi "Vó luntatis^tanquamteßimomurü aliquod extet^

In quo quid diligentia^ opera doÙifstmorum

<birorum,qmbus eß hoc onus à Eeuerendo T)*

Vic4 Generali permißum ac demandatu fimus confiquuti: tuum potiusiudìcium effe ’volo^ qud meum.Conatienim funt, libi bum librum

,

pene innumeri sante afcatebat mendìs^ omni eX partefuicintrgrttati reflitutum dare,quantaq*

licuit fide^^ religione inlucem ernittere.Q^ni ß multi) quam antea cafligatiorem tibí ludìma

gißriy non fine magna voluptàte & fru iiu prßegerint gratifsimumme tibijorn

reexißimabo.

iO fii

TE.

T E R E N T I I V I T A E X

A L I O D O N A T O .

Vblius Terentius A fer, Cartilagine j natuSjfcruiuicRomgTcrentioLucano I Senatori,á quoobingeniú,& formam non inftitutus modo liberalitcr, fed & maturg cft manumifltjSjQuidam captò efle cxiiHmant«

quod fieri nullo modo potuiiTe, Feneftclla do-»

cet;cuminfine fecundi belli Punici,Stante initium tertij natus fit,& mortuusmec fi àNa midis aut Getulis captus fit,ad ducem Roma- numperuenircpotuiflct,nullo commercio in ter Itálicos, & Afros, nifi poftdelatam Car- thaginé c*pto. Hic cu multis nobilibus fami- liariter vixit,fed maxime cum Scipione Afri­

cano,& cum L:clio,quibus etiam corporis gra tia concilia tus exiflim atur. Quod & ipfum Fc neitclla arguir,conten dens vtroque maioreni nata fuiiTeiquacnuis & Cornelius neposequa- lesomnes fuiflctradat, & Portius fufpicioné de confuetudine per h^efaciat.

Dum lafciuiam mbilium, 0-fucof4i laudes petit^

Dumafricani vocidiuin¡ inhiat auidis auribus, Dum adpuriumfecfnitare & Lteliumpulchriiputat, Dum fe amari ab hifee credit,crebro in oilbanii rapi Qbflorem ¡tatis fu^upfmjublatis rebus, adfummS

Itìtpiamred^àuseh,

a »4*

g Cecilio.

Cecili).

o s t o H-s, ducsntorS coronato- rum prcciu cft.

Praelatus.' Ménandro.

Tcrentius.

T E R E N T i r v i t a ;

Jtaq. è confpe&ti omnium abijt in Gmciam iti ter.

ram vltimam:

Mònuus e[i inStimpbdo jircaii« eppido : nihil 'Publius

Sdpioprofuit^nihil Ldiu's,nihil Furius.

Tres per idem tempus qui agitubant nobiles fácil- limé:

Forum Ule opera ne demum quidem hahuit conda- FlitiaWt

Saltern vt efet, quo referret obi turn domìni fer- uulus.

Scripfit comedias fex,sx quibus prima Andríá cùm ffidilibus dareCjiuiTus anteCerio recitaré^

ad cenátem curo veniífet, diñus eñ initiú qui dé fabula,quod erar cótéptiore veíUtu,fubfel lio iuxta kdulú refidés,legiiTe:pofl: paucos ve ró verfus inoiratus ve accúberet, coenafle vná?

deinde cutera per curriíTe,non fine magna C e­

ri) admirationej& hanc aurem & quinqué re-' liquas gqualitsr populo probauit.Quanuis Voi cacius de enumeratione ita feribat;

Sumetur H ecyrafexta ex bis fabula.

Eunuchus quidem his aña efl:,meruitq. prctíú quátú nulla alia cuiufquá comeedia,videlicet odo minia nummú.Propterea fummo quoq.

titulo adferibitur. NáAdelphorü principili Varrò eciampríEfcrt principio Mcnádri.Nó obfeura fama eft adiutum Terentium infcrip- ti* á L«lio,& Scipione, quibufeum familiari*

ter vi^ii;.Eádcipfcaux¡c;n6quá enira aifileui

" ... ^{- - - - - - - - - -}

E X D O N A T O .

ter fe tatari conatur, vr in prologo Adelphorù."

I^ctm quoi iHi dicunt tnaleuoli joomines'riobiles Hunc adiutare,afsidueque Tfià[cnberei

^^uod illi mdedi£lum vehemens exiHmàdt, ' ' Eaìh laudm hie duch maximxmxckm illis çUe'et»

Qaivobisvniuerfts,^pûpUloplaceniî . Qmrum opera in bello,in o: io,in negotio,.

Suo quifque tempore vfus fine fuperbici.

Vidétur auté fe leuius defèdiire,qmfciebatLg lio&Scipioni nôingratâeflehâcopiniônêfquf rame magia Si vfq.ad pofteriora téporavaluic.

QAlémius in oratione prò fe aie,Publias Afri canus,qui aTcrécio perfonà mutuatus,quæ do mi lufcrat ipfe,nomine illius, in fcenadetulir.

Nepos auftore certo cóperifiie fe aic,C • Lteliu quóda inPiiCeoianoCalédisMartijs admonitii abvxore,téporiùì vt difcùberet.peciiife abeà ne interpeUareturrferuis rande ingreiTutricIi niii dixiifejtió fæpe infcribêdo magisfuccefsif fefibi;deinde rogacóvi fcripca illa proferret, pronùtiaffe verftisqui fût

SaliipolprotertièmeSjn. promiffabuc iniuxernnt, SâcraTerenciû exjftim'atjfi modo in fcribédo adiutoribus indiguerir,nó ràScipione &Lælio vei potaiife,qui Clic adoiefcétuli fuêreiquâSu.l picioGallo hominedoftoj&^qiii cófularibus In disinitififeceric fabularu dàd3rii:velQ;Fabìo Labionej&M.PcptliOjCÓfularivtroq.acpocta.

Ideo ipfii nó iuuenesdciìgnaile,qui feadiuua^e dicerétur,fed viros quoru opera in bello, & in

A 4 otio.

T E R E N T I I v i t a ;

edo,& in negotio, populus fic cxpcrtus. Poli cditascomfdiasnódùquintii acq. trigciìmù egreiTus annu.caqfa cuitad» opÌDÌonis,qua vi debacur aliena prò fuis edere, feu percipicndi Grgeoru inftitata.oaorcfq.qaospcrindc expri ineTct in fcriptiSjCgrcflus vrbcm cft,ncque ara;

plius redijr,Dc morte eius Volcatius cradit, S ed yt Jiferfex popdo edidit compdias.

Iter bine in yAfim feciunauìm cnm[etnei Tfrentìj €etiftendit,yifHS nun^um efl.pc vita vacati por», Qiiintus Confecius redeunté è Gra:ciapcrijf-

fc in mari dicit,cum ccntu & ofto fabulis con ueriìs àMcnandro.Cetcrummortuum effe io ArcadixStymphàlOjfiuc Leucadia tradfitjCn.

Cornelio Dol3bclla,M,Fuluio Nobiliore con fuii busjmorboimplicicii acri dolore ac tsdio amiffarum fatyrarum,quas in nani prf miferar, ac firaul fabularu.qwas nouas fecerat.Fuiffe di citnr mediocri ftatura,gracili corpore,colore fufeo.Reliquie filia,qu£B Equiti Romano nu<

pfir. Item hortulos xx.iugerum, in via Appia ad Marcis villam, Q^o magia miror Porcium

♦nil. {cfiberc; * nihil Publius.

gcntcraj- ^^¥°P'^ofuìt,mhileiI,alim,nihil Turius, pclht dilli ide tentpus (jlui agitabat tiobilesfacillitiiè les ac pot f por« ille opera ne doma quide bah uh codo^hiant joi. Salte vt eifehquo referret ebitu domini [eruuhts,

Hunc Afranìns quidem omnibus comicis pr?

fertjfcribens in Compicalibus,

Termip quempiaml

... Vh1c3-ì

1

’V

E X D O N A T O .

ViHcatius auretn non folùtn Ncuio,& Pianto,

& Cæcilio,fcd Licinio quoque poilponit.Cif cero in Limone haàenus laudar:

Tu quoque qui folus ItilofermoneTerenti Comerfum,txprtjJuntque Latina voce hienandri, in mediopopuli fedatis vecibus effets,

Ì^icquid comi loquens oc omnia dulcía dicens, ItemC.Cefarh

Tu quoque tu infummis,ò dimidiate Menander, Toneris,&meritò,puri fermonis amatar.

