III
Fies
Valo
I Congr
esta de
UND
lores
de
greso Na
e Moros
DEF, Mu
pp
s cult
Mor
Naciona
os y Cris
urcia, 2
p. 191-2
tura
ros y
nal de l
istiano
2002,
220.
ales d
Cris
Dem
la
os
de la
stian
metri
a Fies
nos
io E. B
esta
t6l soN\'t.r.sTut) .,\ soll()l{ :IC SV.LS:ll.'l SY'r .qo 'r\r\oI:)vN OS:ItlO\Ol) lll
.(S¿frt)
lrlrl.)p_\\ rrurlltl\-.¡e¡r1de u uri;-o¡upot.rru u¡ rrg'(su.rt1o sns.r.)\rp rr.r) uloreg o.trr') r,r¡rf
i
(Z-rrt)ur(lou
BJBd
[B^rr
oprruq IB
B]rroryrri)es
'o]ucrrruJrnhJe.rJIsopeztuei-ro
sarqulolI
sol.rtr
o
oun
Jod olsolldLuoJ;oprn?q
BpBO'ol¡l:^eJ rrn
rli).rB.rJIte:l o1lrns oserlb
oJTIIJ:lsJ ouJOJITJ rrrlJp
o.rluep BJrsllrui
soSo¡erp.rod sepeueduro:tuol)nullru u
s.r¡nn1s.ri;- ¡-JIT()IJJB sBl opuJr:^'sDJlJDtltDJp S¿ttot:)Dtl??s ep BuepRJ €Un rrJ oPBSBq'1er1ee}
tttltl.tlt
o,t'rso¡dxl otlrsTIlllJJIIrrrl
uoJ
"TBruJo+ zi)[)l.oau rrBJB r?unrrB]ui)saJd'-solr8rnlr¡
so]JB sol .rEZ[BoJ B.rE(.1 J]Ir.)lltlBur-Jorr
ú¡^ouoJlBd ¡^ollrBs snsJp
JorroqrrJ
sclBnuB sBlJBJilrrrrrloJ sBlserJ sBqJnurJl)
[BrUrJE.illlJrulse r]l uc
rre.r8elur osoillr
soln]B]JecL^ostl[ Jp ourl
JP 1]]B.rles
rerJuesi)tr$
'o.)u.)ulBU ¡.r
i
so.rot .rpEpr.r.ror EI orrroJ Bcrrredsrq BJnlTnJ BI
ap
otrlsrJilI:IBJBOtrel
olrlsll;
ttl..r¡t1uro.rurt
tttt.ntir.¡-uoJ
Jnlr
,oJJo ¿.tqosopung un
¿p DJSTIbuo)r\
¿p seuolJItltrJseJdJ.I sBSJr.lrlos
ultr,¡tlr1¡r
Jp
seuorsrr[rrroJ :^B[¡¡uodxe e osar8rlr3
III
1ep seJopBZtrru8.ro so¡ .rodoPE]I^uI
opIS .reqtrrT lEol)u.tuoll
olrrotsJur "leJnllrlJ
otrJlrrorroT alsi)alqos
soprpue.rdlrtJ sorpnlsi) sol sos-oJerrltu
uB]
uosenb
:Bq) ,to11',lL6l
uJ
I?ltJITl.\uo
opeJqelsJIlluori)rl¡
osa.r8rrol
TlJp
SRIJR sr?l rruJe.rrpnJB
enb
:-uI Rslluoli)l?Jrlqlld
¡^B:^BJSe SEI ePBI]ll'Sollllt]Sr.rl i:-r)Jo[\[
Jp sglsgr1 sBT J.rqos.rBoarJse^ur E ai)uerrroJ ernperrer.ot R.r'rIr[rldlV BT trJ ol)ttt?rrlr'g¿6, 1rrg
DÍiDlDW
)P
PDI)ls.t¿rtu[]ullrt)n
l¿ssl.tg 'E orrl¿ruao
SONIYITSIU] A
SOUOH
HO
YTSIIId YT
iIO SiITYTITIJI|I]
SIIUOTYA
dorninarlo
y
apoderarse
deun bien
colectivo.
Fl,lresultado
de
l¿rconfrontación"
prefi-jarlcr cle
anternano. muestra
la victoria
delos lttiroes sobre
sus enemig'os.con
lo
qtre sereafirrnan
lcls r,'aloresnorlnatizados entre los
actores
v
espcctadores,rniernlrros de
la
rnisrrraconrunidad
social.
\o
tiene siglificación
especialcn
t1uébando
sc luc,ha.Perterrecen
al
universo
festivcl delas
repre,sr n.tacíonesrituules
rle con.clttisfrz,exten-didas
por la
navor
parte
delas r,rrlturas
del rrrrLndo.En lo
que
serefiele
a las hisprini-cas.la
clasehcgemrinica
resultan
serlas
d{tnzrts, relacíones
o
ernba.fudas rleMoros
.yCrí.stíanos. Parece
el'idente
que sus rnodelosinspirarlores
sctienen
queencontrar
en l¿rIlispania
dela Antigiiedad.
Para
srrabordaje" clasifiquérnoslas
demodo sirnplificatlo:
A.
DISTRIB(ICrcA
GEOGRAIITCA'
En
la
España
ar:1rr¿rlse puerlerr
estahlecer
las
siguientes.fomílíos de Moros y
Cristion.os Lron susrcspectivas
sttb.frtrttíl¿aso
nírcleos fcstivos:a)
Alurulesrolencíonr¡s:
L¿rsfiestas
rn¿is cortor:iclas. dest¿ttrun ¡rorlos
miles
deacto-rcs. r'iqueza
clesu vcstllario, espcctacularirlarl
rlc
sus
clesfiles.gran
aparato
cscénico,
derroche
clepóll'ola
y
ambiente
1tt'ofano.Ár'"ur, Tona rlcl Alcoiá-Alto
Virrnlopó. Sierra
dc Utiel. Alto Turia.
b)
Dance,s eregoneses: rl¿rnz¿rs rlepalos
o
esJradas conectadas corrtrna acción
tea-ll'¿rl
sin
escenografíadividida
err:¡rastorada,
ángelv
dcrrroniov
soltlarlesca, conloa al patrorrtt.
ofrendas
v
rnojiganga hurnoríslit:a.
Ár"ur,
llilrcra
tlcl Ebro.
Alt.oAragírn"
Pilirreos.
Sierra
deGútlar.
c)
Rektr:ionesttndaluzest
srrperposición
tlc
lcntas narralivos
c:ort extensos lextos,viclori¿r
inicial
de
los
nroros-.l'uerte conrporlente
religioso. juego
de
tranderas,cab¿rllos. esc¿rl'arrllzasr pocos
medios.
muy
rur¿rlcs.Ár"or,
Alpujarra.
,\ltiplanicie
de(luadir-Baza,
Río
Almar'tzora.
Sierra
delos
Filabres.
Ajarquía.
Sct'r'¿rnía de Rond¿r.Sierra Mágina.
cl)
Dichos
conquenses:t:oloquios corr ('scaralnuzas
o guerrillas, sátiras, convite
ac¿lrgo
del cura v
rnis¿r dedifilntos.
Ár*r,
La Mancha.
Sellaría
tlcl
.lricar.e) fittltafadas
gulleg¿zs:tcxtos
¿rlrislriricos engallego, sencillez. rurales.
Ár.,o*
Valle de
Laza^'l'ierra
deTrivcs.
f)
Desentbarcos buleores; Reconstrucción
del histírrico
rechazo de
piratas
turcos,
cscar¿lllruzas sin
parlamenlos
ni
apcnas escerlografía.mucha
pólvola.
dcsfile
deca l'rozas.
Ár'.,u'
Costa rrtallttrt¡ trina.g) Lttcltas
íbériccts:Diversos
rnorlr,losfcstivos
que
sL: cjcr--utanen
gl'¿lrlrtúmero
delocalidarlcs
tlispersas. Sin
horntt¡¡eneidad.Esta
clivisiórr
gt-.ográficao
rnesológicar
eue
esla
utilizacla ¡ror
la
rnavoría de
losinvestigarlores
que
se
lran
ocupackr clelterna,
ofi'ct:c
claritlatl
en
la
diferenciacitilr
deesqtretttos.fbstírtts. ¡rt'ro
plantea
lnr
gr'¿l\'oprolllerna opel'alirtt.