Lenibus atque vtinam fcriptisadiunila foret vis Comica,vt aquato virtus poUeret honore

Cum Gracisinequeinhacdefpe^ttsparte iaceret, VnumhocmaceroT,& dolco tibideeffe ferenti.

Ha;c Suetonius Tranqgillns.Nam ducs TerS tios poetas fuiflc fcribic Mctius;quorum altct Fregellanus fucricTcrentius Libo, alter L i­

bertinos Tercntius, Afer patria, de quo ounc loquimur.Scipionis fabulas cdidiflcTcrcntifi, Valgiusin Aâæoneait.

Hsc qnp votaneur fabula,cuius funt?

Non has qui iure populus recenfentibos Dabat fummo honore afftilusfecit fabulas?

Qgae ab Appollodoro tranflatas eflc dicuntur comicOjPhormio & H^cyra:quatuor reliques

à Menandro, ex quibus magno fuccciTu prctioftctic Eunuchus fabula. H x-

cyra ippe excluía, vix

A 5 ^{D E}

Hos vìde- tur.

Gornuti

D £ T R A G I C O M O E D I A , E T C O M O E D . I A .

Nitium traggdííe.&comcEdía a rebus diuinis eft inchoatù:quibus pro frufti- --- bus vota foluétes.operabatur antiqui.

aut Afpen. Nà inceufis iam altaribus, & admoto hirco,id carminis, quod facer chorus reddebac Libero patri Tragoédia dicebaturivei «otìtoV hoc eft, ab hirco hofte vinearutn, & à cantilena,efus ipfius rei apud Virgil, planè fic nientiojvelquòd hirco dònabatureius carmi- nispoéta,veI quòd vtereius muftiplénus fo- Jemne prjemium cantoribus fuerat; ve.] quòd Ora fua fseibus perlinebant fcenici.ante vfum perfonarum abÀefchii’o reperturatfeces enim dicunturGriBccTj>ì/)iej.Ethis quidem eauiis trageedif nomen elt inuentù. At vero nondù coaSis in vrben^ Athenieniìbus,ciim AppolH ni Nomio.id eft,paftortim vicinorumque prse- fidi deojcoftruétis aris in honorem diuinie rei circum Atticg vkos,villas,pagos,& compita, feftumcarmen folenniter cantarent, otta eft Comordia. Comoedia, «■H(5Tpva(jie«Jep,(i»,«iy78p,quod eft commeflacum ire cantantes,quod a poétis fo- ]enni die, vel amatorièlafciuientibus choris comicisnonobftirdiimeft. Itaquevt rerum, itaetiam temporum ipforum ccepto ordine, tragcedis primó prolaca effe cognofcicur. N á

~ ... ve

E X D O N A T O .

vii ab incultis & feris raoribus paulatim per- uencutn eft ad manfuetudinem, vrbes qâæ fuc côditæj&vita miciorjatque otiofior procefsic:

ita res tragicç iongè ante comieas inucntjc.

Quamuis autetn retro prifca voluentibus repe Tragei'«

riaturThefpis tragcsdif primus inaentor, &

cômœdiç veteris pater Eupolis, cnm Gratino ' Ariftophaneq.effe dicatur:Hornerus tamé qui

ferèomnes poeticc largifsimus fons eft,eciâ bis carminibusexempla præbuit, & velue qua dam fuoram operura lege,præfcripfitî qui llia dem inftar tragœdice.Odyffeam ad imaginem comœdiæ fecifle raonftratur. Nam poft illius tale tantumque documentutn, ab ingeniofif- iìmisimitatoribusj&digeftafuntin ordinem,

& diuifafuntjcaquæ etiam tum temere fcri-5 bebantur adhucimpolita , atqiie in ipiìsru- dimentis haud quaquam, vt pofteà fada fune decora atque leuia. Àt nos e3,quæ proprie de tragcedia dicéda fune, titillo propofiti operis inftates.in alia téporadifFeramus,èr de bis fa- bulis ia loquamuF,quas Terétius imitatus eft.

Poftquâdemôftrâdæ originis caufa de vtrifq.

generis initio diximus;quod nécefl'e eft ia di- cemus.Comœdiaferè vêtus,vt ipfa quoq. o-

lim tragedia,fimplex carmé(quemadmodu ia Vetà s cò^

diximus)fuit,quod chorus circa arasfumates, nuncfpaciatus,nanc reuoluésgyros cii tibici, ne cócinnebat.Sedprimo vna perfona fubdu- daeft càtoiibws»quf refpódés altcrnis choro,

i ' loca-

T E R E N T I I v i t a ;

locuplctauit variauitq. re muficà: tú tcrtia,&

ad poftrcmù crcfccntc numero,per aftorcs di ucrfos,perfon2,paJJx,cothurnì,focci,§:cfteri ornatus.atq.infìgniarcenicorù rcpcrta» & ad hoc vnicuiq. fuus habitus,& ad vltimü qui pri aiarù partiu qui fccùdarum, & tertiarum,qui quartarùie quintará añores cfsét.diftributa,

& diuifa quinq. partito tota eft fabulatqus ta ine in ipfis ortus fui vclut quibufdà incunabu*

lis,& vixdúincipiésí(»íífl4í^»(i(,diñacft idcirco,quiano6isparum cognitisinitijs na­

ta eft:aut quia ineft inca vcl ut hiftorica fides vera: narrationis,& denominatio omnium de quibus libere deferibebatur. Etenim per prif- cos poetas nó vt nunc.pcnitus fiña argumeca, Icd res gcfta:a ciuibus.palá cum eoru fope qui geflerant nomine dccàtabantur.Ideo ipfa fuo tepore moribusmultum profuit ciuitatis:cum vnufquifq.cauerct culpa,ne fpeñaculo cgteris cflet,& domeftico probro,Sed cù poets abuti licétius ftylo.& pafsim lasdereex libidine cce piffét plures bonos ne quifquià in alterum car me infame proponcret.latalegcfàxerunt. E t hioc deinde aliud genus fabulje, id eft Satyra.

fumpfitexordium;qua: à Satyris,quos illotos féper ac petulantes déos feimus effe, vocitata cft:ctn aliunde nomen traxiife praue putanc ori 3l*j*Hacc qu$ fatyra dicitur, eiufmodi fuit, v.E jgo. in ea qi>à»is duru,& vcluti agrefti modo de vi:

tijs fiuiWitdnic fìne vEo proprij ooffl|ni* titu»

lo

É X d o n a t o ;

lo cârthe eiTec.Quod ité genuscomisdiai: ttiul tis obfuic poetis,cum in fufpitionem poccnti bus ciuibus.vcniflfenc illorum fada dcfciripfif*

fe in peiusjac deformafle genus fty locar minis:

quod pfiitìò Lücilius nouo cöfcripfit n1odo,vt poêfim inde faceret, id eft, vnius carminis plu

res libros.Hoc igitur,quo fupra dixirous mo- ^ dOjCoadi omittere Sacyra,aliud genus carmi

nis ^iiyûoiifHuiià</l(cc(f,hoc eftmouam comcédiâ repecere poétæ.quæ argumétó Comuni magis,

& generaliter ad omnes homines, qui medio- cribus fortunis agür,pcrtinerec & minus ama ritudinis fpcdacoribus,& eadem opera mulm delcdationis affcrrec,cócinno argumcnto, cò fuetudinc cógrua.vtilis fctétijs,grata falibus, äpCa metro. Ve igiturvbcriorcs il la: fuis quatq,

cclebranturaudoribusjitahæc vt« y*” ***^

cûmultorûantciL,turn precipue Menâdri,Tc * rétijqicftjde qua cu multa dicéda fint,fat cric;

tame veluti admonédi ledoris caufa, quid de arte comica veterü chartis continétur.expo- ôcrc.Comçdia vctus.vt ab initio chorus fuit, paulacimq. perfonarum numero in quinque adusprocefsitiitapaulatim velut attrito acq<

extenuato choro adnouam comœdiâ fieper- uenie, vt in eà nó modo no inducatur chorus, fed ne locus quidê vllus iam relinquacur cho- ro^Na poftquâ otiofo tepore faftidiofior fpc»

dator eiFeduSjtuc cu ad cäcpres ab adoribus

fabula »anftbâC|COQÎurgerct & abirc cfpiftcc,_....

D E C o M O E D . E T T R A G Ì adtnonDÌt poècas primó quidem choros pr£B- termittere,locù eis rclinqueneés,yc_Menàder fecit,bac decaufa,nó,vtalij exiilimanc, alia,.

Poftremó ne locum quidem relinquerét.quód;

Latini fecerut comici:vndeapud illcs dirime re adus quinq.partiros difficile eft. Tum etia Grteci prologos nó habét more noftrorùjquos Latini habent'.Deinde íto¡{^'ra-¡)/¿fi;<«¿i/«s,ideft^

déos argumétisnarrádís machinatoSjCeteriLa tini inflar Grxcorum habét.Terétius non ha-;

betiAd hxc,'sr^ó[dTi)í0C7r^áá'a¡wct,id eft, perfo- nas extraafgumétum 3c.cerfitas,nó facile cetcj ri habenc:qiiibusTerétiusfepe vtitur,vtper, Iiartim induàtiones facile patear argumétuma Yeteii’es.etfi quoq, in metris negligentius vfir funt iàbico vcffu,duntaxat in fecundo,& quar;

to Ipco.-tamen à Terenrio vincuntur rcfolutió, ne huiusmetri, quàtum poteft, comminuti ad imaginera prpfa: orationis. Tura perfonarum legescirca habicum,£Etarem, officium, partes:

agendi j nemo diligentius Terenrio cuftodi-, uit.Quin etiam folus aufus eft,cùm in fiftis ar^-;

gumentis fidem veritatisaflequererur, etiani' contraprtefcripca comica, meretrices inter-, dura non malas introducete, quibus tamé ciir;

bon^ finc,& voluptas per ipftiro, & caufa non defit. H xc cùm artificiofifsima T erenti us fe- ceric,tum illud eft admirandum, quòd & ma rem retinuit,vt comcediam fcriberet: & tem*

perauic aiÌ6juro,nc iiuragwdjaim tW

qUÒ4

E X D O N A T O .

^uòdcùinalijs rebus minimè obtentum, & á PÌautOj& abAfranio, & Acci0,& muln's fere magnis coinicis inuenimus. Illudquoque iu- tcr Teientianas virtutes mirabile, quod eius fabulieeo func temperamento,ve ncque extu- mefeant ad tragicam^eifitudinem,ñeque ab- ijciantur ad hiftoricaRi.Adde quod niiiil abr- trufum ab eo ponicur, aut quod ab hiftoricis require-ndum-fit:quod fepius Plautus facit, &

c è eftobfcurior inpluribus locis. Adde,quòd argunienti ac ftyliita attente memor eft, ve

«ufqaam nò cauerit,aut curauerit, que obef- fe potuerunc : turn quòd media primis acque poftremis ita nexuit, vt nihil addicum alteri, fed aptum ex fetotum,& vno corpore videa- tur effe compofkum. Illud quoq. mirabile in ' , co:primo,quòd non ita mifeet perfonas qua- r tuor,vt obfcura fit earii diftinfiio.Et icé quòd nihil ^ populum facit a'Aorem veluc ex tra-' goedialoqui: quo4 vitium Plauti frequencifsi mù eft.Illud etià inter cfteras eius laudes dig nù vidctur,quòd locuplctiora arguméta ex du pìicibus negotijs delegerit ad-.fcribédum. Na exMp£aHecyra,,ip qu^fcribit Pamphili amo réjQSEters quitjq. binoi adolefccculos habent.

Illud vcrò tenendum èft, poli: iab>Iìrnm Èatinos multa fabularuh]i genera protuliffervt.^^“*

T ^{O gatas^} fcenicisjatqii^argumentisLatinis:

P rf ccxtatas,ab indignitace perfonarum 8c La vbi

T É R E N t i r V I T A ,

l^bi aditats funt plurimf, Hhynconicas,ab ac toris nomine; Tabernarias, ab huthilièatii af- gumencì& ftyli:Mimos,ab diuturna imitacio»

tic vilium rcrum & leuium perfonarumjntcìr cragcediam autem & comeediam cuoi multai tum imprimís hoc diftac, quòd in comoedià mediocres fòrtunf hominum, paruì ímpetus, pcriculaq;, iKCiqua» funt exicus aftionum. Ac in tragf dia omnia contraria, ingentes perfo«

r ix , magni tim otes, exitus funefti habentur*

È tillic turbulenta prima, tranquilla vltima.

In cragoedia contrario ordine res aguntur, tü quòd in cragoedia fugienda vita, io comeedia capeiTenda exprimitur. Poftremò quòd omnis comoedia defidis cii argumcntis :tragóèdiai litìn« fà..ra;pède hiftorica fide pctitur. Latinae fabula:

iuliè au- primó àLiuio Andronico fcript5 funt,ad cura das resjcùm eciam tum recenpus idem?¿

poèta & ador fabularum fuarund fuiiTet. Co­

ni cediseautmotorix fune,aut ftaCatiac,aut mi- ftx.Motorif.turbulcnts: ftatarij, quictiores:

miltx.cx veroque adu confiftentes. Comeedia per quatuor partes diuidicur,prologó, prota- iìn,cpicafin,cataftrophcn.Prologus, cft velati prxfatio qusdam fabulf,in quo folo licct per argumentum aliquidad populum rei ex poè- tfjVelcx ipfius fabula:, vel ex adoris commo-ì do ioqui.Protafis,primus eft adus, initiumqj dramatis.Epitafis, incremétum procciTufque tufbaruoii cgc»S|VC ita ^S££im|<notus er*i

f o t i í í ttot.

Ptrtei co

E X d o n a t o ;

roris.Cataftrophe,cóuerfio rerum eft ad iucù dos exicus patefada cunélis cognitione gefto

rum.Còmóedia eft fabula,diuerfa ioftituta co Comcetfí«

tincns,affe£i:uumq; ciuilium ac priuatafumre rum.qua dicicuf ,quid fit in vita vtile,quid c6 tra eivtàHnrn.Hanc Grsci fic definiere: »wìz« bSl¿> KAhTiìtWjJ t(SÙ JTflAlTiKwJI TS¡ayiiá.Tiiij «*ìi»

t/lùvosToi^u^},. CotntEdiàeflejCicero ait,imita tiouem vitiEjfpeculum cófuetudinis, imaginé veritatis.Comoedis autem á more antiqdo di à:a:,qui3 in vicis huiufmodi carmina initio a- gebantur apud Gracos.vt in Italia compitali tijs ludicris.admifto pronùciationis modulo, quo duHi adus cómut3ntur,populus detineba tur,ant hoc eft,ab aftu vit¿ ho- minum,quiain vicishabitabantob mediocri catern fortunarum.nonin aulis regijs,vtfuac pcffdnx tragic¿,Comoedia vero,quia poema fubimitacioòè vitsatque fimilitudine cópo>

fitum eft,ingeftu,& pfonunciationeconfiftit.

Cómóediartì apud G races dubium eft quis £¡,5 có<^el^' inuenerit pfimusiapud Latinos certum éft,8c ' ® comeediam togatam,& tragoediam primòLi uium Androhicum reperitfe; qui ait. Cornee' diam efte quotidiana vite fpeculum.Nec iniu fia.Na ve intenti fpeculo,veritatis linéaìmen- ta facile per imagines colligimusricajetìionc còmoedif.imitationem vitte confuetudinifq.

non aigerrimè aniraaduertimus.Huius autem órigirtis ratiog^ cxc?nsciuitatibus móribuf

^ .. . i

P E C O M O E D . E T T R A G i

Origo conque proucnit.Athenienièsnamque Attica cu

íS“ 4í5 ftodientes degaotiacn.cùm vellent male vi- uétcs notare,in vicos & compita ex omnibus locis IsEti alacrefq; veniebant,ibique cum no minibus fingulorum vitam publicabantivndc nomen compoíicum , vt comcedia vocaretut.