ya
que en l¿r ttrisrtra zortalrrreden
coeristir
rrrotlclosdistirrtos. De
ht't-,ho.ltav
un
esquern¿.el
delos
uIrtrcles€6t S()\\'l.l.SllIll .\ SOIION 3(l SY.LS:;ttrl SV'l :ICI 'IYN()IDVN OS-qUtNO) ltl
'¿86l rr¡ 'BJrIrlUJlJ ttol:)lla)IlrllIIIo:) ,,1 tttt Il.) J.rl
-sou|Jl]OlIIo]¿PII()ZtllJpsl]1sJrIsI}TUeoPIIl?.IoIIIoIIIeJJ113I'qcsor|I}o]tJo]sttI suIJt|ttttsl]I.r()(I()[OIusJPllS.i-()u()lt1JsoIII.|.tTIl|lisorrr¡c3.rus()I.Ius.toJ.t0(I(lr].IJIIr[V)
Jod
oro
epour:toile^ Iep
úoolorrroJdrrelr]
Terod
oS.rn¡ Tllp
solde.r :^ol otuoo 'E:lrse¡l BIJo.rCEI ep
;^olrrrr sosoJsrunu:uerqeq
BZrrErlvBI
op
BJJV IJP (]T.rJ.\tJnBJI.) :PrIIolltll?fl
JP our-J.rdns sorp
r>ppJehl
ep Bnlelse BIJp
soqo.r:^oAISJJns:^o[Jep.roJo.r epend'o]rrerrtttto¡te.rdle
socnb 'olrJeurc]
odn.r8e+si['ot]o.IJnd
osor?Dt?urPp
u¿BDut
Dl ¿P as-tDr¿PodvF
:.t.1( uBllrrs.rS '()
\tln.r.l
rudrs sJJ-clrrr
errrJoueun
rrete.rJo'ttottn¡uo/itoc
q
aplDvraurDptlft!'oitlout le lteirtlrlb-Irol
enb d Blrrd:^rp rro seuerqo
solJfqo
soILD.ltlD.tJDuDEolo/Jou
elop
B]sr^ epo]urtcl
[e JpsJO'opBlndsrp
olo[qo
lrp
oprrEltl.r.f:^tp sa-orgy
soT d operSolrrr o opBZrIBJlneLr o}nuau;) Te uoJ 'uorJe¡uese¡tl¡.r BT Jl) ourtrrJgJ-'oíttuaua
Topoue-\rllte.) o
rUJrIur
i
e¡o.rreq-'lBJnlBrrJJqos lrorJBJO(lrlloi) ur:^/rr{);) 'or311¡1 ue
uorq
Ie .todqlt)tDg
-'Ilrlsoler
BpniB
RT .reuJlqo E.rR(l saor¿¿/sol
rp
Bf,rldns
-'nUnsJp
sc¡
i
s,ro-ra¿/sul
n
e8.r.rlu.r
ttsl3tx3
-'uJrq un Jp
Js.rB.lJPodB OI) UolJl-Islrrr uoo o?Irua?/aIc
J:)e.tBdv-:rse Bse.rdx¿ JS o)ISDq oJtJDJJDu o¿lJttu IJ onb soureuelqo 6lernliln.rlso-ol.roru srsrlr?rre rrn
soloprrelr¡dy
'seuorcBJlrt;seJdeJ sBI op so]-xsl
o solue urBIJed sorclorcl so1 'rrolsrxe opuBrrJ 'rrerrotclodo.rd onb Br.rolelr¡rsr?[J BrA,IVJAJflNNJ
ilV
VAi]
JJN
AJSq'
C'orJolr.ro else ErJrrBAsloJ euer] serretfe
enh
o1 .rod úotrrroJJ-ErrB
opour Jp
seuorJenlrs -t selerrosrocl rre¡lrzeureJ]uo os soseJsol Jp er.toieur
BIuE
'(fX-¡¡X
soloqrs)so:)rn.uell- op
se.r-ran3 (e'.(lll,\X-IAy
so1Srs) so:)sueqreqselerrd
rod
:^{).ri)}:^orsoenbeg
(p'(t,rtX
o¡8rs 1c rra) oe.rn1or¡otltttt
[r
B.r]rroJ se.r-ren3(l
'(nX
o13rs 1eue)
se.repsrrrued sorsr.roulsol
rp
uor¡.rt¡.r¿(q
'(AX
IBy1
o¡Srs 1e epsop).rulnsurucd
<r?ls^tttbuolJr>o sepezn.r3
(e:YJITPq¿Sq
YJIAQJSIH
AIQIJVAI¿SNT
flO
SqJN\TN.{
'fl
' ¡^ oorErrJJrd sourl Jrp eue
{
:^ orJo}sBuour sol
op sepop€rcrrrT
elueruelqrsod
'rro8e¡y
ep
ouTe.r Ieuo
oB:)JJ selerllr.r solseep
rlor:^nJrp e1,t
o,trl
-rn.rlsrroJ
osolo.rd 1a ue locledoluulelJ.r
serrrlll Á'B]seur
El Jp
se]rtJ:^rlItlpttetrt8rs
'Tr.ro]-sed erouullrnrlseJl
EI uo:) ouroJ rse'salreur¡rsnrrrolredsnl
soT u sopulsrnbuclo sotrolrJ.relsol ep
rrorce¡qoclJ.rEI
rroo JB[nJurArrerrpod
¿s'ttotstutsD.t]
¿'psDtJ
sale
rtl.tlttlsa¿'1erro.r1erI
o[clse¡
JBrrorJrpe.r]ns
esoprreJrJrl)our'e]a:rer¡y
,t
eluen1
'epeunrS
'er.rorrrTy 'uo¡1e]"^e3los Argonaul.as, dc
Proserpina
por Pltrtón
(tlios
delinfierno) v
de los rebaños deCerión
por cl forzudo
Hércules;
asícomo
cl rapto
dela bella Ilelena por
los
trov¿trtosv
otroscautiverios
cledoncellas
quepara Herodoto
estáncn el
origen
dela
Ilistoria
ctrropea".b)
La
lr¡ma
clel ca,still.o.Le
sigue
cn número
de
casos.y
suele trat¿lrsedel
castillcrde
la propia
lor:aliclad.
quc
Icts héroe.sdeben
recruperaro
conquistar'.
auilque
t¿rrnbiénpuede tratarso
rlc una
fortalez¿r
genérica.
Sus
modelos
irrs¡riradorcs
pueden ser
lastomas
deTrova"
Jerusalérrv
(h'anacla. Yano
quedan
ejerrrplostlel ciclo
dela
udefensaante
el
asedio enerni:-{or. lr¿rsatloen
los
cercos rle Rorlas,Nlalta
v
\¡iena. En cuanto
al
castillo
L:onrosírnbolo,
poseeuna doblc
irnagen:
esla
defensacontra los
ataques
erie-migos.
la
proteccirirr
rrrilitari
pero
estambién la
sedc del Poder,propiedatl
del
Sciroral
que entregar
los lributos
\- que clicta las
lrormas.c) Imponer
la
propía
relíg'irin. AuntJrr,'es
un
rrrotir,'o stilt.yacente entodo
estecron-junto
de
represenl¿rciones. ¿r vcccs esel único olrjetivo cxplícito
de
la
lur:ha.
bien por
querer
imponcr
la
propia
fe
(como
sucedc crrgran parte
de las D¿rlzas de
Conc¡uista¿rrncricanas.
aulr(llle
enellas
se (-rxl)rcsa comornotivo
or:rrlto apoderarse delas
riquezasy
mujeres de
losirrdígcnas)
opor
inrpeclir
queel
cristiano
celebresu
f iestalitírrgica
enhonor
del patrono.
d)
T'íercasy
bíenes:el
terrilorio.
Estemotivo
sepuede considerar
irnplícito
trajo
elsímbolo
clelcastillo
(terrcrros
a su
alrecledor)-
aunquo a
vecesen
los ¡rurlarncntos
seexplicita que
secombate
por
las
casasv
posesiones.La
bandera
comunitaria,
c¡ue a veces esel objeto
dela batalla.
sepresenta
corno str símbolo.e)
Erigr:ncío
de
un tríbutr¡. Variante
delos
dancesdel
Pirineo
aragonés conectadacon el
ciclcrtcrnático
carolirrgio" donrle
scpiclen usueldos, o clinero
alos
héroe,s.sonle-tidos al dolnirrio
territorial
tlo
losrnoros.
\'estiqios
detributos
t--onsistentes en I¿rerrtrc-ga
de tloncellas.f)
Rescatede
la
d.amqcoutíuo. Motivo
que
ha
desaparccido de las
representacio-nes es¡rañolas conternpor'áneas
(salvo
urril aparición
clela reina
rnor¿lFloripcz.
que
la
lr¿rlrí¿urraptado
siendo
cristi¿rn¿rv
que regresa
a su antigua
fe)
aunque
tuvo
enormeirnportancia
en
cltras épocas.Hov día
sigrresielrtlo el
objcto
dc
la
lr¿ttalla enrepresen-taciones
rk-, Portug-al.Perú,
Brasil y
f)roucia.
-
Todosellos
se suelenconsc¡¡rir
conayuda celestial. Así.
la manifiesta igualdad
defrrerzas
entre
anrbos
bandos
conterrdientes
sedccanta
por el
que dis[r'trta
dcl
apovo celcsli¿rl. urr¿r especiede'jrricio
cleDios'que
no
sólo queda
explícito
cn los
parlarttett-tos, sino que a menrrrlo
serecalca
por la
interverrción del
¿ingclo santo mediaclor
antela
tlir,'inidad.
En un
nivel imaginario
sooncllL'ntra
el
canírrrico despojo
o
conversiónfinal
de losmoros
que seinlcgran
al bando
de los héroes,cuando
enla realidad
sulrie-ron
dela inl.olcrancia
delos
vencedores, qrrit'rr('slro
t'r'eían enla sinceridad
de sut:on-|Ht'rrltlrlttl:Losrlll.el'e|íbro,sclelaHi.s!ot.itl.or}lis,Bar'ccltr
fiLt.ladcltlstltlrrrinicoscle\h|ellt'iaerr1Ó()91lttl.ahorrrar.¿rsrtl¡eatoI,t¡isBertr'tirr.c.llltIresr.'tttt'
totlut1ttt''rttt¿tsfier'asgrrarc[abarretrttrrt.¿ts1i]lrl,t:scenific-.¿írrc|oselrrego]a7bnlrlr|e.Ijl:l.llt.