ü z c autetn carmina primitus io pratis molli bus agebanturrnec deerant premia , quibus adfcribcndum doétorum prouocarenturinge nia.Sed adqribus muñera offcrebantur,quód libentius iucúdo vocis flcxu ad dulcediué c5 mendationis vtercntur. Capcrnamq; pro do nohisdabatur,quiavitibus noxium animal habebatur,á quo etiá Tragcedis nome exor- TragGtdU tu eft.NonmilIi auté ex amurca olci face,que yndedi^a gfl; humoraquatilis,tragcediam dici,vocariq, maluerúc,qui ludi cùrn per artifices in bono*

rem Liberi patrisagerentur, ctià ipfi cornee«

diari!,tragfdiarumqj fcriptores huius dei ve- lut praefens numen colere, vencrariq. ccepe- rùt.Cuiusrei probabilis ratio e x titif.ita e - nim carmina inchoata proferebantur, yt per ea laudes eius & fafta gloriofacclcbrari.pro- ferriq. conftaret:tum paulatim fama huius ar tisincrebuit. Thefpis autem primus hate feri pta in omnium notitiam protulit.Poftca Aef chylus fecutus exemplum publicauit:de qui­

bus ita Horatius in Arte Poetica loquitur;

jgnotum tragica genus inuetiiffe Camps Dicim^& nxi^e ioemitA Thefpis.

E X d o n a t o :

eanerent, agérentq-, perm:Bi f£ dhm ofài

•poflhunc perfonte.pall^qi reperì or haneSìg t4efchyluii& modicis insìrauitpulpita tignisi Ët docuit ,tmgnumq-, loqm,nhiq' eothurno»

Succefsit vetus bis comadia ¡non ¡ine multa Liude-.fedtu viciumlibertas ixciditt&vim ) pignam lege regi lex eS accep. a, chornfqì T uTpiter obticutt,fuhlato iure nocendu

Nil mentatum mjìri liquirepcëti-,

Nec minimum meruere decus^vesìigia Grçci

\Auftdeferere,&celebrare dornsñh a faBa, Vel qutpretextas,vel qui docueré togatas,

¥ A B V L A, generale nomen eil.Eiasdu$ Fatalíí primg partes fût tragcedia&comœiia.Si La tina argumcncatiofic,pra:textatadicítnríCo Specie»

meediaautem multas fpccics haber:auccnim mosdias, Palliataeft,3utTogata,aucTabernaria,autAc tcllana,auc Míínus,aut Khyntonic3,auc Plani pcdia.Planípedia auccm diáa ob humilitaté argumenti eítis, ác vtilitatem aáorú.qui non cothurno,autfoccovtuntur ¡n fcena,aut pul­

pito,fed plano pcde:vel ideo,quod non ca bc

gotia cótinet

qusc

ccenaculis habitantium fût,fed in plano & ha Pcffonag fililí líico.Pcrfonati primi egiíTe dicuntur co primi. ' mceJiam Gincias,& FahTcus;tragce.1iam M i-

■utius & Prothonius, Omniumautem comee díarum feriptaexquarnor rebus omninó fu- inuotur:nomine,loco.fa¡5lo,euentu.Nouiine, VE f hoIt^io,tíccyrâ,G«rg^lio^Epidicus:Lo-

^ ~ ^ B a eoi

Formi ro lucedi^iu.

Partes co- ircrd:?.

P'rologi.is,

& eius fpe- cies.

Prolog!!,?;

P'rolooiunj!

Protails,

Epitaiis:

Cataftro- phe.

D E C O M O E D . E T T R Ä Ö , cOjVt Andria.LeucadiajBrundufina. Fañovt Eutmclius, Aiìiiaria,Captiui:Éuentu, vt Com morientes, Adelphi, Heautoncimorumenos, Comcediarum forma; funt tres.PalliaCieGfa;

cumhabitutn referentes, qiias nonnulii T a ­ bernarias vocant.Togatcc,iuxca formara per fonarum.habitum cogarum defiderantes: Ac- tell3n2,falibus>& iocis compofittE , qus in fe non habenc nifi vetuftam elegantiam.Cornee- dia antera diuiditur in quatuor partes, pro- logura.protaiìn,epitaiìn,catafi:rophen.Prolo- guseiì: prima dicìio, ^à Grscis àìQ.^'zs^'ihoy^^

id cft,antecedens veram fabula; compoficio- nem elocucio. Eius fpecies quatuor fune fft/jíCíTííií^cómendatitius.qL'x fabula vel poe­

ta comraendacur:(yi'(i:<^(5ftVÒs reIatiuus,quo auc aduerfario maledicta,auc gratis populo refe«

T Ìizm ym ^ liìih, arguraétatiuusjfabiil^argu mentara cxponés.jxiiiTfls.rnifìus.omniahxc in fe cócinens.incer prologum,&Prologium qui dà hoc intcreife voluerunt.quia prologus eft, vbi poeta excufatur,aut fabula cómendatur:

Proiogjum aucem eft,cura tantùra de arguraé todicicur. Protafis eft priraus atìus fabulx, quo pars argmnéti explicatur,pars retinetur ad populi expeiftationem tenendam.Epitafis i.nuclucio argumencijCuius elegantia cóoecli- f ur, Cacaftrophe.explicatio fabiil£C,per quam euérus eius approbatur. In plerifq. fabslis ip

fijd'Uin nomina priora ponebantur^quam poè.

tarumj:

E X D O N A T O .

tariim,ín nonnullispoécarum quàm fabularG, cuiusmorisdiuerfitatem antiquitas probat.

Nani pluriinùtn aliqui fábulas ederent, ipfa- rum,nomina pronuntiabantur antcquá p<. e. ai pronuciarétiir,nec aliqua inuidiaàfcribendo deterreri poifcnr.Cùm autcm per editionem inultarum pcets ia ciTet autìoritas acquifita, rurfus priora'poétarù nomina proferebàtur, vt per ipforum vocabula fabulis attentioac- quireretur. Adas diuerfisludis manifeflum eft infcribi.Nà ludorum quatuor fune fpecies qnoscurulcs sdiles muñere publico curant. ^'¿or.

Megaléfesjmagnis dijs cófecrati,quosGra:ci, fnyctMirms appelIant.Funebres.ad retinendù populum inftituti, dum popa funeri decreta in honorem patrieij viri pietre inilruitur. Pie bei,qui pro fallite plebis luduntur. Appollina rcs.Appollini confecrati.In feena dusarg po ni folebàtrdextra Liberi,iìniilraeius.dei,cui ludi fiebàtivnde Terentius in Andria aie.

Ex arn bine [urne vedenas. *

HincVIifsé palliatu féper inducunt,fiuequod aliquando infanià fimulauic.quod tepore tè- duni fe eflevoluit, neagnitus cogeretur in bel la prodireifeu ob fingularé fapientià.qua te- dusmunitufq.plurimùm focijs profuit.Huius enim virtutis erat,animi féper decipientis in geniura.Nónulli Itacg incolas, ficut Lòcros, palliatos fuilfe cómemoràcAchillisfiueNeop tolemi perfons diademata habét.quanuis

B 3 galla

Ludonnm fpecies qua

•Multad fune.

Vlyfles cur pailiacus.

Ü E C O M O E D . E T T R A 6 . galia fcepta nunquâ ceouerinc:cuias argumen ti probatio ralis inducicur:quòd nunquam cú . reliqua Grçciæ ¡uueotuteadgerenda cu Tro ianis bel la facramenta coniurationisinierunt, nec vnquam fub Agamenonis imperio fuerúc, Comicis fenibüs candidos veftitus indicitur, quòd is anciquifsimus fuifle memoratur. Ado lefccnculis difcolor atcribuitur.Serui comici amiftu exiguo coriteguntur, paupertatisanri.

quac gracia,vel qiio expediciores agant. Parafi ticum in tords pallijs veninnt. Læcoveftitus candiduSjXrurnnofo obfoletus,purpurcus di- uiti.pauperi Pbænicus datur , militi clilamys purpurea puel'íc habitus peregrinus inducif tur,leño pallio vari] coloris vtitur,meretrici Syrmata; ob auaritiam luteum datur.Syrmata diáa fúC ab eo,quòd trahantunquæres obfeenieam lu xuriá inñítutaefl.Eadé inluctuofis perfonis in curiam fui per negligentiam figoificant. Au lea quoque in feena in terra fternuntur,qui pi ñus ornatus eratex *Attalica regia Romam víque perlatus, pro quibus fi pana setas pofte rior accepit. Eft autem minutum velum,quod populoobíiñitjdum fabularum añus commu

^iuerbia; tantur.Diuetbia hiñriones pronuciabanc.Cá tica vero temperabanturmodis,nona poeta, fed à perito artis muficç fañis. Ncque em’m pmniaijfdem modis in vno cantico tegeban- tur,fed fepe mutatis,vt fignificát.qui tres nu meros in cotnoedijs ponunt,qui tres continéc

Riparia.