Relat:íones dc sr¡let¡tnírlctdes.1..fi.e.strts públíctu rle España, Rivaclenerra. Nlathitl" l9Oii: I, 1'19. San Ltris lleltltin
rnulió en 1581.
soN\¡I.I-SIUi)
^ SOHOI\ gO SYTSgL'I SV'l i1(l 'IVNOITYN OSruÍ)\OD lll
'986I rr.).)lrrurU.ro.lut rnr ¡?qBp.r0,lJ.r rilroaJs "<sltl[]su.rBJrJ B P8rIJ.\> 'sHlrr.rrrrrtt.r.r.lr¡ sns tlo.) lr([R[B(lB.r]
JsoI rruq,i snsll orrrrr Ir? r]([utsni^u olqBlO Ii] "n(¡rlrre.) lc8uy ¡e ¡nb rru¡¡ sJrror.):)R su.rle'¿J(1 J ursuq '(toe1) B:).II]IIIoJ
ns.i¡u3r"rpuruIl',\'\)t]uIls|.|')}?]tt|l\..l.)|sa.iagap
'sotrlrrrrel.retl sol o[)ur?.)r.]rllour uu([r ¡s :souuiutl o sorSrrL¡o.rul ',t1olittrt IJ]) so.rlo uoJ oJrr.)urolrr ¡ap s.l[erro.^;at
-|(|ttllr|JPsrl[.lr,rstlrtur¡st.I.)tI0JosllIJtlto.so¡rrrn<Isrr -olsrrrr sL?l ep oli)lx)ru I¿ L 'oPtrDtt¿l
sJlt}Jlt]J1soIrr¡u}.leds¡sll.rtl1tttItttI
soIJodopIInJ,'\Io^onNI.)l)tl¡stllbuo.tt?lJ[)()t.]IuIIJJl)s.)[}trpullr¡du
'solBd
o
snl)Edse
r.IfI .:J Lsotn)tlst.t.).(
so.toutaf)
sDztrr)[):^r?[ sc]uen,)o.rJ rrl].reenb
sol
eJ]ue
corrr
-srJrlolEJ
lJp
sErJuJJJ.) sBI .ilr.rlsnlr BJBd:^OIBJJBOI so]ui)rueleopuBJodrooril
uoJetu sel es'se.ro[o11e:r ¡^JlrolseJo.rd:^E]sr.rof{)i) sns
rrB.rJinlrlsrrr
JSAIX
o[3ts [e uel)nb
Jpsop'(eutstur
rs eluB
{)flt.)Pl:)Jds^eue
B,rJJ.rJoi)s
Tl?}uerrrBlse pBPJrJos ETanb B[ ue) psrJqJ:^nd;o,¡
[ep
E;-.rrr.<!.ilr(l-osorSrl.]J [r:].rJ,\eurr.r(l pJserJ ulr.r.oaEI
y
'sndJoJ
Pp
sauots¿)o.t/
(P':^{tpuE{ sol) Sol e.t}ltJ SPZnIIIP.Ie:)S{)
i'se-rorrr
sBJalBSo:^offrlsec ep seurol
r^olc{t?}rr{);)lnuol'sct"^orllrp
so}ITaIIIIIJo}uoJB sns Ásor.relerr8rp
ep
(sBpB.urrJ> sorrurelos sBI elueur.rellloulJedse uBqB.r(IJIJ:) JS so.rR1nsutLtad seJ.ro:) sBTrro'e1¡ra¡¡
pepg
BIBl)o]
olur?Jn(I 'soJtJn-tJOlsl.lD-L'so)ntb.nuou
s.olsr).,1 (:)'SOJSIJOUI
oulo,
opuBqIIn
opezB.IJsrpopnuetll
B '¡^OJII.I0'} soT eP trot:ltt}I}snsIIJ
:^oIIEI}-srJJ soure.r so1.ro(l troJetpueJxe ss
^y
oJ;rs
Ie epsepi'"^onlnrrr
sor¡Esepuor
trBqelJrrrres'.re8¡:c¡et
e[r J].rB TJ rre RrJrJed e1 rrecle]rpi).r:)Renb
úso8enIsolsq'so8rrrretta
st]¡- B JEJ-rUdEJ op rrEqBlBJ]
enb
sJ]orrrfop selrJperrJ
rreqB]uo4ur
a:-apuop
'sBZTIBI sellsuoJotrt ouroJ rrr?qezrTrln esenb'satlD)
ap
o.?anIo
(pr.rJ[>Ic
RruBdsrFIue uoJe[npoJ]ur
se(I?.rusoT'so8or.r8
sOT ep souD,,CoJl sr¡.]¿n/':^ol R JBJuoureJ rropend osenb'sJ.rlsettJJ
¡^Jlror:)Iled-t[oJ
sEIJp
IO se o^r]se+o]un[rroi)
opt?Jrre.rntlrrre o.rl1;'sa-tJsanJ¿) sauoDlJ¿)duL)'J(I
'("o1¡lsec ns eluE
sapolaH.tlat
¡e rroJ ueqer{:rnl e}:^B{solJl
e.t'uuqe3o1
-Erp,i
olTr?cler Buerrerede ilnb'so.}n1q salay
sol
¿pot.talstry
1e)etre¡rrl:I
RIi
(.rorrrrtr¡uoJ opnuour
E 'se.roJsBd solep oSoIBrp,(
ezrur¡, BI rr().)"ttttt.r}¡sn¿
uqnJ4lo
Io)
pEl)r,\B_\ BI epolrlorrT
rrol)'solclruel
sol ep .ror.rolxilIe
uJoruol
JOrJJlIrr IoIIe
oltte]
sopelrrJsJ.rdo.rsoJr8Jnlrl
serrrr?.rpsoI
rroslr]lrlrJ
uorJrl)B.r]Bnrirlue
irtur.rq'so)tdrltltl
sDruDJO (e :Jr?.lBlsep ueporrdQS
"s¿lDnll.t
sos.taolul/0
solrqrrrB soJJo epssP rrorror^o.rdenb
sBrJuolITJur sBI aJlIrE.
SYI
MSg.{
SVIJAIqNT,{N
I'
O
'rrorcBluosoJcleJ BunSlB
ue
soTlo op ocurc BlsBrI Jrue^JalurE opuBBeII
'm¡cn¡
14ap
soo4a/4;
sol
Jp
sor.rel
rtueuretrrrldxa
ueurns lls opnueur V
'+uoJerJl)rreur.rild
onb
sorslJour solcp
oluallIIBtttJlJopB
Ie.rod
as;ecrldre
errpo¿l'o1n)ur^ un
J]srxeenb
oTrod'(eperte.rr)
Jp rlezerr oIIIJJ'soeut.rt¿
so1
Á orqS [J
e.r]rrJ
sorJolr.rrel
'ouererrele,t
ourer)
BJSlJotrl rIOrJBTqodst?III
trBrue]onb
sBIuo;)
uepuodsc.r.ro:r so[a¡se.¡ap
oJerrrnu.roierrr
rroJ
stseJB sBIrsopolrr
sopo] eq
e) Soldadesces.
Otra filiación
festir.a
de estosrituales
cs respecto a las cotnpelicio-nesa
las
que
seerrtrcgaban los miernbrcls de las
rnilicias
de
autoclefelts¿r locral.en
lasperiírrlicas lcrrniorrcs
para entrenarnienlo. revisión
de arrnas
v
pues1.¿r ¿rpunto.
Felipe
II,
prcocupaclo
por
las fi'ecuenlcs incursiones
denavíos berberiscos, habítr organizado
las
rrrilic.iasbajo
los
r,argosjcrárquicos
decapitán,
alfércz", sar¡Jentov
c¿rlro.I-a revista
de
las
tro[)¿is- (lrrcva
forrnalizaran
las rirtlenesrnilitares v
losmusulrnanes
rlcGranada.
se
llamaba
ulat'cle;v
no dejó
rle serpracticaclo
por
losvarones
aun({uo rnás aclelante sedisolvieran
las
rnilicias, \'a
que las
cofi'aclíasv
herrn¿rrrrladessupcrvisatlas por'
losc[é-rigos
(corno esobligatorio
dcscleel concilicl
deTrento) rnantuvieron
los rnistnos cargos. ¿lunque supodcr
seredujera al
de conl.r'olarla
fiesta, al
ritualizarse
susejercicios
rnili-l.ares.
'
f)
Mascaradas
ínrernal.es
o
corn.oualescas.Finalrnente. hav otro universo
festil,o
conectado, el
r:urnut,ulescct. qrrc st'rirnpone
en algurros aspcctos delos
actu¿rlesrituales
de
corrqtrista.
Así"
el
despliegue
de
vest.irrrent¿r.asimilal¡le
a los
disli'aces"
que
sc hacorrvcr'litlo
en uno
de
los
clistint.ivcisdc los
tilctrdes
valenciarrr)srcon
sus abigarraclas comparsas con lranrl¿rs de nrírsic¿ry
su sensu¿rlritrno
rlanzís1icodc
clesfilar.F,nlos
don-ces ar'¿rgoneses
v
Ictsdír:hos
con(Juenses se irrr:lrn,en l¿rsrnojigangas
o sátiras
sociales.Incluso
enlas
arlustasrelacíones granadirras.
escerlasv
personajes cle ln¿rtiz btrfirncscodesalro¡¡arn
al público
dela
seried¿rd de losparlamentos.
En
muchos
carrrar'¿rlcs penin-srrlares, apareceel
osor:auliuarh¡
l)or
su dornarlor.
rlrrizásel
rrrásarcaico
delos
rittt¿r-let,le
corrquislau.E.
TALORES
SOCIÁT,ES.IJna vez
establecidas
las
claves
clasificatorias
r.ubicarlas
cstasfiestas
rituales
enconeriírn
cronotros
cornplcjos
festivos,
paserrros ¿rlrna breve relación de los
valorcssocialrs
t¡uepueden
aport¿lr':a) Ofrccer una
sanarliversión
pírblica?.b) Unir
a los miernbros
dela corrnnidad
entorno
a
un provecto
comrin.
c) Fomentar la
arnistad
tlentro
delos grupos rlc
afinidatl
que
constituven
los
ban-rlos o .líláes.
d) Indicar
modelos
decomportamiento y
responsabilidad
social.e)
Inculcar
senlinrientos religiosos
\i
la
vener¿rt:irirr alos
santospatronos.
f)
Potenci¿rrla crlrresividad
delos que
participarr
cn los
actos pírl-rlicos. " Y t¡rt: r'('J)rlrscnta las luchrs errtre \-erallo-lnvierno r'lo Clultura-Natur¿leza. \,-éase rni ens¿ilo de 1997.rEsttst'l.íatllgr¿trrrnotir-clesgrirrrirlrr¡rtrrelre1.trrrrra<lorilrrstl.atl
los cspcctáculos r clir-elsiones ¡rr'rblicas rle Espairau (1796). cuantlo ¿rl¿ba ulas corridas tle t,aballos. gartsos v eallos; las soldadcsc¿rs y ('olnll¿lrsas cle rnoros v r:r'islianos: y otras diversiones generales. qlte soll Lanlo rnas tlisrras
tlt'pro-tct'ciírn. cuanto rrr¿rs l'¿íciles y rnenos e-rclrrsir'¿rs. r ¡ror lo rrrisrno rnerecen ser arleglatlas v rrrrrltiplit:atLrs (...)