E X D O N A T O ;

imutatos modos cantici illius.Qui huiufmódi modos faciebant.nomeh in principio fabulæ

‘ & fcripcoris,3c adoris fuperponebant.Humt modi adcò carmina ad tibias fiebant,vt bis au ditis multi ex popukiantè difcerentj'quam fa bulam sauri fcenici efifcnt.quam omfìino fpe daeoribus ipfis antecedeos titulas pronuncia

r e t u r .A g e b a t u r a u t e r a t ib ijs p a r ib u s .a u t im - Tìbiamm

paribus,& dextrisaut finiftris.Dextræ autem ^fpecies.

*’ tibiæ fua grauitate feriam comœdiæ diñindio nem pronuntiabant.Siniftre, & Serranæacu minis Icuitatc, iocum in comœdia ofFende- bant.Vbi autem dcxtra,& finiftra aaa fabula infcribebac ur , tniftim ioci & grauitates de- nunciabantur.

A E L I I d o n a t i i n A N D R I A M

T E R E N T I I P R A E F A T I O .

1OM O E D I A Andria cùm palliata ] fitsdc loco nomen accepir,& á Menau ____ jdro prius, & nunc ab ipfo Terentio, qui cum deChryfideloqueretur,ficait:Hei vereor,ne quid Andria apporter mali.Et hoc commune vocabulum eft in Grasca maiori ex parte motòria eftjcontinetq.adus amatorutn adolcfcentium,& patrum piorum.Suc ibi cal lidi ferai,aftuta: ancillæ,feueri fenes , adolcf- centuli libcrales.In hac prinvf partes fenisSi

monis funtjfccúdf Daur,tertiæ Chrcmetis,&

B 4 dein-

m A E L I I D O N A T T .

íleincepsreliqiiorum.Prologas in hac acería ducitur,& in aduerfarios non mediocriter ex afperatiir.fed camen id íiibciiiter fie,ve omniá * laccfsitus facere videatur.ac dicere.Hic pro- Mfis fubtilis,epitafis tumultuofa,cacañrQphe pene trágicas^ tarnen repéce ex his turbis in tranquillum peruepic. Hgc prima adaeft lu­

dís Megaienfíbus.M.FuliiioíEdiIe,& M.Gla- L . Att¡lii)S,LatinusPr5neftinus,&: L . Ambi uius Turpio.Modos fecit Flaccus Claudi) fi- lius tibijs paribus, dextris, & finiftris. Et eft tota Grjeca edita M.Marcello,& Cn.Sulpitio COSS.pronunciataq. eft AndriaTer.cntij,ob incognitum adhuc nomeo poérje , & minoris apiid populumauñoritatisac meriti. Diuer- bi)s»& canticis lepide diftinifta eft: & fucceflu fpeéfaca profpero hortamento peer^ fuir ad alias confcribendas.Initium autem ’mfOretfiHÓy STfio-cosírii/íjid eft,3duentitiam perfonarum re- cjpit S o ü s, propeer euojuendam argument!

obfeuritatem .Perfona autem prctaticaeain- tellig,ítur,qiiíE femel induñain principio£3.

bulgjin nullisdeinceps fabula partibusadhí- betur.Adnotandum fane puellarom liberaliü puMam orationem in profeenio indici in co­

media palliata,prater inuocationem lu- ponis Lucinf ,qua & ipfa quoque

poft feenara fie­

ri foleti

E IV S brione,^M inutio Valerio curulibus.Egcrüc ^

j ì l V S D E M A R G V M^ëN T V M

I N Ï A D E M .

C H R E M E S Atticus,pater P'afsibu

\x & Philumenç : cum ex his duabus lePafsibulâ perdidiife falsò crcderet»

reliitam Athenis,ncc yifam poftea multò te­

pore,táquamvnicá fibi putâbatPhilumenam:

¿juamCharinus adoleftensAthenienfis adama bat vnicè,& ¡eamfibi petebat vxorem.Sed pa ter eam Pamphilo cuidamSimonis filio vitro defponderat:qui Patnphilus contra fororerri Chryfidis,ac peregrinam tum creditam P afi- bulatn fupradidam.alteramChremetis filiam fub nomineGlyçerij latenter fie amauit,vt ex ea filiam fufeepiflet infoio pâtre;qua intelle- aa,çommotus SimopateiPamphili,dnm per faifas nupcias tentât animum Pamphili,mul tisdolisà Dauo ipfe deluditur feruOjpericu- loq. Charinij&Pamphili motus error in fabu la,qui vfque ad eum fine dudus efl:,dum Athe nasveniens Andrius quidam Critonemape- riac,& nodum fabule foluatrper quena agni ta Pafibula recipitur à parençibus , & rraditur Pamphilo amati,Philumena veròCharino def

pondetur.&traditur exoptanti.

Perfpedo argaméto,fcirc debemus hanc efi­

fe virtutempçëcicam,vt à nouifsimisargumê

*•1 « M M M J« ■«*«*»»• Sr t* J O I ne

1^, T - - --- --- » ---

jL

or

B 5

narra-

a r g v m . a n d r i a e ;

narratiuè reddat fpe<ftacoribus,au¿toreínquc præfétê fibi exhibeac,vbi finis cU tabu]æ..Hûc cnim ordinem,&;circu]um pcëticæ artis, vèl virtutis,non modòfecuti funt tragicijcomici que auâ-'res.ied Homerus.etiatn & VirgiJjus tenuerunt.Diuifionem aduum,in Latims fa- bulis internoicepe difficile clt,caufani iam du dû demooftrauimus. Vnde autem,aut quomo do,quamuis ægre.tàiotelligi.diftinguiq. pof- opera pretium dicere principio dicen dura eft,nullaai perfonâ cgreiïam quinquies, vitra exire pofle.Sed illa ne plerunque décipi nnir.quod petfooam cùm tacuerit, egrefliain faifô putamur:quf nihilominusin proicenio tacens loquendi tempus cxpeâac. Eftigituc attentèanimaduertendum,vbi,& quando fee na vacua fit ab omnibus perfonis,vt-in co cho rusvel tibicen audiri.pofsit:quod cura videri mus ibi adû eiTe finitura debemus agnofeere.

Confondit fçpe lectorem id,quôd perfona in iuperiorircenadeiinens, & in próxima inci- piens loqui,non intelligicur ingreiTa,quôd ip fû experientes fiatim diiudicant de rerû ac is porum quancitate; poteft enira fieri,vt& in- greiTajquà'ra prauè credimusde profeenio no rècefsifle.PulTe antera quinto egredi perfona non & neceííe efl’c dicimus,vtappareac vltrd exire non poiTe.In tragedia,& paremsexire,

& folere pariter,& licerc.Primusadus inAn dmnartactôncin Sim oaisapudSoü^ conti

... . ■... ... net

a r g v m . a n d r i a e;

u e t a r g u m é t i . q i i ò d p o p u l u s h a c o c c a f i o n e p e t d i f c i t : m o x q u æ r d â a p u d - f e D a u i d e d o m i n o

& e î u f d e m c u m d o m i n o v er ba ; >k r u r f u s e i i i f - d e m f e r u i d e l i b e r a c i o n e m q u i d r c r n m , g é r â t . S e c i j n d i a â u s b r e c f u n t r C b a r i o i v e r f e a , p r i m o c u m B y r r b i a f e r u o , & p o i l c u m i p f o P a m p h ü o d e n u p t i j s . ' P a m p h i l i f e r m o c u m p â t r e d i l o ç o n f e n t i ç c i s i n n u p t i a s , B y r r l n æ v e r b a . D a u i c a l l i d a p r a c i o a d u e r f û f e n é . T e r t i o a â i u i hæi;