'\casti
(.lrarlt()lrtltliclroscr'átlítlrlc.rlrtesr.¿irlt|alopor|rrst¡tLerlrir.alltlsttlstr}ljtltts
la lragistr'¿rtura. Puede nacel este desrléll de otra causa (luo tlc irrhurnanidad o cle i¡{nolartcia: t¡tte tle ntt ver la l'la-t'iórlqtrclr¿vt'lttl'elasdir'ersiorresr'laf.elit'itla<l1lúlllitla.cldccttlct'rrrir|ern¡l|eac|a
ttlrttltleloscirrr]¿rd¿rltos'l,.en()bros()ottt¡l|etttstleJorell.ll¡¿os.B.A'Ii.
puí's. Jor-t'llartos será persegtrirLr Iror la Lrr¡rrisit'itin.
L6l *tvil
't9
:0Íl(rl 'Pr.t[)trl\L €zuErlY 'soloqu,ts sol ¿P D'Il¿s /'7:'rrll'ttll 'ro]:)r-\ rr.rlrlr([ruBJ.i z¡.roe11 ,r¡:ru.r.1 '.rJrr.nr.l, JI) serrorJr]lJode sBI JpsJl) lurrlru er8o¡odo.rlllt? trl tIJ t].t.ll)Ist()') JS lsY ,,,
'I0()[ 'pr.tPtrlyErlr]frr) rl) or.rr]srrrrl{"sorrrlr't\¡ 't srt'ry s€llrg JP'lu'rÍ)'rtO tr¡ 'to<l olrtt:r
-r1qncl'i,olse¡c1ol.IoIroIJiur.l.ttl.¡sltr-[Jso[soHtt¡o<kt.r¡rrustl1.rodtrpr3l.rrJl'stl¡ttuurI,.asl)llozt|.,ttt,'
o,:¡,,,¡,s .¡,,,,,,u, n,,,',.,,' ,t
'",:t:,,,,':r::;'l]ilil'lj:i::¿,
ilj;j;,;;Ji,l;il
;";TJlrjl;lil
lH,ü;;J;
.,,,.$:l -epu.r8e ossolu€s
sopuurruJolep ts-rsv 'peprlrrceloc
€I ? rrelJo¡e enb ,n,t.,1,1o-o'
--;'-"
Sol
el)
tIOIi)IrTosc.I Bl.rolreJsrlesBI
ellruurluop
rroL8rler BIJp
selB'rtllBuo'l{os
r^o'tJpod so1 B ,rtnqtJ]l? J1ens osenh
e.t
'erFrn1t1 BIuol
soPBZEleJlue oPrluerue
-Lrlur'ttnuloJ
opesedlop:^orposrtle
ep
opJonJoJilp
o
oÁrle.roureuruoJodrl
c¡r
sot.rLlllrlnrrIOJ selen]r.rsof
BAI]-l?Jlunrrr0:) BI'JEJr.f e ns .rod uEJE]:^Op 'elrTOquus IIoISIUISBJJ ep SOIITSIIIBJOtU SoI OJIII'g
'uorJe.)r¡rl)rttrr
n
o1.rItts 'BJSo
'ttotJrtloJa t]a
Dur-¿)JS|S ouro:)
soprpuelue sJlBnlIJ
sol rre eqr:r.redenll
BIJBlrurltuo:) uorxel+J'r-olnBrll
op os-.llJSIp
lJ.IBIc^soP JodOpBsc.IJJuI',,louln¿
aJIpoluoJ
IBJ ú(solLJlnb erecli
sarrentbrod
,a:req
"r-19.ro"
enb
o1rro¡,r
ocr?qoloqrurs
Jse cnTi o1 rro,) ltor.)Blar
epren8u
solo{rIlr:^ solep oprluos 1e
eilb
opBp
.}?rJOs pBprltle.r l?l op uoSrBuI ¡nrelop
opend sJI esou'elrloqurrs
uorJ:)B RIep B[)I]zIIBuot.)ll]I]suI
l?ur.loJoIIIoJ so.rrlcpd
se[En]IJsol
sollle'IeprstIO:lIq
'o¡lett LS.reul
B.rils'e¡red
-uroJ
SBI Ouuerrtf
'0rBJ.)tIPuo:)JI)
St?luRdi
se.ro1e.r;¡^utJIIeJ'Ti) JJUJInE^I1JOIo:) 'tqrutsB't]e.rurl
so¡oclunsotuol
lrelserJItrtllll
J:^anb'se,trsa.trlra souorlJu ep
OPBJnlJrlJlSctllttrtI
-rroJ
un,Bcs
o ,ott¡oqruts
DrltaJSlS rrrl olrtoc JIqeJUo:) epond es B.rrl]ltlJ e1 'rrerq EJO[IY-Blse
Iop
serop*Aresuoco
so,,'lr:¡^odop sorouror
os.t*rtt¿sc.rtllB
osrt?ttr.lüii'J'lli.:tt"""l;
,repotl
un.{. e,r8olocpl Bun epeued
rod
1or}uoJ r}¡^ rt.tttd JrAJo¡^ epand ertb u0t:re}uor[e1Fer Brrn l?selelns,opr8rr
o]uu]seq
Opoul ep sepe.rrr8lJtr0:)ultlttlar
os SEOIIJIJ sl?]sJl] sr]];^f.,, nsoorsoloJooleur Á so.rrsr¡ sorrJurouJJ
sorüsru sol
osnltul
e 'sBJ-ue1d Á selerrrrue
'sarqruoq
ue^enur os IBnJ B[ i]PoJ]ucp
'olqe.trtreurErllJ]i) :oprlnu
IeprrorldeouoJ
rls B leroedse oprluasun
IIBp> 'seuot.lelse se1i
Orru IeP osEd IO.tEJ'rBIIl B:^oII -rsedure:r sole
.rBpniie 1e'e[orB[I
o.I€r) oJ]saeluIop
sBJqEIeduE
'selErtIlTIrJsellleuodxo
sopr?J'lsop
.n-
.1., ep oun
rr,s
enlr
BI
rp
'B[)I^
pl
i
uzale.rn]euEl
ep
BJrlJrcrr.t¡dec
-rroJ l?tlrl e
uer8elur
es selBlrue:^Bl¡-i)I.lsE['rs\r'<st]]sor]
sop oJ]lroeJJtusueJl cnb
odruarl IO>olrlot
OIIB ToclueIIIBtltultIB
JIqJJuoJ Jlens
osreltrtlod
e'trlcodsrad
eun
epss(ISOAIJVUOT\]EIAINO]
S'C'IV|IJIH
SO'I
-'I
.SBAI}E.IOIIIEIII-uoc
sJlr?lur.r :^ulsorj sBI oprnr.trr',,
ur.ro8ole¡€l
op o.rlrrep souDllslJ)
"(so.to¡[
apsD]s¿li
:^l?.rlsJlltr ¡^orroltJrs"olle
lr.tBd'eluoscrd
BlseIJ BI op TuJnl[nJ JOIBA e]soerlb
o]u"rserdd
op-espd Ie ue
Ertuopuo3sprl
e1 'oÁestre olr^J Jp IBJItIsJololqo
I.¿ B.IJSollnd
oIIlUIll J]sg
.osot.roJJrA opesedun
opue.rorrreureJ'eurrlsaolne
BlJOllJIe¡og
(r'BrllrolroJe ns Eri)IJ
-oueq es .{.
olqend
1op erueJ EIB}ueuln€ onb ol uoJ
'soetre.ro¡ seropB}:ro(lso -ree'rly (r1'seIBcoI ssuol:)l[JE.rl JoBIA
ull
;orre]ue¡,X (3ce h¿rber acab¿rtlo
con epidcrnias
y
plagas.
por lo
quehan
siclo elegidos comopatronos
o
¡rro1ec1ores.v
sclcs
lintlc
ospecialculto.
Clonun
componente
másprofano
setienen
los
¿rnivers¿rriosde furrdaciones de ciut{atles, victoriosas
b¿rt¿rll¿rsv
otros
succsosa
losque
seha
cargado
clegran signilicacitin
social.
En
eslc
lipo
de cel.eltrrtr:íor¿r:s deberrrostener
elr cuerrta,
segúnMannirrg:
ususignificatlo
corrrolexto
soc:io-r:rrltural, su
rol
enlos
procesos sociopolíticos
y
sus complejas relaciones
respecl.na
l¿rrnodernidad
v
lajerarquían''. A lo
que sepuede
añadir
sucrucial
papel
en elmantenimiento
de losvín-culos
sor:ialesva
es1.¿rblecirlos.Respecto
a
la
llarrrada rrrernoria
colcctiva,
esla
de
un
grupo social
que funciona
orgernizadailrenle (:ollro
un
<sist.enra derclat'iones cntre individuos',
1'r, queconfluvcn
t-.ndeterminar
unpasodo
o.fícíal,o
en
términos
acl.uales.polítir:ernenlt. correclo. Y va
sesabe
que
la
historia
la
escriben
los
vencedores. Tenerrroscorno ejenrplo
v¿rri¿rsde
lascorlrncrnoraciones
actrrales:rnientras
que en España son siernpre
españoleslos
héroesque vcncen
a
srrscncrrrigos.
t-.n Nlt<xicohay
danzas
de conquista
c¡rreterminan
conCortés
prisionuro
dc
Moctezllmal
v
en Holancla
serecuerdan
victorias
delos
subleva-dos c:onlralas tropas
irnperiales
dc
l''clipc
ll
''.
Aportadas
va
unas
básir:as t:oorderrarl¿rs teór'irras, proct-clarnosal
cstudio dc
estccomplejo
festivo
uépico-étnico-r'eligioso-h
istórir:ou.2.-
LAS
CONMEMORACTONES
DE
CONQUTSTADcntro
dcl vasto carnpo
de losrituales
conmemorativos,
nos vamos acentrar
en losde
lu
conquí.sta dr: lapropío
localídarJ';.
En
esencia" selos
puecledivitlir
en
closgran-des
blotlues: conquistas
histór'icas
v
legendarias,
¿lurrqlretlc
hecho
cl
rnodo
clct:clc-br¿u'se arnbas sea
similar.
-
Les
conquístas
listórícas:
enEspaña.
demodo
mayoritario lo
que
serecuerda
esla toma
dela
propia
localidacl
por
los hér'oes cristi¿lnos. quehan
disflrrtado
dela
avutla
celestial.
En
los
riltirnos
años se estáproduciendo el
fenómeno
cleelirninar
esta inter-venc,iónrnilagrosa. r, r'eflcjar los
hechos
con
un
sentido
profano.
Puede
tratarse
deFicslas
de
Molos
y
f-lristiarrosi
conlo
sucedeen
la
alicantina
Carnpo de
Mirra
con
surecuertlo deI Trotado
cleAlrnízt-t'(r
qlr'
tlio
fin
a
su conquista
en
1244.
o
en Murcia
capital.
r¡uerefleja
Ia cer.¡ritrrlación
¡rart:ílica dela
cirrrl¿rd.Pcro tarnbión
sc cstáamplian-do el
carrrpo delos
tr¿rrrrlos enl'r'ent¿rrlr)s"'.conlo
l¿r lut:lt¿rentre
Ilorrrarrosy
(iartagirrcscso
el
rlesembarco detropas
ingles¿rs.En cuanto
a Arnérica"
seconsen.a
clescleel
siglo
X\¡I
un
géneropropio
derituales
conmerllorativos
dela
llegarla
delos
españolesy la
derrot¿r r.conversión
delos
n¿rlivos:12 F. E. Manning: The Cel.ebrcttí.on of Society. Bonling Green tlniv.. W. Ontario. "|,983:7.
l.,StlgúrrR.Bastidt¡'t.itatltr1ror.N¿lt|taltt\\i¿rc1rtcl.t'tlsuintr.ot|rlcr:iórraBetu:t,t'tt||letno¡1.and|ti,s|otl..
Pub.. Suiza. 1990: 9.
''
En la rlunrt rle lo plunro rlc r'¿rlios pucblos dc O¿xaca" v err Brielle v T.eiden lespectiv¿rnlente.'t Arrrplítr ósto t¡rr nf ¿u'tír'ukr uRitualcs dc conquista: ult estrrdio cornpatatir-o,. Denófílo. 199tt:111-121.
r" IIace airt.rs tlesapart'cieron corno errcrrri¡los los ¡rorttreueses. que const¿r lbnnal)¿ln part.e de t¡n¿r lt¡cha ritual en la
zalnor'¿lr r¿r Lol rczros.
198 III CONCRF]SO NACIONAI, DE I,AS FIE,STAS DE MOROS Y CRISTIANOS
I I
.l
66t SONYI.LSIHI .\ SOHOIT nCI ¡-\¡-Ls:II.'I s\¡-I :IO -I\¡N()Il)V-\ OS:lllÍ)\Ol) Ill
'9ll
:'rlrrr'lo -ulore¡¡ o.ru') 'f .8r.rllllJ(Illll\,¡ oP errryerre.rs rrorrrtlltl¡sa.rtle.f tll tlJ J.l.IllJO. r
-r,lrroJ B
rE8ell
Blsr?rl opuerlrodJednso
opuJrpJJrr:^opr
rrEr{ esonb
'pe¡-ror:ros Bpl?)i
od -rrrJr] Ie úorr€dso Icuc solurlsrp
solopour sol.res uo.rJrpnd sa[En:] Jr?JSnq B sourBPnrY¿soPrrr+rPoru soueur
o
sBrrr'se1ea.r soseJns JE.r(li)Ti)J e.rBd s1[)uDg soP alJtt¿Dq)ry
ep o^rlseJ
[BrurJ oJrtsJJBrrn
op
rrorJe]dBpBoJ ETcp
'sJnd rBl(lBrl
Rr.rPOdJq
-'8
r < sll.rJo
ue
BAJrs "EpBurru.rolop uorOoB Brrn?lrrrrrralqeqo.rtl
JEJlsnlr BJEd opBeJJd
€loure.r BJodJ Rrrn e[)sJl) opri)or¡or]'op"p
olu[eJ
un
enb
BErluepuer
e1i
uor:)ezrlen]Je
ET>B]uonc
uoe8rrcl
tr[o.regoJei)
E ol)uern8rscnb
(TE.rn]:rn.r]so,i ¡lru.lo,¡-o:)rJoJsrrlo,trlereduroJ opo]etu
ün
r?.rr?lrsocou osIBJnllnJ
erio¡odo-r1ue r?[ ep:^ep Bure] olc¡cluroe e]¡^e .rtsSrlselur BJB¿I'soqE.rl? soT :rod sopBurtuop opt.-q uE
-IqErl enb
sopo8ouRd:^n[ :r^r][ B se]uJre¡rpinur
'seseuo8e.rB-o.r.rB-\rfrr-orrBllol;-E;) rrr?.rJ "sorJ-olrJJel
so.rlollp
seluJI)oJOJtl'"^c.ro1le1srnbrrcllsoT,i'sorrr¡uu
sorreur¡lrsltrrrouuclslrI uo.re nJsoprJrrel
olrrJurler.n.¡ so¡enb
ui'rr-rolsrq
BIoprreJr¡rldurrs'trperrrol
EurI rro:-o13rs sorJeÁu¿unrduroJ
es sorlJerlsol ep uorJezrleJleJ]
EIuiT'rrorJenurJuo)
R sopeloJ.ra¡rras
e.rutl'orro.rlerl
1oprrc8erul
BI Á offrl:^r?:l TJI) rreJopodu ¿senb
;soJour se.roselursoun ep
epe8-J1
EIrelueserd
elensenb
or\r]seJ eurenbseun
sourouo] RuedsE EJRd luournse.rrrg
'olJJttttt
i
r,1re.t-n1dec ees
o8ertueg
lorsody
1eenb
o lorreqr¿
o
uore\l
'soleTr¿'rln3
E se.roru salsrrrrlsBI
ep elrreg
1eanbolor
cs
onb
luelecn¡
uo
oo.ml
o:)JR!ruJ:^Jpun
enbr;rrreose e¡- enbRrrl?.rJxo
ou
ITIV'sBrn?nl.r.lrrre sBJJer]ue
souerlsl.r3
li
so.ro6 JJlue
Blsrnbuo:)Jp
so1elrlrJ sJrrorJBluc¡-J.r([J.rsBI
rri) auor]
os
opBSRd 1e ()]:lodseJ rrnl? oJrrJrrlrBri)ue]srp-ro,(e¡
'seue8eurr sEI B
o]lnJ
[e uezeqJeJ seuerrr¡rsnur :^ol orrb oprqes r^oopuEnJ
-.rBJ-uoJ
oproueq
sor8rpo.rrl so¡rre1 onb 1cp 'orro.rled olrres 1ep eso.r,Se1lrrr ue8eurl Rl ep BJSnque olqend
IR oluouruso¡rre¡.rocl rre.8a1¡enh
sounl
soluoJ uoHery
ue epeJn;- orrroJ ';^{)pEJ-orüeureJ sorlJJrl soI
e
Bri]ueJerlor JEp eprrJlJ.rd os orr sosBJ sor{cnurrrg'(
,e.l.refnrl1y e¡uo
sopelolqns
soi)sr.rorrr soT.rorl o.r¿uorsr.rt{ or1:rar1 uesII
echlegenb ouroe)
sB}JBxJrrr sJrr-orJJB JrnqrJlB
uelens;^Jl
J;-'(¡
so1.re3'olrlole¡_¡Io
ol)rrr?u.rrg'0rrFnrrrt)l.ruD) soJr.lolslrl slrleuos¡od rreos sR]snro8ulo.rd suunS¡eenbuny
'J.sJe]uesode euo¡e8oll
ou
serrerrr¡rsrrrrrsoI e[)uop
soJrurrJ.rrd so1r.
o:rse,t 1e 'o8e11eoe 1aouroJ
sorJo]rJJe]uo
o:^r{Jrrr 'souerJsr.r3d soro6
eJlue
stsqJrrlop
J;^JBleJlJlens
'euedsE
rr¿ :sDrJDpua.?alsn¡nnbuot
sD7
-'Jerroprre(ltl
e
rro.re8alT Eorrrrrrou
onb 'serouee¡csen8que
sns B ocrloJcuTsopour op olopueJodJo:lln
ored
topeJUJ,\
oürsrüEr]-sLr) le
rrnruldope
'uor8rlel u¡e
o]:redso¿ 'Breuepuedepur BI Jrn.SJsrroci
Touedse or.radurr 1e .res¡rr1xe 1euore8u'Jl
BI opJB] seur so18rs so.rl sounanlr
olsencl 'e1or.rap Brrn JtspJoJeJosoprreluourel
orrso]rrJnur.)J]rroJn sol Jp
ol[oJJBSepIe
e]ueurlJrJ
JlrrE]sR(J rr.rrr8rsler
-orrc8 rro'se:rr.rolsrrl sJrrorsJolsrp serrnFTerrelznpo.rlrrr
eisenbuny'BJur
[ei
aq;rLnb¡e'ec
-elzB Ie :elocle Bl J[) sot.reclurr soso.rapod so1 e uepuodseJJoJ
enlr
'souor:re]rroso.rrlo; se]seop rrorsrrJlxo
Jp
¡^EC.rB sET sJ.r]uog'serreSrpur
sB.rnllnr) sBI arqos 9!]BqE esanb
erpc8e.rlBI
orpl]cnsoruo;l ep
opJ.] nileJJp
LreAJrsenlt
'n|nrtbuot
o1ap saft)fl o
sDzuDO :r't?f rrosÉlurar
las
actuales
r:epresentacioncsrituales
de corrquista de
la propia localidad
entreNl,rro.
r
f.l'istiarros.
3.