a t t r i b u u n t u r : M y f i d i s c u m o b f t e t r i c e c o l i o - q u i u m , D s u o a c S i m o n e a i i d i e n t i b u s : pat t u s G l y c e r i j f u f p e i l u s f g n i , & ; D a u i a p u d e i i t r a u d u l e n t a f e r i O P c m a t i o ï S i n a o n i s v e r b a c ü C h r e m e t e d e n u p t J s . D a u i p e r t u r b a t i o a c P a m p b ï l i . Q i i a r t u m a â u m p e r hsec i n t d l i g i m u s ; p r i ­ m a C h a r i n i v e r b a f u n t i n d i g u a n t i s . v d u t f i d e Ub i n e o f e r p a t a m à P a m p h \ I o : t û M y l i d i s v e r b a a p u d P a m p h i l u m e i u f d e m q , q u d l u s : D a u i a d m i n i [ I r a r i o d o l i a d u e r r u a C h r e m e t é . i n q i i i n t o a d u S i m o n i s & C h r e r a e t i s p r o p e i u r g u u n d i f p u t a t i o . t u m d e t e d i o f a i l a c i a r u m D a u i , t ü i n d i g n a t i o p a t r j s a d u e r f u s f i l i u m , t u m C r i t o i i i s i n c e r u é c u s j & p e r c u m c o g n i t i s r e b u s , i n t r a n q u i l l u m r e s a d â d u c c n t i b u s v x o r e s . q u a s c o n c u p i u e r a o t j P a m p h i l o & C h3r i n o . l l l u d o q c o m m o u e r e n o s d e b e t , q u o d i n h o r i i m a d u û , d i f t i n d i o n e v i d é t u r d e p r o f ç e n i o n o n d i i e e f - fiife p e r f o n æ q u æ d a m : f e d t e t s e r e d e b e m u s , i d e o T e r e n t i u m v i c i n i t a c i s m e n t i o n é f c c i i Î e

iopdoçipiojVt iji94iço rçceptu

... ■' ■ cBe

A R G V M . A N D R I A E . e(Tc perfonam intelligamus. Nihil ergo fecus ftâum cil ab antiquis.qui ad hune modum

1 erencianas fabulas diuiferun c, /

•$> esj& p iü R i A R G V M E N T V M A N D R i A E .

V 1 lus e il om nino fcriptor in Latina lingua,qué tàtopere cognofei, edifei

‘■^tulentatq.Terentium.Nam cii prim a yirtusm oratìone proprie loqui, nec propnj fermonisartificem meliorem Terco tío habeamus,dignus piane eft.in quo predi- Redo plurimumopers ac ftudij ponamus.Et ab ijsqui docentpueros, fuperftitiofametià diligentiam jn hoc audore enarrando requi- ro.Primum prode« monete,que comeedie na tura fit, quid vefpedarint comlediarum^au- dorcs nomen vnde fadum fit. Ac qua: h^c idé Donacus copiofe expofuit. Coauenit autem jntcromnes,3udores comeediarum voluifle,

&communium morum , & cafuum exempla proponere quibus velut admoniti, prudétiùs iudicemus de rebus humanis:& genere orario nisfa^ndiam locupletare. Qu« ioculcabunt proRflbres eo di!igctius,vt fejant pueri,quid ex illis petcre debeant quem frudum faduri lunt legcndis comedijs.Na quò proprius eoe nonne & yim litterarum & vtilitatem cò impeniius luuat difcere.Porrò nomen C o m «

dia

À R G V M . a ñ d r t a é;^

dia faftúeft(vt plurimi dicunt)«TOrov Wow»Co^adi«

id eftjà come(TatioDe,& «wáírwc^ws.á carmine, vtficconuiuiale carmen. Nani in cóuiuijspr»

mùm ìocofo quodara carmine ciuium vicia lu uentus liberius taxabat;pofteaars accefsic, &

theatrorucófuetudo. Ariftoteles srsji iumTtHVi de nominis origine alitcr feotit,»ec fiiget ad fcriberc eius verbi às K<fiii(X</loi ^vucmo 70vKH ftaia Ai vöeVTÄs, ¿AAcáfl »»«¿/«swar» cctìì*k(o

ftlvvsia TOvtest©^. Cetera Donatus, ln recen”

íendisargumentis fabulariim confiliüm poe­

ts fumma curá exponendum cft,quarum per- fonatum deferipciones in primis admiratio- Oem mercantur»in quibus locis plurimum co moretur poeca,vbi plurimum neruorum pin rimum clóquentif oftentetiquot locos ita c6 mcndecpueris.vt & familiariter amene : &

tanquam dígitos fuos noriat.Ec ob hanc caií- fara fabnlarüm omnium arguméca veteri mo fe in BJjöTtio'ij; i!sr/Tíj<r¿p, pafciácur,"

vt diftnbuta tacilius adfequacur luucntus. Fe rcautem fabuls,continent periculura quod- dam,nuíqoam enim confilio locucus eft, nifi indubijsrebus.Neque veróaliud eft conice- dia,nifi humanoriím confiliorum &eueotim imago qusdam.lo Aodtia periclitatur Pam- philuSjVt Glycerio fidem promiiTam ptsftet, poftquam patri per errorem pollicitus eft fu­

turum fe in eius poteftate.ac dufturum quam vslUCtEftq. h«c velati. j« « í fa bal». Confiba

^ — omnia

, ^^{a k g v m} . a n d r t a è;

omnia,querela omncs.argumenta omnia hiii referenda [iinc.Et Cota fabula fi'mihs ofatio- ni generis fuaforij. Nam variè de tota caufa coiifulcaot fener.adolcfcentes.ac feroi.fed vt- argumentum propriusccrnere qocant pueri.- ordine fingiriaspartes^refcremus.

P E R I G V L V M P R O T A S E O S v C ùyarm ret Pamphilus Glycerimn,eiq.fi-

m dediflTct diiftjrmn fe eifc vxoremipater qui amare fi.'iurn compererac.confilium capit abirahcndi eiua aGiycerio.fimuIat fe vxorc d3ritnf,porcjCque vt ne fflius id recufctJs cu

& patrena vercrerur& Glycermm defererc partiiTipui'mmd'carer,pendecanimi,ncc ha­

bet quo fe vrortat.ibf E^auus intelligeos firn»

Jan rem a patre.confuluiC herili filio.vc polli cp to r patri fe in eius poteftate futurum, peJ ricuh nihil eire,qtiandoquidcm fimtilarentur nuptia;:F]iiusobf£quitur,quanquam egre.pol JKetur patri duiätiruia fc <juam veilec*

É P Ì T A S r s . ’

interea fpargitur de Pamphili nuptiisru- mo^recifcuot & muliercu'«,quibus cum Gly ceno confuetudo erat. Et pater cum à filio quod voluerat,extorfi(ret,non iam fimulat ré, led feriam fabulam orditur, Chremetcorat VC gnacam dec vxorem iuo aciJc impe-

' ' ' ' ■ erac

a r g v m . a n d r t a e:

trar.Hic dePàphilo aftum fuit-.raaturare nup tias’pacer ftudet,& filius poHieitus erat fe m pacris poteftate futurura cfle.Qugfo quomo- do ex turbis fe explicet,quod Pamphilus.Hic Dauus,cuius imprudeotia pcricuiutn contra*

¿iiutn crac,cura doius non fuccefsiflet, Chre«

metem dcterret ànuptijs fidein faciens amari aliara Pamphilo.

c a t a s t r o p h e .

At pater ré vrgct;& procefsiifet, niiì cafus qui faspe plus valet quam ratio» dubijs rebus opera attuliffet.Venit quifpiam Grito qui do cetGlycerium Chremctis filiara effe gratutn omnibus nuncium. Nuptis ex fèntentia Para phili conficiuntur: Vide ex quanto periculo cafii cuaferit Pamphilus.

Éft autem in more Terentio,in prima fere feena l&ga uarratione Gommemorare occafio nera fabu!*,acquc eas narraciones plurimi fe cerunt vcteres*Sic in Andria exponitPamphi li amores,& patris confìlium, quo bis filiara d Glyccrio diuulfurus erat.In reliquis feenis pcrgitconfiliiim excqui.Sùtafperfa narratio ni iUi prima: multa rhetorica ornamenta. Eft enimmirabiliter auffa, cótnenioratione mo rumftudiorum,fod4litij Paraphili,quaocca*

(ione Pamphilus deperire in Glycerium eoe- p erit, vbi pater id primura deptehenderir.