NIODI.,I,OS
HISTÓRICOS
DTI(]ITI.]Z,\DAS
Se ¡ror1ría
señalar
una
fcch¿r t,lavepara nrarcar el
inicio
dcl tema
clranrático
dela
conquíslu crístíana de una
lor:alíclod
íl¡óricn
enpoder de los nu*rtlltru¿es:
en
el
¿,rño1063,
cuanrlo
seaplica la reforrna
eclesiást.icaoccidental
v
su scparacirin
dela
iglesia
orierrtal,
t'l
¡rapuAlejanr:lro
II
proclanra
la
tlrur sería
prirnera
clt-.las
cruzurtus"
conce-diendo
indulgcncia plerraria a
quienespartici¡rararr
enla
conquista a los
rnusulnranes aragoneses clt-.la
plaza frrerte de Barbastro. Así succdió, consisuiendo las tropas
decristianos
francos
ohislranos,
dirieidas
por el duque
tle
Aquitania"
un rico botínr
eueincluía
numerosos esclavosl".
Poco
después,en 1071 las
tribus
turcas
selvricidas
sealrotleran
de Jerusalén.v
cl
Papado
pr'oponeuna (guerra
santa
contra el
infielr.
para
avtrcl¿rr
al
irrr¡reriobizantino v
rescatar el Sanlo
Sepulcro" sienckraprobada
la
Cruzadctde
7'íen'oSanlrt
en
el Concilio
deClcrrnont (1095).
El
ejército
feuclal
tkrlos
cnrzados elrrol)oosconquistará
Jems¿rlénen
109().Durantc los
siglos
XI v XII
tarnbién
sucetlen
otros
hechos
a
terrer
en cuenta: la
reforrna
cluniacenso. que
irnporrela
liturgia
romana
enlas
iglesiashispánicas. que
asíse
unifican;
la
creacitin
dr:
las
órdenes
rnilitares pcnirrsulares (Calatrava.
Santiago,Alcántara);
la difusión
dc
krscantares
de gesta, especialrnontLra través rlel Camino
deSantiago; la
actividatl
tlc
losjuglares
en los nuevos nriclcosurbanos.
en los que sedcsa-rroll¿trr
ferias
v
fiestas.
Por
entorrces,
cuanclo
una
nueva r:ntzodu
había
tomado
Tortosa" consta
la
¡rrirrrera referencia a
una
clanza uclelnoros
y
cristianos que
figura-bart
un reñirlo
t:orrtbater20,en
la Lérida
reciórrcolr¡rristilrla por el
conde dc
Barcrelonav príncipe-cortsorte
deAragón,
Ramón
l3crenguerIV,
con
rnotivo
clelas
ficslas por
suboda realizadas
h¿rcia1150.
con asistencia dc
rnuc:hosujuglares
v
juglaresasu."'Jircques Lc GolT: Lrt ltcla Edocl llerlío. Siglo XXI, Madri<I. 197 1:12!J. La torn¡r dc Balb¿rstrrr fru¡ elínrela. va que a
Ios tlos ¿riros la recttrtc¡ttistír el rtv dc Zalagoza
'\Jrrr l¿rfar al-\luqtadir. Sobrc Ia palticiJr:rt'irin de los f'r'ancos" J. Bótlicr': Le.s legr:rtrtes e¡,tic¡ttt'.s. París. 1929: III. i169.
El
esle siglo. la gran abadía tk'(lhrnv solía enrol¿rl r:¿rb¿rllerosburgoirores v lanzarlos corrtra los infit:lcs.
,.,Estedattlcsirrtliret.lrl.r'loir¡lorttrMarianoStrriantle.lsttHistorio.cte|ontisícat:spttñtllo'.\Iadrid-Bar'ce|rn¿l.1855:
I, 125. citarrrlo rur rrrilnusclito de J. Teixidor. En uuanto a Rarnírn Berenguel T\¡ v últirno txrn<le rle llarcelona, había tomado el háhito rle la Ollen del Ternple: aporado a srr hennano herederr¡ cle l¿r Pro'rtrrza; irrtervenirlo err la con-quista de Ahlería. jttnto cort troptrs de gcrro\1'scs. frarr<,os. naviirros. leoneses. gallcgos y r:astellanos: olrtenido que el Pa¡ta ('olt\ocara urt¡t cntzctctct para lilrcrar Tortosa. a la que acudieron glln rrrirncro tlc grrerrelos rlel Mediorlí¿r
fr¿tllt:ós.Yla1orrrarollen]]+[:i:irlirirosigrritlrllt.('()1lar'ttrlt¡deloscaba|lelrlsdclTtlrrt1lle'trulról,éritl¿r.
1irralizabalirt.tlrlqttistar|e(]¿rt¿r|rrñ¿r.Errtlst¿tt'ilrrlatlr.e1lrrltlatlal)o|'gentedeB¿rrr:t']tlrra.
pln
lir
años la princesa Pe1¡'ollil¿r dc Ar'¿rgórt. tur-o ltrg¿rl ull¿l surltuosa boda. llacitlrkr al ailo si:¡rrienle urr v¡r'órr corr el tJrtc sc init:iar'ía la rli¡rastía cat¿rl¿r¡ta de los rt'vcs tlc r\r'agrin (l-rris C. de Vaklc¿vcll¿to: Itisto¡'ia de lispañ.a, 1955:\.
+Otr-,i52).I0e S()ñYl.l.Sltll) Á S()ll()l\:l(l b-\'.1_S.1ll.I SV't itC't\iN()il)\1i\ OS:.tlt i).\Ol) ill
()uI5^Iur|J.r()(IBPBlt¡t?^.)IJqu.IEZ()I''{BIIldB.)[,IBIBrrUuII()ISJJ0.I(IBIIlllloJPtsInbIroJ,,,,""..,..;:i::]: csRJodJnr^uq.[:6|:[c(,)l.P1.tpBI^J!.'.op,l¡t1¡'¿PPDPtt.t)ll)t.l¿duII
'(802 ,(,,r) L96l'enoloueg "aprc¡'uut.rL-g ¿p DtlotstH nl D uorrr?tpo.ttul:'Ir- te olerqll'V'gl8og.I) elrog -i uuerprptr{ 'IroJoW J[] ¡-ol oPtlBlnlrtlel 'seueur¡rsntrt-ouedsrq so¡ .rotl orSus¿.rrl ¡lru un .rocl oprprr.rlrro on,¡ enb .ouB orlJrp
ue los Jl) astftllc un opHllllslloJ ulsq'u-\urlu¡r') Jp uJpro u1 u o,--.rulo i)s anb -(¿1r1 :¿¡,91 ,e1¡.rag '.'. r)llt,t¿\- ¿p pnp
-mJ Dl ¿l).roJ¿1D(r :'f'q -srrg.rnpurretrrrnl) Jl) orrroluV i¡) BlU JL) or.rrt-qpuour IJ oJrlrpJ ser;ru.rj Jp uor.l.rr? rrc ,i ,6g¿1 IIJl]ItJ.t0]\t].I.I')lqttJ()lIIl]qlJIJl()l)IIErLlJ.{i.l.r1eor¡la.lttsl¡enb1err;.r,(xtrrrr:uyPlo¿Ia¡l.ttl¡ml;.1)
II.).I.).rtrJ,\ ered nat¡rrtirr BI .tllst?.ll')r'¡os ¡.r.ru.rtrd, JSJII)JruoJ JI .,S,,,\ ¿nlr orn8rsuo.r ou;-uur01.rB'1 onb a.rrp ae.".
'98-l'B:9¿61
,PIJpBI^t,Terror;lt¡P.r()]IPg.ot.tt,¡t¡tttt.it(,l¿l¿]lttll)Pol|¿.IJa].I¿J¿D)Do1s,lttc|ttsl¿lto.)sDPDtroDDl¿.rz¿¡l
¿|)SapDpIu]tttloJsI)l¿|)s¿P¡)Pt,lt'ltt,,lJ'ttx|sutttt.i¡tl,)PD).tiV:BqB3II0IIIl]uJ(]tl¡^l?lE]1J
'(n,,tXff 'der) os.r.re.ruÍI opuu:rsnr1 i) opEJrrc^rrr> Bq -P1sJ0l)lltI.}IIIl]Jtll)Bl.qII().)Jlll)I.)l).e¡qe1se1trrolIepBIIl)aJepotttlttr,iII3BrJl).rrr1rr3er.orrrogJ[]OPuPu.rJ{
c1llndu.rlrrtl.r:)u]sJJ[)J()}rll]l-{.00l:0}6l.l)I.rl)lll\-atI¡e1.esetIsg'ozuuru,¡l?}l?l''\l.f.¡la,ozut.l.t'¡¿PSD.)¡[f¡att3t¡
¿lqI)]s¿Plto)l¿PSo4)¿Ht]Jltt||.|.lF]TIIIIIl|ttt]iu.'1¡tl¡¡¡6¡u1rrl.so¡lu,r.r.t:^IIoJSoJUeIIIB
.6ll:BL6L .[)rrpul^l
"1eny'osot.it¡atDPt'tDlapso/i¡duto:tsr.tttt.rof'so7:elorego.rEOor1nf.rodo¡re¡r'1 '¡o8uaurryo]snIuop todeztt?eteT 'J}).Il]|t(|lJII.)9lgltutt¡,t:.lt¡la.l.lII|ll|t'tJs|tl|II.}')P.lJIoIJ3qBqBuIJIJl?b{-B[IIos0ttl]llJlsBl).¡^orIrsPgt|l¡.tJquIrr]SoJ['-Z
Zg 'loj 'lII :l¿6t 'BrrolJrrcg -rlqly Ig .pa.r.r '(¡¿c1) uo?Drf.l) DclugQ:olncrs 'W onnl
i
".g79'1, Lg6l "ezo?eteT")JS) 'pJr.r '(OgS I -Z.lSl) uo)oty ap s¿lDuv:elr.urz rl) oruruo.rJl
r--Beuou
uorsuedxe Btsoored'(0tg1)
lc8ry
i
(,,ruoroap
s€pouoruorlenJ rod
oABIcseun
RrpueA es
onb
oenbeslep
soltlneJ
sol
b^olue]> oprrars) uBJO.rerrro] uen8rsuoJ;^Rrrepe[o] sJlsonq sRT 's-sorol/IstlI
I].IJIIOJ sRITE]tsq se.r]oue
oplpeJns E.IqBq B]uor]J r¡^Jnb
IBnFr lE'o8rurerro IB JEIrnbtul?