K « c aMuràts 6XPen4ètprofciTori& velim.. ^

A R G V M . A N D R I ^ A E .

hic îmmodice edam anxiii eiîe ,H^7ro\ùVf«iÿ HOvi'liJ interprétera. Eftenioî modis omoibus efficiendum,vt mirentur, vc ament hune au- aorem pueri.Id ita fíet,íi reaifsimè iritelle- xerint.Exigenduni ab ipfis pueris.vt fuo mar te argumenta fabularum condanc.vt locos ali quos retexant, & pluribus exponant, & tan-;

quam cèfam refingant,quæexercitâtio præ-- terquam quo'd familiariorê hune poetara ta-' citjfacundiam edam alit.Finguntur hic corda ti fenes.Dauos veterator, honetta ac pia mea te prædicus adolefcens Pamphilus: Veruni vc Pamphili in genium redius perfpici po(fet,&:

VC aliquanto plus in fabula turba: effet,cófer- tur cura eo Charinüs Pamphili difsimilimus:

nihilmoderatura in hoc,nihil confilijicontra in ilio moderadora omnia pené quára çtas pofcit,vel finit aniof.-

In primis mirantur eloqucndam poetje in Pamphili qúerelis,infenis narracionibus, c5 fulcationibus & obiurgatfombus,ab his excra plis & verba,& figuras Latini fermonis. & di cendi racionera affuefcancpetere adolefcen- É-cs, fœlicius haud dubie collocacuri operara,

q.uàm, fi interea , velut formicæ Indi- cæ âurum coouehe-

rene.

F A B V -

Fol.r,

F ABVLÆ"

N TE RLOQVV;

T O R E S .

SIM O ^fenex.’ B Y R R H I AJcruus.’

S O S 1 Ajferuus, L E S B I A,cbûetrixé D A V V Sjfcfuus.G LY C ER l VM ,merecrix.

M Y S I S,3nciÜâ> C H R EM ES, fsncx.

EAMPHILVS,adoIercens C R IT O ,hofpes CHARiNVS.adolefccns.DROxMO.feruus.

Ç .S V L P I T I I A P P O L I N A R I S

P E R 1 O C H A.

t r i m e t r i I Am b i g i.

0 K 0 R £ Ai

Q u id h a b e r e t an im i filin s ^cognofcere*

Z>attifuafu non répu gnât T am philu s^

S ed ex G ly cerio n atum tV i v id itp u eru lu m G h rem es,recu fa t n u p ih s ,g e n e t um ab d ic a te M o x filian t G ly tetiu m in lp erato a g m ta m ,

'^‘iWpbUç banç^dim Charino (onwgeni.

G " A N I ? ;

- À N D R I A T E R E N T I I ;

A C T h L V D I S MEGAtE NSiB. M.

F V L V l O , E T M. GLABRI ONE M E L I B . C V R V L I B . E G E R V N T L.A MBÌ- V l V S T V R P I O X . A T TìLIVS P R M E S T I N Y S . MODOS FEC IT FLACCVS C L A V D I I F . T I B I Ì S P A R I B . D E X T R I S E T S IN lS T RlS . E T EST T O T A G R A C A , ED ITA M. MARCEL. C. SVLP.

COSS.

PROLOGVS. Trimetri lambici.

0

I d ¡ i b i m g o ij c r e d id li fo lh m d a r i, V p p u lo v i p ia c e r e i, q n cv sfecijfstfiib u la^ *

Prologus hic relati- nus eft,qui do m'.ledi

da in

uerfarium

E-^od'^'co-

"He ad rei

pondendu 2V«»c

aduci fario.

Operaia le

'N o n itad i(Jim u ifu n targ u m én L O ‘.fe d ta in e n D ijjim ilio r a iio n e fm t fa & c e ,a c fly lo .

conuenére in jii> d ria m e x T e r in t h ia p a t e t u r t r a n iìu liffe .a t q u e r fu r n p r o j u t f i J d ifli v itu p eran t f a6iìim ,a tq u e in e o dij^ u tan tf

C o m a m m r i non deceref(ib u l(i£ ,

‘

... ’ “

ibiomed.

■Virila poS t!j obiectu.

Narrarlo.

Á C T V S í¡ 2

'Pacitini ríe iñ teU ig en d o,v t nihil i m e l l i g m ?

Q u i cú tn l)U ticaccu fam ,N íisu íu m ,V ía»tu m ¡ Enniunt j l c c u f m t i q u o i h ic n o ñ e r au & ores b a b e l:

Q u oru m am u la r i ex o p ta t n eg lig en d am T o tiits ,q u á m iñ o r u m ob fcu ra m diligentiam '.

D e bin e v t q u iefea n t,p o r r ò m o n e o ¡& d e fin a n í M a k d i c e r e .m a k fa ^ a ne n o fcani fu á .

F a u ete,a d e fte pquo a lim o n é ' rem c o g n o feitef V tp ern ofcaiM ^ qu id j f e i f u r e liq u t m , T o flh a c q u a s fa c ie t de in ieg to c o m e d ia s , S p eS ia n ip iin e x ig e n ia fm t v o b ú p r m .

A C T V S P R I M I S C E N A L

a r g.v m e n t v m . .

simo narrac liberto primum honiftam filij vitamtdeinde amatoriam.Ad pofíremum eciam aperic,qiiO confiHo fs data rum ilii vxorem fímulare ftatuerit. Trimecri.-

S I M O lenex. S OS I A feruus.

V ^Os

&t, N ih il iflh a c o p u i e f a r te ad b a a c ré.q u a m p aro -.

S ed ifs, q u ít s fe m p e r iu ie in .e ile x i f t a a t p id e & ta citiirríita té-S p .ex p L Íio q k id V ílti!.

l i . E g o p o f l q u m te em i à p ^ ru u ia ,v t fém p er t ib í ,/íp u d m e iu ^ a y ir clem ens f u t r i t f e r m u s , S c is :fe c i,é fe t u o ve e f i s i l b e t t u s m i b i . T ro p tere à ^ u ò d fer m ib u ó ! U b t ia liie r ,

tÍu m ,p e‘f o h i i i h i i „

£ i '

Purgai c x f plis.

Moietta ma lediQoruin imprecatio Ab audito«

ribus fauo-|' rem captat' Exigends, id eli:. ex- ' piodendm vt in Hery ra. Partirai fum earut»

exaiìtrs.

Hlcprotatì ca perfona ' iiiducitur.

Sofia ficili- cet,qu5 de-;

iuceps nuf- quam appa l e t .

fxordi-j be.

neuolcntia

à mctit,*

captaturj

Propoficio coníllij.

Natratio

^na: expo,

«it amores guati : Se

«onfiliuui fuumde nu JCijS.

I f t autem

¿inapiiiìca“

ta narratio jic occafio

«ibas ora- bus.

Jldphilofo phos, Edip dìs e il Te­

re tiana;po teli enira fabintelli- gi aniraum applicare,

adire.

A N D R T A E

Solnmmorìahabeo.Si,haud muto faSiä.So giudee ¡ Si libi quid feci,iut fado,(¡uod placet òimo:&

idgratumfuiße aduerfum te,habeogratiam.

Sed m ih i h oc m o leß u m e ñ ,n a iß a h¿ec com em eratio»

Q ^ aft e x p r o b a d o efl im m em oris ben efici, Q d n tu vno v e r b o ,d ie,q u id e fl ,quad m e v e ils . S i.lt a fa c ia m ,h o c p r im u m in h ac r e p n e d ic o lib if Q ^ s creáis efle has,n o» fu n t v e r a m p t i a

.

50. Cur fimuläsigituriSirem omnem à principio au- dies:

E o p a £ i o ,& g n a ti v i t a m ,& confü iu m m eum C o g n o fc e s ,e r q u id fa c e r e in h a c r e te v e lim , N a m ß itp o ftq u a m e x c e fs it ex ep h eb is S ofia , L ib eriu s v iu e n d ifu itp o ie fla s .n a m an tea Q m f(ir e p c ffe s ,a u t ingenium n o feere.

D um a t a s ,m e t ü s ,m a g iñ e r p r o h ib e b a m i S o. ita e ^ , 51. Q u o d p le r iq a e o m n es fa ciu m a d o leflen tu li, V t am m um a d d iq u o d fiu d iu m a iiu n g a n t, au t eq u os .A le r e a u t canes ad ven an dum ,au t a i p h ilo fo p h est H o ru m Ule n ih il eg reg ie p r a t e r c a t e r a ,

S t u d e b a t :& tarnen om n ia h ¡c m ed io criler.

G ju d eb a m .S o .n o n in iu ria in a m id a r h it r o r

.A d p rim é in v ita effe v t ile ,v t N E QV I D N I*

M I S :

si.Sic vita erattfacill omneisperferre,ac pati.

C um qu ibu s erac tu m q u e vna ijs fe fe d ed ere:

E o ru m o b fe q u i fludijs-.aduerfus n em in i:

Hunquam proponent feillis,Havt fadllimé Sine inuidia laudem inuenias,^ amicos pares, So.Sapienter inñitHÍt'.namqaehot tempore^

O B -

A c t V s t: >

O B S E Q V I V M A M I C O S . ’ w m «

odium p a r it,

S i.ln t e r e à m u lier iju^datn a h hin t trienniutn»

E x ^ n i r o co m m ig rau it * bu ie vicinile, ' I n o p ia ,& cogn atoru m n eg lig en tia.

C oaQ a-.egregia fo r m a ,a t q u e ¡state in te g ra , 5 0 , H d v ereo r,n e q u id .A n d ria apportet m a li, 5 1 . V r im ù m h ic p u d ice vitam ^ parce ac d u riter iA g e b a tJ,a n a ,a c te la vi& n m qu pritau s,

S e d p o flq u à m a m a n s a c c efsit,p retiu m p o lH c en i, F n u s , & ite m a lte r ( i t a v t ingenium e f t om n iu m H om in u m a la b o r e p r o c liu e a d libid in em )

,/iccep it conditionem tdein q u a flu m o ccip it.

Q u i turn illa m a m a b a n t,fo r te (it a v t f i t ) ß i u m T e r d u x e r e illu c fe e u m ,v t vn a e ffet,m eu m , E g o m e t continuò m ec u m ,c er te ca p lu s eß^

H a b e t.O b fe r u a b a m manh illoru m feru u los

rra m ta,

TV

D t c f o d n . q m s h m C h , y ß ä m b . b ä , l n . J ^ „ j , n

E > tceb a n t,a u tN icera tu m :n a m h ittes turn f m u l aut fignuni jlm a b a n t. £ b o ,Q u id V a m p h ilm ìQ u id fy m b o lu m •' I>^ditiCcenauit.G audebam . Item a lio die anulus.

Q>i<erebam:comperiebam n ih il ad P a m p h ilum Q u icq u a m a ttiaere.enim ueroß>e6ia tu m f a t i s

’P u ta b a m , & m agnum ex em p lu m co m in en tie.

qu i cu m in g en qs confiiM atu r eiu fm o d i.

N cq u e com m ou etu r anim us in ea r e tarnen

turn [d m ip lm b a fß m vno ore omnes omU

? S Bona

aliif kut|

cinia;.

Nemo roí pente fuie turpifsimuí gradatiti!

enim in vi tialabimurf

EclipfisJ Sedulitas paterna et ga iìlium, Symbolun»

EpipLonc-' ma.

Pamphili

•O BtiBéçà;

A N D R I A E

B on a d îc e r e ,€ f I c u d a r e fo n u n a s m e o s l Q u i ^nai um h ab erem t S in g en iop r a iit u m .

^ iid verbis opus c^híc fkmaimpulfus Chremeì vino ad me venir,rnicamgnaiam fuam

Cum dote fumma filio vxorem vt darete^

tplactdi,defponii,hicnupìijsdi£iusefi dies'.

_

So.Quid igitur obftatfCur non vere fiantìSuaudies]

Terè in d iebus paucù qnibtM hsic aña fmt,

C hryfis v i d m h u m o r i t u r . S o . ò f k i i a m ben èi B eafii-.m etm à C h r y fid e .S i.J b i tu m fiiitis

C um illis,qn ia .m a ba rit C h r y [id e ,v n a a d e r a tfr e q u e $ l C /n a b a t vn à fu n d s •jrifiiS in te rim ,

^’•'”°Taìfò Nonnunquam coìncruma.hat-,pUcuiì tumiimibi»

adfSp'fit”

qiiocl‘er3c

_ amoris.

H^m ego putaham efe omnia humani ingtnfi,

Mira OM- 24anfuetiq-, animi officia,quidmulikmorori

uiwT ^ q y o q i t e eim caufa infmus prodeo,

2g ib ilfffii c a n s e x ia m m a li.S o .h m ,q u id e fl' ìS ì .fc ie s , Z ffievîH ï,im u s A n tereà in ter m u h eres,

Qup^ ib i ad eran : f a n é vn am a fp ic io a d o lefc en ta la iijf F o r m a

. So./ì

j i i c ò m o d eflo ,a d tò v en u fio ,v t nihil fu p r à i Q u a u m m ih i la m e n t a t i p r p e r c a t e r a s r i f a e f i , & q u ia e t at fo r m a p r ê t e r c ite r a s H o n efia & lib e r a li,a c c e d o a d p e d ife q u a s i Q i q f u ro g o fo T o r e m e fie a iu n t C hryfidis.

TercHlfu ilicOammum,atat,hociUadefly nine nidi kthrymeeffilc Uh efi mi¡ericordia^

^... .. ■ " ... t ' ' lo?

i l C T V S I. 4

So.i2«.<í»í

I n ig n m p o f it a e ñ ,fle tu r ,in tered b ite foror^

.

Quattt d ix i,a d fia m m a m a c c e n t im prudèn tius S a tis cum p e r k u lo . ib i turn e x a n i m m s Tamphiltíé^

B.

. ^ d c u n i t , m edium m u lierem com p leS iitu r:

M e a G ly cer iu m ,in q u it,q u id a g ü ic u r te isp erd itu m ?

Turn ill a ( v t confuet urn fu c ilé a m orem c e n e r e i )

Amor ParS

R e ie c it fe in e a m ,fie n s q u à m fa m iiia r iie r ì

5 0 . Q uid a is iS i.r e d e o i n d e iratu a,atq-, ¡eg rèfer en s.

pro^wr/'

N e c ¡a tis a d o b iu r g a n d u m c a u f¿ e ,d ic e r e t.

Q u id f e c k qu id co m m eru i,au t p e c c a u i, p a t e r i Qu£ / efe v d u i t in ignem in if c e r e ,p r o h ib u i:

S eru au i.h en ejia o ratio e fi.S o .r e S ìè p u la s : N a m ft iliu m o h iu r g e s , v i t a q u ia u x iliu m tulit-.

Q m d f a c i a s illi,q u id e d e r it d am n u m ,au t malumi^

S u F e n i t C h r em esp o ftrid ie a d m e ila m it a n s , Jn d ig n u m fa c in u s ,c o m p e r iffe ,T a m p h il/m

T r o v x o r e h a b e r e h a n c p e r e g r in a m .e g o iliu d fe d u lò N eg a re fa&M m'.ille in flat fa à n m ,d e m q u t

I r a t i m d ifeed o a b il l o ,v t qui f e f i l i a m

N eg et d a tu r u m .S o .n o t u - ib ig n a t u } S i.n e iu c q u id s S a tis vehem ens c a u fa a d o b iu r g a n d u m .S o .q u ic e io t ,

5 1 . T u te ipfe h is rebu s fin e m p r a fe r ip ft flip a te r : T r o p e a d e fljc à m alien o m ore viuendum efi m ih i.

Sine nunc m eo m e v iu ere in tere à m od o.

5 0 . Q u is ig iiu r relióíu s eft obiu rgandi lo c u ti

51.

" ... ... C 4 " Ei

Pruiens Si nionis con filium.

A N D R I A E

E t nunc id op eram d o ,v i p e r f a l f a s n uptU s F e r a o b iu r ^ a n d i a m f a f i i , ß deneget,

S im iil fe e le r a t us D auus, ft quid ctn ftlij H a b e t , vt con ju m at n m c ,c u m n ihil objin t d olt:

Quern eg o credo m am b u s,p ed ib u jqu e olm ixe om nt4

'TaC lurufK -m agis id a d e o m ih i v t in com m odet,

^ToatTra

H m c iu um efi o fficiu m , hgts b en e v t ad ß m u les nup-

tiaM-

T d ertertefrclcis D a u m ,o b fe r u e s filiu n t.

Q u id a g a t .q u id cu m iU o c o n ß tijca p tet S o .fa t e f i ; C u rabo,eam u s iam nunc in ti b. S t .p r a j c q u a r »

A C T V S P R I M V S S C E N A I I .

. . . ARG VM,

Rpargitur p;¡;j amore eyplom pater;ßmulat futuras nuptíastlntermi fnn3^'V*'>i quid fallacirein ipfis conatus fucrit nup

>' ^t\\i.Parum éen*rij fa r iim o a o n ítr ij, Otmeter<ir>ns auq

cilium exe mediftn¡,t»ijuitPrtfci¡s»uí.

.fiitur, S I MO , fenex.

D

N ^O

D a .M ir a h a r,h o c f ift c a b ir e t\ & h e r ife tn p e r le n ita s V e u b a r quorfmeuaderet;