rlolllrrJad
e1enb sor8rpoJd:r¡<oforJ
le rrJ seJelrrJ sBJor{ oJlEnJ op-rIIcleP
EI{ os [tt:^le
'lBtI.]p.It?r)lrp
IIoITI?ro eJIIeIATeJEl
t?oplqe0
("')
so;rrdsol
rror
soli)sol
sc|opüBJl?si
SBIRsns uoo;^e[oprlpllq¿¡'s¿uerullrsnru
soT J.rqos rri)BJ so,\.rJn:]op
so]-ucrJ
("')
BIllrlBq
BueId IrJ> enb E]rrenJos'60gI
ue Bi)r.rJV ue.rB:)JB(ltrri)sop sE.rL'sDpt)z -??JJ sEJtJllolrlts sBIep
Btlllllt
J€Jepr:^trotopend
Jsonb
BI rr3el.rEd'rre¡usnre¡
ep Btsrnb-uoleJ el
i
tltt?lsl Iep IrrJ Ie opueosnq úsoJelrsrl IBuepJBJ 1eú(souorlelnlrder
sEI uJ ol)Bru -JIJol uo.ri)rldrlnJrrr
oluo.rdenlr)
solrlolt?)
sJ-tJU sr)l B r]J)uuB.rr) ap uot.)rpuc.r BT ser¿'oJe.r.rcn| eP orrBJrxJur opBlsJ
lJ
,( PrrrpBtte;S e.r.ru[ndlv EI rrJ :^rf.tp soJ]senrr rrJ opuelrres-oJdeJ uern8es os ErAupo] seJu1rrurs soloJ
i
efurros.red !*.-opezr¡neq Burur.ro] enb Buror{BNotJOSrJJr
un
Á seuu;)op o8on[
un
'epeleqruo
r]un
uol
'sDJstJoutsD1nq
sel)rJorroJ Anur sBIuEnltsJe
o¡^iozur?.r\rp
'T
IJnoqrJ{olqElsrpuor
Iop
uruf
ap e}.ror BIue-t,grl
uq
'soJrpnl
,t
sosor8r¡.t.r :;-oJrloCl solJedsBsol soprun
.¡^BJnrr?d¡^rrl sBJJor]Jod oPrpuelxe
elueurlenlJe
fE .n?[rurr:r-dnu
o,Lrlse+olcpolrr rrn
oJe.rIO esrnby
.zz<BJJsnFop s0]ueurnJJsur sol ep Iros IB soJolu s()l)r+JJAtr().r
-i
soilBrlsrJJ sOI eJlue clrBq epolueurrl
-JeArp rrB.lñ>
uoJ
BlsorJ Bl ol)rletrrrrr.re] ;orrrsrllrr?q To uoJerprdenb
soJorrrsol
sopr:)rre^ op-uels
lo.oqeuueqoillrBlq
olluqpJ rrn
e.rqos orJoJBdEenb
Blser{'o¡¡}se:r
un Jl)
ssJBJJpodBJod
opltrtqJnl
soutsrlstJi)ilp sollo
i
soJorrr ep sorrn sopr1;-JA "olrrE;^ ns uo.rB[J]sdJII
Jrrrref eP SilSaIIOdII.IU SOLIR:'O}JOJ SOIsol ep rePod ue Br.reJsuBurJed
'llly
oloqtslep
;-e¡:rrnJV '(XX
ol.8rs To Btsrtrl :^errBrrrfrrsrur'sendscp o'.lod'r¿sorreprJel rroJ
.lnb)
uele:,-rrJefo^enu
ep E.rJprad pB[)uer]srJ') T?T'll,ZI
rreBloprrBlqoder
'epuznJl)
JpBInfl
ep uorsJ.)TT().),( euoq-nr¡
fricana concluiría con
la
derrota de
Celves
(1511).E"
cuanto
a Argel,
sepierde
en1l:¡16.
Más
talrlc,
Oarlos
V
emprenderá
una
carnpaña af'rit:ana contra Barbarroja,
tornando
Tírncz en
151J5.Col
cl
acceso ¿rllr'ono hispánico
dela
Casa deAustria.
seadopta
elmodelo
arago-nés
rlc fiestas
de Nlorosy
Cristianos, v
óstas seconr''icrten en los lcstejos
mírspopula-ros
por
todos
los
confines
del inr¡rerio.
En
15(r[]
cn Alcoy.
lrau'afestejar a
su patrono
San
Jorge,
participan
utiraclores
dc
arcabuz
y
ballesta,r27, -yde esta
espcciede
soldo'
desca lrrrcdenderivar
las
fanlos¿rsfiestas alcovanas. qrte
\-a setneltr'ir)tldn en
16óil.
Respecto
al irnpulso rnonárquico
¿r cstos festejos. tendríarrros trna pnrebet enla
cele-braciórr
dela victoria naval
deLepanto (7-X-1571)
conseguidalror
Felipe
II
enalian-za
ccttrcl
Paparlo
v
\¡cnecia
pala frenar
los
ataquesturcos
cn el Meditcrr'áneo.
A
lincs
de
escaño
secorrrunica
al
\uevo
\'{undo
cstefasto
succso.que casi ttoincide
crtn
uc-lli'liz
prlrto
de
la
reinar.
Al
recibirse
la
noticia
en
el reino
de
Calicia de
la
Ntrevalrspaña" el
c¿rbildo-jusl.icia
de su capital. Guatlalaxara,
currrlrlcn
con el mandato
delret,
_ylo
escriberr err resplresterque: (por
l¿rs 1¿rles nuevas esta ciud¿rdhava las
fies1asy
alegrías que en
tal
caso serequiere
-yV.
-\1.rnanda
(¡ror
lo
que)
nornlrr'áronsecapita-ncs
para la
gente de
a caballo,
rrrracapitanía
cle'ltu't-,os\i
o1.r¿rdc
(-lristianos.
Arrnóseun castillo
enla plaza
desta diclr¿r r:irrdacl(mur')
vistosov lucido.
ttonlrtlt,has
torres y
alrrrenas
(...)
c.ornenzarorrlas
dich¿rscapitarrías
(...) uno a
trIIOv
dosa tlos con
clesafío(r,) acabada esta escararnuza cornenzó
la
inf¿rntería crisl.iana a clesafiarla
cle los Ttll't:osquc estabiln en
cl
diclro castillo
(c1ue) sc cornb¿rtió c:onmttclta
artillería
de dentro
y
fuera
y
t.anbien
ordenada que parecía
ser rnítstlc
vcras que dc
burlas
(v)
acabado
eldicho
comb¿rtev
rerrdidos
los
Trrlc,osfueron
prososv
llevados ante
vuestros
oiclores(que rcpreserrtaban) Vuestra Rcal
Person¿rr'n.No rne
lrasido posible
hallar la carta
cnla t¡re Fel\re
II
infolrna
dc los acorrlct'irnientos. pero
atennr
dela
respuesta enla
queel
calrilrlo
clc(luad¿rlaxara
relata
con
prolijirlarl
krs ft-:stejosrcalizados, si
rtorespondí-an
¿r sugorencias reales,al
rnerrostlcbieron
llt:r.'arles aslrl)oncr
queeran
eltipo
de
uale-gría.s, que rnejor
podían agradar al rnonalca.
De hecho.
enla
valenci¿rna[,-tiel. en
susalcgrías
pírblicas por
la
victoria
de
Le¡ranto,
la
escuadra uamenizó
los
festejos
sirnu-larrrtlo
un
t:ombate errtre turcos
v
cristianosr'". Para que
s€)a¡rrecie
la
v¿rriedad deexpresiones
festivas dc
estelipo
cxistentespol
cntonces" escrnisrno airo
dc
1571.
erl laGuaclnlajara castellana
sercpresentó
errcl
(-iorpus 1ln¿r tl¿rnza c¡uerecordaba
losrecicn-tcs
sucresos dela ()uerra
rlc
(]rarrada (1569);
se 1t'al¿rbade:
uull¿t clanza decuatro
sol-dados crisl.ianosv cualnr
rnoros
significando el
corrrbatirnierrto
tlc
las
Alpujarrasr"".
Joan r\rrrarlós: I'as clo.nzas de noros
r
cristi¡tttosRollelt Rit:ard: uf)tr¿r colrl.rilnción ¿rl eslrrtlio tlt'
Ar¡lrirronra. México" 1()58: BTil-'I. La carta. Ii't (Ser illtr). r' fue encon(r'atlu pttl t'l l)r'. ( llrt'r'alier'.
Dinrrlaciíirr dc Valencia.'1,966: 96.
Ias fiestas rle 'Moros
r
(lrislialos', . Mí.scellottert Paul Rit:et,Univ.lrada el 23-Xll-7572" se guartla cn
tl
Archivo Gerreral de Indias Ferrrrín 1)arrlo: nL¡s lelaciones (Nloros r'(iristianos) en el Campo dc Rcqrrena-Llriel,. 11 (-orrgt'eso Nttciottttl de la.Fiesla rle ,lk¡ro.s .t' Ot'istiont¡s. Orltcrrierlle. 1()8,:t: 267.
Aru'elio (iarr:írr T,ópez: nRcpl'scrrt¿rciorres Leatr'¿rle's en la provincia de Guadalajarar, Cu.oderno.s de EtnoltLgía cle
Cttrrrlttltjuro. núrn. 1[i (1(x)1-2'):10+.
(]ONCRF]SO NAC]IONAI, DE I,AS FIESTAS DF] MOROS Y CRISTIANOS
21
€02 SONYI.I,:^lHl) .\ SOHOI'{ l{C SV.l.S3I¡I SV'I gC 'lY\OI:)VN OS:l}IONOO III
'clJJttJ .)l) sollllll)Jttl Ll'IItlllsllqJs uuq-itI()lI|\rttllqJPsl]]sJ|.lsrrIE0PuI)EI-srl.t}l]IIJst]II.){nsJrlI)lltlt?.s()I|[}sI.Il]
B]setIq.lt}tllb().ut](l.II:).rt||JII¿"Dt]Pt)(I¿Polttotll|iltD\ñ,)|)li)l)ltDl|l.t¿Hl).l¿l)o.lqt
'¿0I :'rlJ 'do -scPurrrY '¡
'ilXX :U6(rt ur.r.)tUlY'si)sIlJrJJIrrlY
.ls1[JP.lIlstlI"s¡)./.)¿1l,q.n.),)l)lI.rJDl
'Él0Z :19(r I !PIq)Bl\ '-col)r't') 'stloutÍl:'a ''ortsttl')
i)lro1J]¿lDl.n1:Úo||||]]e[J|JJJRt\.tod()pE]I'.¡¡¡¡g¡rra€:]IIBrur]IeqII.)t}l)I]JII({lld
ep pepr^rseJdxe Bf ep orJrr.ri)s
I€ 'ouerolrl
Jb'aI^ Ie ,{. o.rlRe}Iop
pepr.ruItlJe]:ledse BIuo^
-nTlrro:)
rnby'soprruq
soqure JJlrra
uBZrrBI csJnb.solal
se]ue.r{lI;\s{)l
tlo::^;^JJopB}Jedsesol
BJ€do^rJ]EJ]E
serrrolJodse
o\r]J
'so¡uautnltDd soI:souerlst.r3
,t
so.ro¡'top
seuorJ-elrresc.rdeJ
sel el)
soJr:r-r?tlsolrreuodurol sol
i)Poun ue
BJotle souJB.rluoJu
sourB,\olcYSEo
t{E SgJNVSNIUJNIOI
gO VHIEJSIS
-'ü
'sorqurBl
rrrs rsB) opB^.resuo,) Brl es soArJBJOureUrUocsol¿nlr.r
sol Jp oJluop
es.ru.r8clurIe
onb'o.,trlso¡
oleporuurl
optlztll?rrrJoJ souleue] P'Á'rr.(BrpeuIOJ RI
(i)
E.ro,\lod>ue
soprqBq solsP8 soI rrgrrolJBIo.r ss i)lrrJrilFrs out? [Bi
'usor¡uc so.r]i
olrre8Jes'zett¡1e'treltcle:1,
troJsoullr]
-sf.rJ
i
so.rourep
rror:leJrrJb^J.rdeJ rroi)olrroJ 6Egl
rroor.IolltV
uBSJp lBtto.rled
Blser.l rls ,el.r1¡ EurpBuuJB E] lreI
'selerro.rled selsJr.f sBI J[) so]i)l? sol B :^t?])uJ8e]rlE]srllbuoJ
ep sol -Rnlr.r seuorJulrrJSo.lde.r:r'EI esoprre]rretuncop rrRAB[
'sltJJrl'] se]sorlL[ :^Bl eJ{{ts Br.roJ:]t^ Ele8uelqo
JnL) E.rll(lilnb
orrochrs es:.rol)r?.ri)([llrJ IE errl)ol,qJil:-
E8o.rllreo8enl onb
d
rx:<<BJ-ser+ EI
op olunsB
TO rrn8es BoT?un
JrJep Jlensenb'tt¡rnrrsep
Jrlbolso ns
rI().) "lJSuB Jl)J[uJ] rro
ourrr
rrn oorrep o]:^eB.te[l'ouerrr
uJ
li)rll)o.rq'eztre¡
tteue]srqurJ
Jc -( souuttt sBI1¡ ourrl1n
rod
rre8a¡1 selsendso.r,i
seqcrpoJluit>
:.rttlte.reduril tlsIloJ
solll?Ilsr.I.l soJolleqe:)sol
i
rur]][ns
nsi
soeml
seuood sol oJ]ue <soJrrortrrBrloze.r>ll,tqPll'soJne]uot
ep ErJuerJ-ede uo
sollDqDr
sol
aP¿)uDp ulr orreqo
seroPurqeTep
Rrl)l?.TOr)BI
opuenr "tt't)
[
lrJBTr){
BJugqap
Jorroquo
BuoFEJJEJJp
IRlloJ}Rd EJ¡^;I+ BIlre
uelsuoJ ls
oJod 'so8o1er1-tBrrrJluoc uor:)rrnJ
el
rsBcrJn¡tlsa
es orrmt)v
'-f.<rtrpoIlJtP
op Bueuerrre¡
-rotlsouerlsuD
i
so.rgtr1eder¡
anb,{
(serru.r.r¡r
oS.rrrf 'u.ro]rln
TroJJrqeloo
asi)
eeqo]BJ JJ EJUE.^ BJJ-senu op
so8lueuc
:so.roul so1 .roclI)rlpnn
R];^J t?pl?JJOt erIJoprlen:l
erlJenb
("')
se¡oa1¡¡rreq ep
ulp
IJ pepnrJ
else
rod
stslsrr,f ue8r?q J:^enb
rroJep.roJB sePoJ.rotu srls> oprr€nJ,BBgl
rre (Br.reurly)r:re,t
rre orpJJnssJledurunur
sB]JBsel.rodB]sI;oJ
orrroJ'solqerttJ so1ue
solrs.rnlr1rrrrJssale4eitl
so¡rJBlJi)(lse"^o1 uo.rorJeJoABJ es IS':-ofuuorSolord se-ro1ee so1
R .rrqrrlo.ld rrü.rJrn8rsrroJ
orr onbunE
i
'ez.ren¡tlr[:]nru
o,{.n}ltrrr.rl.)op
uglJlsod
B}sgrnb*
uos
ou
'rlsrrq3
sndro.) Icp
s*lserJ ser ue BSn es ouroc'solqcncl".';""|'tl;lJl]::l
od¡¡Jrlgsr,rcl
.lod enb sol
enbJod> sosoperd:^opBlrotJr{rlsol
Relretlu.rorrocl
opEdnJoeJd-os
o.red,ou
o
le.rorü'<B.rqo
op
JSRTJJernblenJ
reluesa.rdl).r l?;^o}serrdsrp sttr.teueJ.reul> ,selerrorse;oJdsJllnrrpi)urot sol
BIBgl
rri) B:]lllu l?PJIrrd Jplttlnf
.itr.t¡ ouecsrJtlu.rJIa']sV
.oJelJ
l I I I
krs actores
(que
siernpre son rrrasculinos).
En
nuestros días,
especialrrrcnte errcl
áreavalenciana, gusta que los poetas
localeselaboren nuevos
t('rtos.
(llre
seirrtcgran
comoeslabonos de
una
tradición literaria
quc
enlos
siglosXIX
v XX
solía recaer en párrocosy
rrr¿restrosque refundíarr textos anteriores.
aclaptándolosa
sulocalidad
v
str P¿rtrono.Lo
épico-religioso
cront¿lbacon varios
rnodelos clrarnáticosdc
holrtlerraigarnlrrt,
que
sirctrocedernos
a
siglos ¿rnlcriores, poclríarnos el¿rborarla
siguientc
caclenacvolutiva:
a)
Las
cotnedías par¿rcorrales y
/os ctutossacrurnentales
clelSiglo
de Oro"entre
losque
f'loreciír
el
subgénero
teatral
de Moros
y
Cristian()s.
('on
it¡tortaciottes de
¿rtrtoresconlo Nligrrcl
deCervanles.
Tirso
dc
\''Iolina. (lrrlrillo
deAragón"
Felipe
Codínez,
Mira
de Arnt-.zcu¿r.
Pcdro
Rosete, Calderórr dela
B¿rrt:a \r. especialmente. T,ope de Vega.quien
escribió
r,¿rriascornedias. con ernotivos
rctos
como
el
rlue pone
errla
bor:adel
gigante
moro 1arfe,
en
su
ol.,t'aEl
cerco deSanta
Fc. ¡nrblicada
err 1604"":uA
todos desafío,
/
pobres.
r'it:tts, cltir:os. grandesSalga
Fernando
el
rt--yvuestro
/
...
/que
arrnados
atres
Ycuatro
v al
rrrundo" si el
rnundo
sale,/
'larfe
reta
Y desafía devillanos
t'cobartlcs
l./
...
/
Aqrrí"
clestleel alba
espero,/
hasta las tres
dela tardelu
b)
trl
romancero
aíe.focastellano.
con
vibrantes
episodios
qrreincluyen
innumera-bles retos heroicos.
quc deleitaron
¿rlpueblo
dtrr¿'rrt1esiglos.
dcsdeel
pronrtnr:iado
por
Diego
Ordóñez
(en
el Ortntar del re.y'don
Sartr:l¿¿.¡.conot:itlo en
el siglo
XIll
pero
qucprre,lc ser
baslartle
arrlerior') :uYo os
rcto
los
zarnorarros./
por traidoros
fementidos!
Reto arnancebos
yviejos,
/
reto
amujeres yniños,
reto tatnlrién
a los muertos
/
v
alos
que
arin llo
Son tlat:idos,,,lrasta
los
dcIa
Torna deAnter¡ttero
(1,410).A
partir
rlcla
rebtlión
de los rttrtrisuosgra-nadinos
seirnprirnen v
difunrllr
los romances
queeraltan
alos caballeros
rnot'rtsr
losqlre recuerdan épicos
lanccs
de
la
conquista de Granada.
corno
el
del duelo entre
elgigante mol'o
Tarfe
r-el gentil
(]arcilaso"",
publicarlo por
T,ttcas Rodr'íguezen 1579
y
que paro(:(--
habel
st-.rvidotlc
rnodekr parerel
anteriorrnente
citado
tlt
Lope
do
Vega:uCuál
seráaquél
crah¿rllero/
cn
valor
aventajado
que
por
ensalz¿rr suhonra
/
se salga corrnrigotrl
campo? Salgauno,
salg^tut tlos"/
salgantres o salgan
(rltatro/
...
/
Saleael
rtrisrrtorov Fernando ...,
]; Y posiblerneltc representada en la rnislna Cranada unos años antes. con ocasión de su visita personal.
.J.,[Jrl¿tcur'itlsatr'altslill'rlrat:ióndela1lal'cjirttlll1l.illll¿lll1e (lalcilaso v cl \ftrnr'larll'.
III CONC;RESO NA(]IONAI, DE LAS FIESTAS DE MOROS Y C]RISTIANOS